Ислом динида мазҳаб ва йўналишлар

Мазҳабларнинг мақсади диний манбалардаги матнларни кенг халқ оммасига осон тушунтириш бўлган ва бу билан оддий халк ўз кундалик масалаларини тезда ҳал қилганлар.

«Мазҳаб» арабча сўз бўлиб, «йўналиш», «йўл», «диний таълимот» маъноларини билдиради.

Ислом шариати ва ақидасининг муайян бир тизимга солинган ҳолатдаги кўриниши мазҳаб дейилади.

Кўриб ўтганимиздек, мазҳаблар фиқҳий ва ақидавий деган икки қисмга бўлинади.

Фиқҳий мазҳаблар тўртта: ҳанафий, моликий, шофеий ва ҳанбалий. Ақидавий мазҳаблар:1. мотуридийлик ва 2.ашъарийликдир.

Моликий мазҳабига мадиналик олим имом Молик ибн Анас Абу Абдуллох (713-795) асос солган.

• Имом Молик- Қуръон, сунна ва ижмога таяниб ҳукм чиқарган. Шу билан бирга мадиналик олимлар иттифоқини ҳам ҳукм чиқаришда эътиборга олган. Чунки Муҳаммад (алайҳис-салом) шу шаҳарда яшаган ва бу шаҳар аҳолиси пайғамбар ва саҳобийларнинг кўрсатмалари ҳамда қилган ишларини мукаммал ўзлаштиргани билан ажралиб туради. Олим «ал-Муватто» номли ҳадис илмига оид тўплам муаллифи ҳисобланади ва мазкур асар моликий мазҳабининг асосий манбаси сифатида қадрланади. Муҳаддис бунинг учун қирқ йил умрини сарфлаган. Бу асар илк ҳадис ҳисобланади.

Мухаммад ибн Идрис Шофеий (767-820) ҳам алоҳида мазҳабга асос солган.

• Шофеийлик ҳам бошка мазҳаблар каби Қуръон, сунна, ижмо ва қиёсга таянади.
• Имом Шофеийнинг «ал-Умм» ва «ар-Рисола» китоблари ушбу мазҳаб усулига асос бўлди.

Ҳанбалий мазҳаби асосчиси Аҳмад ибн Ҳанбал (780-855) ҳисобланади.

• Олим яшаган Бағдод шаҳрида илму фан ривож топиши билан бирга турли эътиқодий қарашлар маркази бўлган. Ҳанбалий мазҳабида Қуръон, суннат, ижмо ва саҳобийларнинг сўзлари асосий ўрин эгаллайди. Қатъий зарурат сезмаган ҳолатлардан ташқари қиёсдан фойдаланмайди. Барча ҳадисларни ва ривоятни (сахобийлар сўзини) қиёсдан устун қўйган. Имом Аҳмад хулафои рошидин, саҳобийлар, тобеинлар, шунингдек, ўзидан олдинги уч мазҳаб фиқҳини ўзлаштирган.