Ishtixon tumani misolida 2 mundarija

3. UZUM YETISHTIRISHNI TASHKIL ETISH 

   

 

3.1. Tannarx va uni pasaytirish imkoniyatlari 

Ishlab chiqarish bo’yicha tahlil qilish analitik ishning muhim bosqichi bo’lib 

hisoblanadi.  Bunday  tahlil  ayrim  ish  turlarining  tuzilishi  bo’yicha  reja  qanday 

bajarganligini aniqlash imkonini beradi. 

Ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishning yana bir asosiy yo’llaridan biri-

mehnat unumdorligini oshirishdir. Buning hisobiga qishloq xo’jaligidan olinadigan 

har  qanday  mahsulotning  ko’payib,  o’sishiga  erishiladi.  Mehnat  unumdorligi  va 

tannarx orasida chambarchas bog’liqlik mavjud. Mehnat unumdorligining oshirilishi 

tannarxning  pasayishi  uchun  salmoqli  ahamiyatga  ega.  Shu  bilan  birga,  mehnat 

unumdorligining o’sish sur’ati ish haqining o’sish sur’atidan oldinga o’tib ketmog’i 

muhim.  Qishloq  xo’jaligi  mehnat  resurslaridan  yaxshiroq  foydalanish,  kompleks 

mexanizasiyani,  mashinalar  tizimini  ishlab  chiqarishning  yangi  texnologiyalarini 

joriy etish zarur. Boshqa tomondan mahsulot ishlab chiqarishni oshirish va sifatini 

yaxshilash uchun ishchilarning moddiy va ma’naviy manfaatdorligini yaratish talab 

etiladi.  

Shuningdek,  moddiy  xarajatlarni  iqtisod  qilish:  urug’lik  (yuqori  sifatli 

urug’larni  ekish);  ozuqa  (ularning  narxini  arzonlashtirish,  oqilona  foydalanish, 

saqlash va transportga yuklab tushirishdagi yo’qotishlarni bartaraf etish hisobiga); 

transport  sarflarini  yoqilg’i-moylash  xarajatlarini  ehtiyot  qismlar  va  boshqalarga 

sarflarni  qisqartirish  ham  ishlab  chiqarish  xarajatlarini  kamaytirish  imkoniyatini 

beradi.  

 Qishloq 

xo’jalik  ekinlariga  ishlov  berishda  resurslarni  tejovchi 

texnologyalardan foydalanib, moddiy resurslar sarfini qisqartirish mumkin. Bunday 

texnologiyalarni joriy etish moddiy xarajatlarni 30-40 % ga, ishlab chiqariladigan 

mahsulot tannarxini 15-20 % ga pasaytirish imkonini beradi.  

Mahsulotlar  ishlab  chiqarish  xarajatlarini  pasayishiga  ishlab  chiqarish 

vositalaridan  foydalanishni  yaxshilash  ham  katta  ta’sir  ko’rsatadi,  chunki 

xarajatlarning sezilarli ulushi, amortizasiya chegirmalariga to’g’ri keladi. Xo’jalik 

ishlab  chiqarish  vositalari  bilan  qanchalik  yaxshi  ta’minlangan  bo’lsa,  ulardan 

shunchalik yaxshi foydalaniladi, mahsulot esa ko’proq chiqariladi.  

Asosiy  ishlab  chiqarish  vositalaridan  foydalanishni,  ularning  strukturasini 

mukammallashtirish ortiqcha vositalarni ishlab chiqarishdan olib tashlash yo’li bilan 

yaxshilash  mumkin.  Iqtisodiy  ishlab  chiqarish  bino  (inshooti)ni  qurish,  ularning 

umumiy  hajmidagi  asosiy  vositalarning  faol  qismining  ulushini  ko’paytirish; 

mashina va uskunalardan yaxshiroq foydalanish, bitta traktor, kombayn, avtomobil 

hisobiga  ishlab  chiqarishni  (kunduzgi  smenadagi,  mavsumdagi)  oshirish;  davr 

strukturasini  yaxshilash;  ishlab  chiqarish  fondlarining  xarajatlarini  qoplashni 

tezlashtirish. 

Qishloq  xo’jaligi  uchun  xarakterli  bo’lgan  ko’p  tarmoqli  ishlab  chiqarishda 

hosilni  yig’ib  olish,  saqlash  va  qayta  ishlashdagi  yo’qotishlarni  bartaraf  etish; 

xo’jalikda  tez  buziladigan  va  transportda  tashishga  qulayligi  ham  mahsulotlarni 

qayta ishlashni tashkil etish; eng kam mehnat va mablag’ sarflagan holda mahsulot 

---

22 

ishlab  chiqarishni  maksimal  darajada  ko’paytirish  maqsadida  ilmiy  asoslangan 

ixtisoslatirish; mahsulotlarni o’z vaqtida realizasiya qilish va har qanday noishlab 

chiqarish xarajatlarini qisqartirish.  

Umuman olganda, har qanday mahsulot birligining uchun qilingan harajat ikki 

miqdor  nisbatiga:  ishlab  chiqarish  xarajatlari  va  mahsulot  sifatiga  bog’liq  buladi. 

Demak,  mahsulot  birligining  uchun  qilingan  harajat  quyidagi  xollarda  pasayishi 

mumkin: 

1. Agar mahsulot o’zgarmagani xolda, xarajat miqdori kamaysa. 

2. Agar yalpi mahsulot miqdori ko’payib, xarajatlar o’zgarmasa. 

3.  Agar  yalpi  mahsulotining  o’sish  sur’ati  xarajatlar  o’sish  sur’atidan  yuqori 

bo’lsa.