1. MAVZUNI NAZARIY ASOSLASH VA ADABIYOTLAR SHARHI.
Uzumchilik ilmiy tadqiqot institutida hamda uning viloyatlardagi filiallarida,
Butunittifoq oʻsimlikshunoslik inti Oʻrta Osiyo filialida uzumning Oʻzbekiston
muskati, Gʻalaba, Oktyabr, VIR1, Xishrov kishmishi, Samarkand kishmishi,
Joʻrauzum, Tarnoye, Rizamat va oʻnlab navlari yaratildi. Bu ishlarda akad. M.
Mirzayev, A. M. Negrul, M. S. Juravev, A. V. Ribakov, V. I. Gorbach, Uzumchilik
M. Javakyans va b. uzumshunos olimlarning, R. Musamuhamedov kabi xalq
seleksionerlarining hissasi katta boʻldi.Chop etilgan ayrim adabiyotlarga sharh berib
o’tamiz.
1.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. Meva-sabzavot
mahsulotlari, uzum, poliz, dukkakli ekinlar, shuningdek, quritilgan sabzavot va
mevalarni mahalliy eksport qiluvchilarni qo’llab-quvvatlash bo’yicha qo’shimcha
chora-tadbirlar to’g’risida. 06.11.2017. PQ-3377-son
Tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada liberallashtirish, eksport qilinadigan yangi
meva-sabzavot mahsulotlari, uzum, poliz, dukkakli ekinlar, shuningdek, quritilgan
sabzavot va mevalarning (keyingi o’rinlarda meva-sabzavot mahsulotlari deb
yuritiladi) hajmini ko’paytirish va turlarini kengaytirish uchun qulay shart-sharoit
yaratish,
mahalliy
meva-sabzavot
mahsulotlarining
jahon
bozorlarida
raqobatbardoshligini oshirish maqsadida:
2. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori. Sabzavot-
polizchilik, bog’dorchilik va uzumchilik yo’nalishidagi fermer xo’jaliklarining yer
maydonlaridan foydalanish samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to’g’risida.
03.04.2018. 258-son
Keyingi yillarda qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilarning davlat
tomonidan har tomonlama qo’llab-quvvatlanishi, ular bilan ta’minotchi va xizmat
ko’rsatuvchi tashkilotlar o’rtasida bozor mexanizmlari joriy qilinishi natijasida
yerga bo’lgan munosabat o’zgardi.
Fermer xo’jaliklarining moddiy manfaatdorligi hamda daromadlari oshib
borishi bilan yetishtirilayotgan qishloq xo’jaligi mahsulotlari hajmi va turlari ortib,
sifati bir muncha yaxshilandi.
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. www.president.uz. 22.12.2017
Mazkur murojaatnomada Prezident alohida qishloq xo’jaligi masalasiga
to’xtalib o’tgan: “Ma’lumki, hozirgi kunda yurtimizda 51 foizdan ziyod aholi
qishloq joylarda yashaydi. Biroq qishloq xo’jaligi mahsulotlarining mamlakat yalpi
ichki mahsulotidagi ulushi 17 foizdan oshmaydi. Agrar soha mahsulotlarini qayta
ishlash hajmi esa 10 foizga ham yetmaydi. Holbuki, rivojlangan davlatlarda bu
ko’rsatkich 50 foizdan ortiqni tashkil etadi. Shu munosabat bilanqishloq xo’jaligini
yanada isloh qilish bo’yicha kompleks dastur ishlab chiqish lozim.
Ayniqsa, oziq-ovqat xavfsizligi muammosini hal etish, genetik modifikasiya
qilingan mahsulotlar yetishtirmaslik bo’yicha qat’iy nazorat o’rnatishga alohida
e’tibor qaratish talab etiladi. So’nggi yillarda mamlakatimiz bozorlarida import
meva-sabzavot mahsulotlari ko’payib borayotgani bizni albatta hushyorlikka
6
chaqirishi kerak. Bunday holatning oldini olish uchun, avvalo, yo’qolib borayotgan
qadimgi navlarni tiklash, seleksiya ishlarini oqilona va samarali yo’lga qo’yish,
sohaga ilm-fan yutuqlari, innovasion ishlanmalarni keng joriy etishimiz zarur.
4. Mirziyoyev Sh.M. Qishloq xo’jaligi xodimlari kuniga bag’ishlangan
tantanali marosimdagi nutq. www.president.uz. 09.12.2017
Bu yil birinchi marta g’alladan bo’shagan qariyb 1 million gektar maydonga
sabzavot, kartoshka, poliz va dukkakli ekinlar ekildi va 5,5 million tonnadan ortiq
mahsulot yetishtirildi.
Qishloq xo’jaligini diversifikasiya qilish, yer-suv resurslaridan yanada oqilona
foydalanish, eksportbop mahsulotlar yetishtirish orqali dehqonlarning daromadini
oshirish borasida olib borayotgan tizimli ishlarimiz ham asta-sekin o’z samarasini
bermoqda. Qishloq xo’jaligi mahsulotlarining 132 ming tonnasi qayta ishlanib, 100
million dollarlik tayyor mahsulot, e’tibor bering, tayyor mahsulot eksport qilindi.
724 ming tonna ho’l meva chetga sotildi va bu yurtimizga 856 million dollar valyuta
keltirdi. Holbuki, ilgari ming-ming tonna turli shirin-shakar mevalarimiz dalada
qolib, chirib ketar, isrof bo’lardi, eng yomoni, uvol bo’lar edi.
Meva-sabzavot yetishtirishni yanada ko’paytirish, uni sifatli tarzda aholiga
yetkazish va eksport qilish ishlari, afsuski, yetarli darajada emas. Bugungi kunda
yurtimizda yetishtirilayotgan meva-sabzavotning atigi 15 foizi qayta ishlanib, 8 foizi
eksport qilinmoqda, xolos. Ayniqsa, Sirdaryo, Jizzax, Xorazm, Qashqadaryo va
Toshkent viloyatlarida bu ko’rsatkichlar hamon pastligicha qolmoqda.
Joriy yilda 860 ming tonna yoki 620 million dollarlik meva-sabzavot eksport
qilingani bizning imkoniyat va salohiyatimizga mosmi? Yo’q, albatta!
5. Mirziyoyev Sh. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik
– har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. –T.: O’zbekiston,
2017.
Prezident asarida quyidagilarga e’tibor qaratilgan:
2017-yilda Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi, kompaniyalar va boshqa idoralar,
shuningdek, barcha bo‘g‘indagi hokimliklar quyidagi strategik muhim vazifalarni
amalga oshirishi shart:
birinchi – ekin maydonlari va ekinlar tarkibini optimallashtirish, ilg‘or
agrotexnologiyalarni joriy etish va hosildorlikni oshirish, meva-sabzavot va uzum
yetishtirishni ko‘paytirish;
ikkinchi – fermer xo‘jaliklarining moliyaviy-iqtisodiy holatini mustahkamlash.
Oxirgi 10-yil mobaynida mineral o‘g‘itlar, yoqilg‘i-moylash materiallari va urug‘lik
narxining o‘sishi bilan paxta xomashyosi va g‘allani harid qilish narxlari o‘sishi
o‘rtasida keskin farq borligi kuzatilmoqda;
uchinchi – o‘tgan yillarda Moliya vazirligi va uning huzuridagi Jamg‘arma
rahbariyati tomonidan shakllantirilgan, agrotexnika tadbirlarini moliyalashtirishda
ijobiy natija bermayotgan va mutlaqo chala tizimga barham berish zarur.
to‘rtinchi – oxirgi yillarda agrosanoat kompleksida tashkil etilgan yangi
boshqaruv organlari faoliyatidagi bir qator muammolarni bartaraf etish yuzasidan
qat’iy choralar ko‘rishimiz zarur”.
7
6. Abdullayev R., Aripov R. Abdullayeva X. Meva, uzum mo’l bo’lsin
desangiz… //O’zbekiston qishloq xo’jaligi. –Toshkent, 2014. -№6. -8-b.
Tokzorlar parvarishida yil bo’yicha haroratning o’zgarishi, yog’ingarchilik
ko’payishi yoki kamayishi, tokzorlarda begona o’tlar, toklarga ishjlov berishholati
va unda asosiy e’tibor qaratish kerak bo’lgan jihatlar mualliflar tomonidan e’tirof
etiladi va ularga oid tavsiyalar beriladi.
7. Ergashev E. I.Rahimov A. M. Agrar sektorda kichik biznes subyektlari
eksportini rivojlantirish yo’llari//Xalqaro moliya va hisob ilmiy elektron jurnali.-
№3, 2017. www.interfinance.uz
Mazkur maqolada O’zbekistonning qishloq xo’jaligi sohasida qo’lga
kiritayotgan yutuqlari bilan bir qatorda, agrar sektorda kichik biznes subyektlari
eksportining ahamiyati va uning amaliy holati o’rganilgan. Shuningdek,
mamlakatimizda qishloq xo’jaligi mahsulotlari eksportini yanada rivojlantirish
bo’yicha takliflar ilgari surilgan.O’zbekistonning qishloq xo’jaligi sohasida qo’lga
kiritayotgan yutuqlari haqida so’z borganda, aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan
ta’minlash, mamlakatning bu boradagi eksport imkoniyatini oshirish bo’yicha olib
borilayotgan samarali chora-tadbirlarga to’xtalib o’tish joiz. Tarmoqlar va
mintaqalarning eksport salohiyatini safarbar etish yuzasidan ko’rilayotgan chora-
tadbirlar eksportga mahsulot yetkazib berishning o’sishini va tashqi savdo
aylanmasining ijobiy saldosini ta’minladi. Yil boshidan buyon ilgari o’z mahsulotini
eksport qilmagan 258 ta yangi korxona eksport faoliyatiga jalb etildi, tovarlarning
117 ta yangi turini eksport qilish, shuningdek, 28 ta yangi tashqi sotish bozori
o’zlashtirildi.[1] Bugungi kunda yurtimizda dunyoning ko’plab davlatlariga meva-
sabzavot va ularni qayta ishlash asosida tayyorlangan mahsulotlarni eksport qilish
yo’lga qo’yilgan.
8. Fayziyev A.A., Fayziyev J.N., Islamov F.R. Uzum hosildorligining dinamik
qator sifatida statistik tahlili //Qishloq xo’jaligini innovatsion rivojlantirishda oliy
va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalari yosh olimlarining roli: ilmiy-amaliy
anjumani materiallari. –Toshkent, 2016. -527 b. -426-427-b
Ushbu maqolada Qoraqalpog’iston Respublikasining Ellikqa’la tumanida
1991-2014 yillarda yetishtirilgan uzum hosildorligi vaqtli qator sifatida statistik
tahlil qilingan. Ma’lumki, qishloq xo’jalik ekinlarining hosildorligi ularning naviga,
tuproqning unumdorligiga, agrotexnik tadbirlarga, ob-havoga va boshqa ko’plab
omillarga bog’liq bo’lgan tasodifiy jarayondir. Hususan, tumanda uzum yetishtirish,
Vallis-Mur va Mediana kriteriyalari yordamida tasodifiy jarayon ekanligi aniqlandi.
9. Fayziyev J., Ochildiyev U. Uzumnig istiqbolli, urug’siz yirik g’ujumli
navlari //Agroilm-O’zbekiston qishloq xo’jaligi. –Toshkent, 2018. -№1. -44-45-b.
Muallif maqolada Botir-kishmish, irtishar kishmish, So’g’diyona kishmish
navlariga tavsiv berib tadqiq qilgan, ularning hosildorligi, xo’jalik-texnologik sifati
va ishlab chiqarishga maqbul mintaqalarni sanab o’tgan.
10. Mualliflar jamoasi. Meva ko’chatlarini yetishtirish, intensiv bog’ va
tokzorlar agrotexnikasi bo’yicha tavsiyalar. –Samarqand, N-Doba, 2012
Mazkur qo’llanmada tokzorlarni yaratish va ularni parvarishlashga oid, fermer
xo’jaliklari, uy xo’jaligi va boshqa qishloq xo’jaligi xo’jalik yurituvchi sub’yektlari
8
uchun mo’ljallangan taklif va tavsiyalar amaliyotda yuksak natijalarga erishishi
uchun tavsiya etilgan.
11. Murtazayev O., Axrorov F.. Qishloq xo’jaligi iqtisodiyoti. –T.: ILM-
ZIYO, 2017.
Darslikning 22-bobi “Uzumchilikning samaradorligini oshirish imkoniyatlari”
deb ataladi. Unga ko’ra, uzumchilikning asosiy mahsuloti turli xil (xo’raki, kishmish
va sharopbop) uzumlar tarkibida inson organizmi uchun o’ta foydali shakar (asosan
glyukoza), organik kislotalar, teri oshlovchi bo’yoqlar, fermentlar, vitaminlar,
mineral tuzlar va boshqa xushbuy moddalarga boy.
Turli xil uzumlardan ilmiy asoslangan me’yorlarda (80-90 kg) yil davomida
istemol qilish katta kaloriyali (go’sht, yog’ va boshqa) mahsulotlarning hazm bo’lish
darajasini yaxshilaydi, inson salomatligini mustahkamlaydi, umrini xam uzaytiradi.
Uzum mahsulotlarining xalq xo’jaligidagi ahamiyati xo’raki, mayizbop va
sharobbop navlari bo’yicha alohida – alohida tahlil etiladi va baholanadi.
12. Narkabulova N., Mamatov K., Xo’jaqulov U. Sharobbop yangi istiqbolli
uzum navlari //Agroilm-O’zbekiston qishloq xo’jaligi. –Toshkent, 2016. -№Maxsus
son. -58-59-b.
Mualliflar fikricha, uzum sharobining eng muhim xususiyatlaridan biri shuki,
u potensial quvvat manbai bo’lib, inson organizmi tomonidan deyarli to’liq
o’zlashtiriladi. Sharob inson organizmiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
G’ujumining rangdorligi va qand miqdorining yuqoriligiga asoslanib Duragay
№ 12-3-24/28 (Istiqlol), Duragay № 12-3-21/22 (Istiqlol) va Duragay № 12-3-11
nav namunalarini qizil sharob ishlab chiqarish uchun eng istiqbolli navlar sifatida
tavsiya etish mumkin.
13. Pulatova N.R. Mintaqaviy iqtisodiyotni eksport salohiyatini rivojlantirishda
investisiyalar samaradorligini oshirish//“Iqtisodiyot va innovasion texnologiyalar”
ilmiy elektron jurnali. № 5, 2016.www.iqtisodiyot.uz
Mamlakatimiz inson manfaatlari, huquq va erkinliklari yuksak qadriyat bo’lgan
ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iktisodiyotiga asoslangan huquqiy demokratik davlat
va fuqarolik jamiyat barpo etish yo’lidan izchil rivojlanib bormoqda.
Iqtisodiyotimizning turli soha va tarmoqlari o’rtasidagi mutanosiblikning
kuchayishi hamda barqaror o’sish sur’atlarining ta’minlanishi natijasida aholi
daromadlari, turmush darajasining sezilarli ravishda oshishi ertangi kunga bo’lgan
ishonchimizning tobora mustahkamlanib borishiga zamin yaratmoqda.
14. Saidaliyeva G. Uzumchilik istiqbollari.
www.agro.uz
Mamlakatimizda aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan uzlkuksiz ta’minlash
bilan bir qatorda, bozorlarimizni sifatli meva-sabzavotlar hamda uzum bilan
to’ldirishga alohida e’tibor qaratilayapti. Bunda meva-sabzavotchilik va
uzumchilikni yanada rivojlantirish bo’yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar
muhim ahamiyat kasb etayapti. Prezidentimizning 2013 yil 13 martdagi “2013-2016
yillar davrida respublikada uzumchilikni yanada rivojlantirish dasturi to’g’risida”gi
qarori qabul qilinganidan so’ng ushbu sohaga e’tibor yanada kuchaydi.
Hududlarimizdagi tokzorlar maydonlari kengaytirildi.
9
Do'stlaringiz bilan baham: |