Ishning umumiy tavsifi

QUVNOQ SHARCHALAR
Ushbu o’yin uchun 6-8 ta shar kerak buladi. Ishtirokchilar soniga karab, 3 yoki 4 ga kadar sanashadi va 3 yoki 4 ta guruxga bulinadilar. X,ar bir gurux a’zolari davra kurib, birbirlarining kullarini maxkam ushlaydilar. Trener xar bir guruxga bir nechta shar beradi. Ularning vazifasi - k;ullarini k;uyib yubormasdan ushbu sharlarni xavoda iloji boricha kuprok ushlab turish. SHarlarni kul bilan ushlab turish mumkin emas, ular xavoda bulishi kerak. Erga tushgan sharni olish mumkin emas. SHarlarni uzokrok vakt xavoda ushlab turgan gurux golib deb topiladi. Uyin belgilangan vakt tugaguncha, guruxlarning birortasi kullarini kuyib yubormaguncha yoki sharlarning xammasi erga tushib ketmaguncha davom etadi.
TUXUM PUCHOGIDAN ARCHA UCHUN O’YINCHOQ
Tuxumning ikkala uchini igna bilan teshib, ichidagi suyuklikni shprits bilan tortib olamiz, tuxumni yaxshilab yuvib, kuritib olamiz, mana tuxum uyinchok yasash uchun tayyor. Biz mana bunday uyinchoklar yasadik! Engil sharlar Oddiy rezina pufakni shishirib, ogzini boglaymiz. SHarni xoxlagan rangli tikish yoki tukish uchun muljallangan ip bilan aylantirib urab chikamiz. Ipni aylantirishdan oldin silikonli elim (suyuk shisha) kutisini ikkala chetidan igna bilan teshib olamiz. Klavish ignasidan ipni utkazib, kutining bir tomonidagi teshikdan tikib, ikkinchi teshigidan chitsarib olamizda elimlangan tayyor ipni pufak ustidan aylantiramiz. ikki kunga kurish uchun kuyamiz, sung ichidagi pufakning sekin xavosini chikarib (yoki pufakni yorib), xosil bulgan doiramiz ichidan olamiz Doyra shaklidagi karkasimiz tayyor. Uyin texnologiyalari Uyin, mex,nat va ukish inson faoliyatining asosiy turlaridir. Uyin ijtimoiy tajribani kayta yaratish va uzlashtirishga karatilgan faoliyat turi bulib, u orkali insonning uz-uzini boshkarish kunikmalari rivojlanadi. Uyin shunday faoliyatki, uning natijasigina emas, balki jarayonning uzi x;am insonga zavk bagishlaydi. Uyin faoliyati ijod uchun imkon beradi, x,istuygularni kuchaytiradi. K;uyida uyinli texnologiyalar maksadlarini keltiramiz. Uyinli texnologiyalar maksadlari: 1. Didaktik: dunyokarashni kengaytirish, bilish faoliyati; bilimlarni amaliyotda kullash, ma’lum kunikma va malakalarni shakllantirish. 2. Tarbiyaviy: ta’lim oluvchida mustakillikni, irodani tarbiyalash; ma’lum munosabat, axlokiy-estetik yunalishlarni shakllantirish; x,amkorlik, jamoa bilan birlashish tuygularini tarbiyalash. 3. Rivojlantiruvchi: dikkat, xotira, nutk, tafakkur, takkoslash kunikmalari, empatiya8, refleksiya, optimal echimlarni izlab topish kunikmalari, ukuv faoliyatiga nisbatan motivatsiyani rivojlantirish. 4. Ijtimoiylashtiruvchi: ta’lim oluvchilar ongiga jamiyatda kabul kilingan axlokiy me’yorlarni, milliy va umuminsoniy kadriyatlarni singdirish; muhitga moslashish; uzuzini boshkarish; mulokotga urgatish; psixoterapiya
Uyinli texnologiyalarning ba’zi konseptual asoslari 1. Uyinli texnologiyalarning psixologik mexanizmi shaxsning uz-uzini namoyish kilish, jamoada uz urnini egallash, uz-uzini boshkarishga bulgan ex;tiyojga asoslanadi.

2. 
   Uyin x,ayot maktabi va rivojlanish amaliyotidir (S. L. Rubinshteyn). 3. Uyinga kirishishga insonning yosh xususiyatlari ta’sir kursatadi. Mashtulot jarayonida uyin ta’lim oluvchilarni ukuv jarayoniga undovchi vosita vazifasini bajaradi. Bunda: - ta’lim maksadi uyin sharti sifatida kuyiladi; - ukuv faoliyati uyin koidalariga buysinadi; - ukuv materiali uyin orkali takdim etiladi; - bellashuv elementi olib kiriladi; - didaktik masalaning echilishi uyin natijasi bilan botlanadi. Uyinlar koidasi “kat’iy” yoki “kat’iy bulmagan”, oldindan kabul kilingan yoki uyin davomida tuziladigan bulishi mumkin. SH akllari buyicha uyinlarni suyidagi turlarga ajratish mumkin: - bayramga asoslangan uyin; - folklorga asoslangan uyin; - teatr uyinlari; - uyinli mashklar; - uyin surovnomalar, testlar, savollar; - intermediyalar; - bellashuv; - syurpriz; - karnaval; - kim oshdi savdosi (auksion) va boshkalar.
   
3. 
   Uyin sturukturasi kuyidag,i boshichlardan iborat: maksad kuyish; rejalashtirish; maksadni amalga oshirish; natijalar tax,lili.
   
4. 
   Uyinning kuchi Uyin faoliyati bola *ayotining asosiy mazmunini tashkil etadi, u mex;nat va ta’lim bilan uzviy alokada bulgani *olda etakchi faoliyat sifatida namoyon buladi. Tadkikotchilar uyinning ax;amiyati, kadri, uning shartliligini x,amda ijtimoiy xulkni shakllantirishda, shaxening jamiyatdagi uz urnini belgilab olishi, uning muomala chogidagi xatti-*arakatini aniklab olishi x,amda miyaning keyingi urganiladigan mavzuga tayyorlanishida juda katta a*amiyatga ega ekanligini ta’kidlaydilar. Tushlganidan boshlab 3 yoshgacha bulgan davrda, ya’ni bolaning akliy kobiliyatlari jadal rivojlanayotgan davrda uyin juda mux;im ekanligini alox,ida uktiradilar. Uyin - inson uzligini namoyon kilishi, uning takomillashuvi usulidir. U maktabgacha yoshdagi bolalar x;ayotining asosini tashkil kiladi. Uyinda shaxedagi mavjud barcha jix,atlar ishga tushadi: Bola x;arakat kiladi, gapiradi, uylaydi, uyin davrida bolaning xayoli, xotirasi faol ishpaydi, ta’sirchanlik va iroda sifatlari namoyon buladi.
   
5. 
   Uyin - bolalikning xamroxi Uyin muximdir. Bolaga yunaltirilgan maktabgacha ta’lim tashkilotsi. Joan Moyer, 1999 Akademik muvaffakiyatga erishish uchun kilinayotgan sikuv va bugungi bolalarning uyinga bulgan extiyoji ortib ketdi, degan ikkita xato tushuncha maktabgacha ta’lim tashkilotlarida “boshlangich kunikmalar”ga kat’iy urgu berilishiga sabab buldi. Ilk davrlardagi rivojlanishning asosiy manbai uyin xisoblanadi (Vigotskiy, 1976); bolaning mukammal rivojlanishi uyin orkali amalga oshiriladi. Uyin bolaning ilm urganish jarayonida, ayniksa intellektual usishida bugungi kunda eng muxim vositachi bulib kolmokda, ayniksa maktabgacha ta’lim tashkilotlarida. Buning ustiga, sunggi ilmiy tekshiruvlar uyin orkali urganilmagan bilim tez yoddan kutarilishini tasdikladi9. Uyin nafakat materiallar va jixozlardan foydalanishdan tashkil topgan, balki savodxonlik va fikrlar xilma-xilligini shakllantirishda foydalaniladigan suzlar va fikrlardan xam iborat. Bundan tashkari, uyin muammo echish kunikmasini shakllantirishga undab, ijodkorlikni rivojlantiradi. Ijtimoiy va xissiy rivojlanishlar xam uyin orkali amalga oshiriladi. Uyin umumiy rivojlanishni ta’minlaydi, faollashtiradi. Lawrence FrankHHHr (1964) fikrlari bugungi kungacha uz axamiyatini yukotmagan: “Bolani mustakillik bilan tanishtirishga undaydigan, mustakil urganishga yunaltiradigan va dunyoni faol kashf kilishga chorlaydigan uyin konsepsiyasi bolaning umumiy rivojlanishini kafolatlaydi... Bu ta’lim tizimimizni, kadriyatlarimizni va shaxsni mukammal rivojlanishga kushmokchi bulgan gayratimizning tarjimasidir” (73-bet). Maktabgacha ta’lim tashkilotsi tarbiyachilari soxa mutaxassislarining kuyidagi gaplariga kushilyaptilar: bolaga yunaltirilgan mashgulotlar, bolaning xar tomonlama, ya’ni turtta kategoriyasining xammasini kamrab olishi kerak. Biz bolalarning uyin uynashga bulgan xukukparini ximoya kilishimiz zarur. Bola shaxsini rivojlantirishda didaktik uyinlarning axamiyati Maktabgacha yoshdagi bolalar faoliyati rang-barangdir. Ular xammadan kuprok uyinni yoktiradilar. CHunki uyin maktabgacha yoshdagi bolalar uchun asosiy va eng sevimli mashgulotdir. Uyin - bolalarning uzaro munosabatini yulga soladi, xis-tuygusini rivojlantiradi, erkini mustaxkamlaydi. SHuning uchun ta’lim-tarbiya berish jarayoniga uyin elementlarining, muammoli xolatlarning kiritilishi mashgulot va darslarni jonlantiradi. Didaktik uyinlar ta’limiy xarakterga ega bulib, bolalar bilimining mustaxkamlanishiga va kengayishiga, ularni umumlashtirishga, tizimga solishga yordam beradi. Ta’lim va tarbiya berish jarayonida xar xil didaktik uyinlardan: ogzaki, stol ustida xarakatli, ijodiy, xayolan sayoxat, uyin-viktorinadan foydalanish, muammoli xolatlar keltirib chikarish, echimini topish, baxslashish, natijaga erishish mashgulot samaradorligini oshiradi. Didaktik uyinlarning xususiyatlari shundaki, ta’limga alokador masalalar mashgulot jarayonida uyin asosida, uning koidalariga muvofik tarzda olib boriladi. Bola uynar ekan, u nimanidir urganishi xakida uylab utirmaydi. Lekin uyin jarayonida nimanidir urganadi. Didaktik uyin mazmuni ta’limning muxim kismi sifatida kiritilgan buladi. Didaktik uyin bolalarning akliy kobiliyatini ustiradi. Bola uyin jarayonida faollashadi. Uyin vazifalari dikkatni jamlashni, uyin mazmunini anglashni tala Kiladi. Uyin bolani ta’lim-tarbiya olishga, zarur kunikma x,osil kilishga undaydi. Didaktik uyinlar bolalarning ma’naviy va axlokiy kamolotida, ularning mukammal inson bulib kamol topishida tarbiyaviy ta’sir kudratiga ega. Uyin timsolida bolalar jamoa bulib yashashga, uyushkoklikka, birgalikda ijod kilishga, ishlashga va mustakillikka urganadilar. Didaktik uyinlar bolalarning akliy faoliyatini, ongini ustirishga, ularning fikrlash tashabbuskorligini oshirishga xizmat kiladi. Bolalarning *is-tuygularini shakllantirishga, ayniksa, ularning sezgi a’zolari (sezish, kurish, tinglash va boshkalar) faoliyatini oshirishga yordam beradi. Uning idroki, zex,ni, xotirasi, irodasi mustahkamlana boradi. Dikkati, togщirligi oshib boradi. Olgan bilimlarini uz faoliyatida mex;nat, uyin jarayonida sinab kurish ishtiyoki paydo buladi. Didaktik uyinlardan, asosan, bolalarning akliy faoliyatini rivojlantirishga ta’sir etuvchi vosita sifatida foydalanish bilan bir katorda, nutkni ustirish, atrof-mux,it bilan tanishtirish, *isoblash kunikmalarini x,osil kilish, ekologik va estetik tarbiyani amalga oshirishda keng kullaniladi. Bolalar bilan utkaziladigan x,ar bir didaktik uyin ularda anik bilimga, narsa va buyumlarga kizikish uygotishi, bolalar dikkatini jalb kila olishi lozim. Bolalar oldiga kuyilgan vazifa bolalar tushunchasiga mos bulmasa, ularni kiynab kuysa, u vaktda uyin uz kimmatini yukotadi. Bolalar kizikmagach, vazifa bajarilmaydi, maksadga erishilmaydi. Didaktik uyinda bevosita takrorlash metodlaridan foydalanish lozim. Bundan maksad ayrim muammolarni *al kilishdir, ya’ni mashgulotlarda faol katnashgan bolalar bilan birga sust, lokayd bolalarni x,am uyinga jalb kilib, olingan bilim va kunikmalarni takomillashtirishdan iboratdir. Ta’limning uyin jarayonini, ayniksa, ochik zavoda amalga oshirish bolalarda kuzatuvchanlik va ijodkorlikni rivojpantirib, ularni ranglarni, shakllarning kattakichikligini, x,idni, ta’mni aniklashga, umuman sensor kobiliyatni tarakkiy etgirishga urgata boradi. Jismoniy mashklar utkazish chogida x,am turli she’riy yoki topishmokli uyinlardan foydalanish maksadga muvofikdir. Bolalarda mustakil bajarish malaka va kunikmalarini x,osil kilish, ularning zex,nini ustirish, tez x,isoblash kunikmalarini rivojlantirish, ijodiy fikr ma*sulini ustirish, kizikishlarini oshirish maksadida mashtulotlarni zamonaviy usullardan foydalanib utish davr talabidir. Mavzuli, nutk ustirish, atrof-olam bilan tanishtirish, mex,nat mashgulotlarida «Sahnalashtish», «Uyin-musobaka», «Teatrlashtirish», «Sayox,at», «Konsert» mashgulotlaridan foydalanish samarali natija beradi. SHunday kilib, - uyin bolalarning mustakil faoliyati bulib, unda bolaning rux,iyati namoyon buladi; - uyin maktabgacha yoshdagi bolalar x,ayotini tashkil etish shaklidir; - uyin bolalarni x;ar tomonlama tarbiyalash vositalaridan biridir; - uyin bolalarga ta’lim-tarbiya berishning metod va usulidir. Bolalar uyini uzining mazmuni, xususiyati va tashkiliy jix,atlariga egadir. Uyin bolalarni jismoniy jix,atdan tarbiyalashda maktabgacha ta’lim tashkilotsi ishida katta urin egallaydi. Uyinda yosh organizmga xos bulgan talab va ex;tiyojlar kondiriladi, x;ayotiy faollik ortadi, birdamlik, tetiklik, kuvnoklik tarbiyalanadi. SHuning uchun *am bolalarni jismoniy tarbiyalashda uyin munosib urin egallaydi. Atokli pedagog va shifokor E.A.Arkin uyinni «ru*iy vitamin» deb bekorga aytmagan.
   

Uyin orkali urganish tamoiillari h YOsh bolaning (8 yoshgacha) urganishi uning uzi shaxsan uylab topgan va tajribalari bilan tashkillashtirilgan uyinlar orkali yuzaga keladi. Bolaning uyinini rejalashtirishda tarbiyachi bolaning doimiy ravishda rivojpanib boruvchi murakkab tabiati va yosh boskichlaridagi rivojlanish xususiyatlaridan xabardor bulishi kerak. Uyinda bolaga takdim etiladigan materiallar anik;, *akik,iy va bolaning *ayotiga mos bulishi lozim. Tarbiyachi tomonidan yaratilgan mux;it bolaning faol kashf kilish orkali urganishiga yordam beradi. Tarbiyachilar bolalarning uyinini kullab-kuvvatlab, yunaltirib turadi. Ular rejalashtirishda, tashkillashtirishda va doimiy ravishda uzgarib boruvchi tajribalarni xosil kilishda faol katnashadilar. Tarbiyachi bola bilan savol-javob kilib, uni uyinga jalb kilish bilan birga ruxlantirib, uning uyinini kengaytirishi x,am mumkin.

Uyin va rivojlanish sohalari Kognitiv

• Uyin jarayonida bola dunyoni anglaydi.
• Bola turli xil fikrlashni shakllantira oladi.
• Real muammolarga duch kelganida ularni echa oladi. Ijtimoiy
• Bolada tengdoshlar va kattalar bilan mulokot kilish kunikmalari shakllanadi.
• Bolada madaniy tushunchalar shakllanadi. Xissiy
• Bola boshkalarning xis-tuygularini tushunadi.
• Bola vaziyatga mos keladigan hissiyotlarni izxhor kiladi. harakatlanish (motorika)
• Faol uyinlarga jalb kilinadi - yirik xarakat kunikmalari.
• Mayda jismlarni ushlay oladi (murakkab xarakatlar), ular bilan uynaydi (mayda xarakat kunikmalari). SHakllanadigan nutk va savodxonlik
• Bola boshkalarning nutkini tushunadi.
• Bola boshkalar bilan mulokot kilishda ogzaki va ogzaki bulmagan shakllardan foydalanadi.
• Bolada yozma belgilar tizimini tushunish va undan foydalana olish (ukish) kobiliyati rivojpanadi.
Tavsiyalar (uyin jarayonida)
• Bolalarga kelishmovchilik jarayonida ishlatiladigan suzlarni urgating, masalan, “Bu meniki”, “Tuxta” yoki “Navbatimni ancha vakgdan beri kutib turgandim" kabilar. Bola vakt utgan sari shu suzlarga takpid kiladi va x,ar safar u bu suzlarni kaytarganda uni maktang.
• Boladan agar uning uyinchogini kimdir olib kuysa, nimalarni x,is kilishini surang va ularga vaziyat yuzasidan kanday xissiyotlarni boshdan kechirish mumkinligini tushuntiring.
• Bolaga kelishmovchilik vaktida yordam kerak bulsa, kattalar yoniga borish kerakligini urgating.
• Bolani tuxtatadigan va “sovutadigan” strategiyalardan foydalaning. Uyin davomida agar u xafa bulib kolsa, ismi bilan chakirishingiz mumkin. U uzini bosib olgandan sung unga vaziyat borasida maslax,atlar berishingiz mumkin. • Kelishmovchilikni tuxtating va bolaga muammoni echish yullari x;akida uylashga imkon bering. Buning uchun xar bir bola bilan utirib, vaziyat yuzasidan savollar bering. X,ar bir bolaning vaziyatni tasvirlashini eshitgandan sung, ulardan kanday kilsa xamma uchun yaxshi buladi deb surang va natijada x;ar bir bola uz echimini kursatadi. Bu juda samarali usul x,isoblanadi. «> Bolalarga kul xarakatlari (jestlar)ni tushunishni urgating, ularga tuxtash suzi ma’nosini beradigan jestlarni urgating. Masalan, ikkala kulingiz barmoklarini yoying yoki bir kulingiz bilan ikkinchi kul kaftini kesishtiring. • Bolaga uz navbatini kutishga va e’tirozga uchragan vaktida x;issiyotlarini engishga yordam bering. » Uyinda kelishmovchilik paydo bulishi bilan bolalarga bir nechta echimlar topish uchun akliy xujum uyushtirishga imkoniyat bering. Xamma echimlar ishlab chikipgendan sung ularga bax,o bering va bolalardan echimlarning birortasini ijro etib kurishlarini surang. » Bolalar bilan kuprok «Tuxta va muzla» uyinini uynang, chunki bu uyin kelishmovchilik jarayonida xam uzini tuta olishni urgatadi, bu kunikmalarni tulik egallagan bola boshka vaziyatlarda xam osongina uzini nazorat kila oladi. » Bolaga kun davomida dam olishni xam urgating. Agar bolaning ja>fi chikkan bulsa, unga uzini uzi tinchlantirish usullarini xam urgating, bu kunikmalarni egallagan bola kelishmovchilik vaziyatlariga xam sekinlik bilan javob kaytaradi. » Bolaning nutkiga xis-tuygularga tegishli suzlarni kiriting, xistuygular darajasi turlicha bulishini tushuntiring, masalan, jax,l suzini tushuntirish uchun jaxli chikkan, gazablangan, xafa, judayam

Rol ijro etish usullari 1. Akvarium - asosiy ijrochilar xonaning markazida tuplanadilar, boshka ishtirokchilar jarayonni kuzatish uchun davra bulib utiradilar. Agar rolli uyin utkaziladigan xona kichik bulsa, yulakka yoki foyega chikish mumkin. Pekin «akvarium» toyasi uzgarishsiz koladi, ya’ni bir gurux, ishtirokchilar rol ijro etadilar, boshkalar esa kuzatib, sung tax,lil kiladilar. 2. Parallel - ishtirokchilar x,ar biri 2-4 kishidan iborat bir nechta kichik gurux,ga bulinadilar. Guruxlar bir vaktning uzida rolli uyinni bajaradilar. Ya’ni bir vaktning uzida bir nechta roli vaziyat uynaladi, bunda x,ar bir gurux,ga albatta kamida bittadan kuzatuvchi tayinlanadi. 3. Rollar rotatsiyasi12 - barcha ishtirokchilar asosiy rolni navbatma-navbat uynab kuradilar. Rolli uyinning bu turi, shubx,asiz, ishtirokchilar uchun foydali, zero, x,ar bir ukuvchi belgilangan rolni ijro etish, vaziyatdan chikish echimini topish, tajriba orttirish imkoniga ega buladi. Kamchiligi - ishtirokchilar soni kup bulsa, vakt etmasligi mumkin.

Baxolash axborot vositasi bulib, bolaning rivojlanish sur’ati va ukuv dasturini moslashtirish uchun ushbu axborotdan foydalanish lozim. Baxdpash - axborot jamlash va biror narsaning kadriyatlari x,akida fikr-mulohaza yuritishdan iborat tizimli jarayon. Ta’lim jarayonida nazorat natijalarini ulchab borish, bilim, kunikma va malakalarni bax,olash bolaning uzligini anglashi uchun bir imkoniyatdir. Bax,olashning maksadi - bola nimani bilishi va nimani bila olishini aniklash. Uning bilimidagi bushlikparni oshkor etib, ularni bartaraf etish, bolani rivojlantirish. Ta’lim oluvchilar tomonidan ukuv materiali uzlashtirilganligini, kunikma va malakalar x;osil bulganligini tekshirish va bax,olash ta’lim jarayonining zarur tarkibiy kismi Xisoblanadi. Bu fakat ukitish natijalarini nazorat kilish emas, balki ukuv jarayonining turli boskichlarida ta’lim oluvchilarning bilish faoliyatiga rax;barlik kilish x,amdir. Bilimlarni tekshirish va baholashning ta’limiy ahamiyati shundan iboratki, bunda ukuv materialining uzlashtirilganligi x;akida ta’lim beruvchi x,am, ta’lim oluvchi x,am muayyan ma’lumotga ega buladi. Bax,olash natijasida ta’lim beruvchi uchun ta’lim oluvchilarning nimani bilishi va nimani tushunmasligi, kaysi material yaxshi uzlashtirilgan, kaysi biri *ali etarli darajada uzlashtirilmaganligi yoki umuman uzlashtirilmaganligi ma’lum buladi. Bu ta’lim oluvchining bilish faoliyatini tashkil etish va boshkarish uchun asos bulib xisoblanadi. Ta’lim beruvchi uz faoliyati natijalariga tankidiy bax,o beradi, ukitish metodlariga tuzatishlar kiritadi. SHuningdek, bax,olash natijalari ta’lim beruvchining ukuv dasturidagi materiallarni ta’lim oluvchilarning bilish imkoniyatlari nuktai nazaridan kayta kurib chikishi va bax;olashi uchun x,am juda mux;imdir. Bilimni nazorat kilish va baxolash davlat ax,amiyatiga egadir. Bax,olash natijalarini umumlashtirib, ta’lim tashkilotsi jamoasining ta’lim-tarbiya sox,asidagi faoliyatiga, bolalarning umumiy rivojlanish darajasiga ba*o beriladi va tegishli xulosalar chikariladi, davlat tomonidan kuyilgan talablar kanday bajarilayotganligi aniklanadi. Natijalarni bax,olash orkali bir paytning uzida butun ta’lim tizimi va uning komponentlari tekshirib kurilishi kerak. Bu bilan ta’lim tizimida kutilayotgan natijaga erishilayotganlik darajasi ulchanadi. Bilimlarni muntazam baholab borish ta’lim rejasi, uning katta-kichik bulimlari asosida amalga oshiriladi. Rux;shunoslarning fikricha, xozirgi kunda mavjud bulgan bax,olash tizimining asosiy kamchiligi - bolaga jabr etkazuvchi ta’siridir. Nima uchun bax;o bolaning x,ayotida mux,im urin olgan? Avvalambor, u uzini uzi bax,olash, muvaffakiyatni motivatsiyalash, xavotirlik, ruxiy sokinlik, atrofdagilar bilan uzaro munosabat, ijod kabi tushunchalar bilan boglikdir.
Kattalar kup lollarda “Men ma’lumoU'ni bola xulki yomonligida, biror me’yor yoki koidani buzganda, biror yomon ish kilganda kullash mumkin deb uylaydilar. Aynan mana shular biz kattalarda salbiy x,issiyotlar yuzaga keltiradi. Bolaning ijobiy xulkida “Men-ma’lumot”ni kullash katta samara beradi. Bolalar uzlarining yomon xulkpari kattalarga kanday ta’sir kursatishini biladilar. Pekin ular ijobiy xulklari kattalarga kanday ta’sir kursatishini umuman bilmaydilar. Kattalar xam bolaning ijobiy xulkiga unchalik e’tibor bermaydilar. Bolaning ijobiy xulkini odatiy narsa sifatida rad etib, uning salbiy xulkiga e’tibor karatish esa katta xatodir. Bolani yaxshi tomonga ragbatlantirish va yunaltirish uchun uning ijobiy xulkiga dikkatni karatish lozim. Masalan, “Men bugun MTMga vaktida kelganingdan bagoyat xursandman”; “Menga idishlarni yuvishda kumaklashganing juda yoadi”; “Men sening xulking bilan faxrlanaman”. Tugri berilgan ijobiy ba*o bolaning urganishga bulgan ishtiyokini oshirib, bilim olishga bulgan kizikishini, ayniksa uziga bulgan ishonchini orttiradi. 1. Bolaning rivojlanishini baxdpash nima uchun mux,im?
Mezonga asoslangan baxolash - bax;olanuvchining ta’lim jarayonida kulga kiritgan natijalari, bilim, malaka va kunikmalarini oldindan belgilangan ukuv maksadpari asosida ishlab chikilgan, xamma uchun umumiy va bir xil mezonlarga kura takkoslash va ulchashdan iborat bulgan baxolash shaklidir. Bunday baxolash mezonlarni anik belgilab beruvchi urganish maksadlari buyicha natijalarga baxo berish imkoniyatini yaratadi. Bu orkali natijalar tugridan tugri va xolis baxdpanadi, shuningdek, kuchli guruxlarni kuchsiz guruxlardan yaxshirok farklash imkonini beradi. Bu baxolash shakli ikki boskichdan iborat bulib, birinchi boskichda baxolanuvchining erishgan natijalari aniklanadi; ikkinchi boskichda esa natijalar mezonlar buyicha ulchanadi. Me’yorga asoslangan baxolash - nisbiy baxolash shakli bulib, u bax;olanuvchilarning ta’lim jarayonida kulga kiritgan natijalarini uzaro takkoslash orkali ulchashdan iborat. Bu baxolash shakli xam ikki boskichdan iborat bulib, birinchi boskichda bax,olanuvchining erishgan natijalari aniklanadi, ikkinchi boskichda esa bu natijalar uzaro takkoslash orkali ulchanadi. Me’yorga asoslangan bax;olashda bax,o bir necha kursatkich va ta’lim olish shart-sharoitiga kura, masalan, tarbiyachi tomonidan xayrixoxlik paydo bulishi yoki uning uta kattikkulligi sababli xam uzgarishi mumkin.
Su*bat. Sux;bat dialog va x;amkorlik tamoyillariga asoslangan bulishi kerak. Bu bola rivojpanishining asosiy yunalishlari va anik; vazifalarini belgilash, pedagog tomonidan kullab-kuvvatlanishi x,akidagi birgalikdagi sux;batga aylanishi mumkin. Tarbiyachi sux,batni oldindan rejalashtiradi va bola bilan su*batni olib borganda boshka bolalar suzini bulmasligi uchun oldindan kelishib olishi zarur. X,ar bir sux;bat natijasini jurnalga yozib borish maksadga muvofiedir. Sux,bat natijasida tarbiyachi va bola bir nechta mux,im yunalishni belgilashlari lozim. Ushbu yunalishlar buyicha k;isk;a muddatli, erishib buladigan maksadlar kelishib kuyiladi va bu mak;sadlarga erishish faoliyatida yordam berishi mumkin bulgan resurslar (imkoniyatlar, insonlar) mux,okama kilinadi. GURUXdoshlar orsali batsolanish .
Baxolashning muxim koidalari: 1. Bax,o shakllantiruvchi (ya’ni bolaning rivojlanishini nazarda tutgan) bulishi kerak. Bolaning ukish va urganishga bulgan ishtiyokini ragbatlantirishi kerak. Bola nimani bilmasligini kidirmang, u nimani bilishini baxolang. 2. Baxo muvaffakkiyatga kumak berishi kerak. X,ech kachon bolani bajarilmagan topshirik uchun koyimang. Sababini biling, bolaga yordam bering. Unga ishonishingizni, u bu ish (topshirik)ning uddasidan chika olishini ayting, unda uziga ishonch xosil kiling. Bolaga uning muvaffakiyatga erishayotganini kursating. 3. Baxo “KURUK” bulmasligi kerak: uni tushuntiring, izoxlang. Takriz yozib bering, bolaga natijalarini yaxshilashga yul kursating. 4. Baxo kuyishda bolaga bulgan shaxsiy munosabatingizni unuting, bolani emas, fakat ishni baxolang. 5. Baxo ishonchli bulishi kerak, ya’ni bolani xar kuni baxolashga xarakat kiling: “balli", “koyil", “bugun yaxshi ishlading”, “juda toza va chiroyli chizilgan (yozilgan)”, “masalani echishning ajoyib yuli” va xokazo.
Baxo kuyishda bolalarni kiyoslab bulmaydi! Bolalarning kobiliyatlari xar xil, moslashish yullari turlicha, uy vazifasini bajarish sharoitlari boshka-boshka. SHuning uchun bolalarni uzaro kiyoslamang, balki xar bir bolaning kechagi (utgan yilgi) va bugungi kursatkichlari (natijalari)ni solishtiring.

1. 
   tugilgan yili, joyi, bolaning ismi-sharifi va uning ta’rifi, ism kuyish tarixidan iborat buladi. Nima uchun bolaga bu ism tanlangani x,ak;ida ota-onalar urtasida mavzuviy tanlov utkazib, yozilgan kichik x,ikoyalarni bu bulimga kuysangiz buladi. 2.3. Bu bulimda bolaning tugilgan yili, kuni hahida munajjim bashorati va turli ma’lumotlar yozilishi mumkin.
   

2. 
   Bizni urab turgan olam | Bu bulimda bola bilan sayrga chikkan vakt uni ajoyib dunyo >;akidagi 1 savollari, taassurotlari, sayrdagi rasmlari, sayrdan sung uz kuli bilan -J bajargan ishlari joylashtirilishi mumkin.
   

. Kish (yoz, bahor, kuz)ning tarovati Biz bir maromda bir mavsumdan ikkinchi mavsumga utamiz. Kuz faslida biz gerbariy yigsak, kishda korbobo yasaymiz, bax;orda varrak uchirsak, yozda esa mirikib kulda chumilamiz. Bularning barchasi bolalar kul mex;natida, rasmlarida uz tasvirini topadi. Kimdir rasmga, kimdir she’riyatga, kimdir esa tabiat takvimini tuldirishga kizikadi. Barcha bajarilgan ishlar bu bulimni tuldirishi mumkin. MTM da barcha faslga atab bayram ertaliklar utkaziladi, shu ertaliklar rasmlari, she’rlar, kushiklar bilan tuldirish mumkin. SHu ertalik x;akida bolaning taassurotlarini yozib olsa buladi. 8. Sayoxat sarguzashtlari romah ikd 1 Barcha bolalar sayohat kilishni, tokka, kulga, uzga shaharlarga borishni, puteshestviya;; poezdda, kemada yurish, ayniksa, samolyotda uchishni xoxhashadi. Bu davrda bola katta taassurot oladi, uning dunyokarashi kengayadi, tafakkuri rivojlanadi. Bu bulimda kaerga sayohatga borilganligi, sanasi, sayoxat lavx;alari tasvirlangan suratlar, bola chizgan rasmlar urin oladi.

Xulosa
Xulosa qiladigan bo‘lsak, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida zamonaviy metodlaridan foydalanish ta’lim sifatini yanada takomillashtirish va yaxshilashga olib keladi. Pedagogik faoliyat o‘z mohiyatiga ko‘ra ijodiy xarakterga ega. Ma’lumki, inson oldida biror muammo turgandagina ijodkorlikka extiyoj tug‘iladi. Tarbiyachi faoliyati ana shunday xususiyatga ega. Pedagogik ijodkorlikning asosiy mohiyati pedagogik faoliyatning maksadi va xarakteri bilan bog‘liq. Pedagogik faoliyat kishi shaxsini, uning dunyoqarashi, e’tiqodi, ongi, xulq-atvorini shakllantirishdek umumiy maqsadga bo‘ysungan son-sanoqsiz pedagogik masalalarni echish jarayonidir. Tarbiyachi faoliyatidagi ijodkorlik ana shu masalalarni echish usullarida, ularni xal kila olish yo‘llarini kidirib topa bilishlarida ifodalanadi.
Pedagogik ijodkorlik manbai — bu pedagogik tajribadir. Pedagogik tajriba — muammoli vaziyatlarga juda boydir. Ilg‘or pedagogik tajriba deganda biz o‘kituvchining o‘z pedago­gik vazifasiga ijodiy yondoshishini, o‘kuvchilarning ta’lim-tarbiyasida yangi, samarali yo‘l va vositalarni kidirib topishini tushunamiz.
Ilg‘or pedagogik tajriba tarbiyachi tomonidan qo‘llaniladigan ish shakli va usullari, uslub va vositalaridir. Ular vositasida o‘quv-tarbiyaviy ishlarda eng yuqori natijalarga erishiladi.
Ilg‘or pedagogik tajribani o‘rganish, unga asoslanib yangi pedagogik hodisa va qonuniyatlarni ochish ukuv-tarbiya jarayoniga yaxshi sifatli o‘zgarishlar kiritadi, o‘kuvchilarning bilish faoliyatini boshqarish, yangi ko‘rinishdagi o‘quv jarayonini modellashtirish muammolarini echishga sabab bo‘ladi.
Ijodiy ishlaydigan tarbiyachi faqatgina bolalarni muvaffaqiyatli o‘qitish va tarbiyalash, ilg‘or o‘kituvchilar ish tajribalarini o‘rganish bilangina cheklanib qolmasdan, tadqiqotchilik ko‘nikma va malakalariga ham ega bo‘lishi zarur.
Hozirgi zamon fan va texnika taraqqiyoti tarbiyachining ijodkor bo‘lishini, fanning muhim muammolari yuzasidan erkin fikr yurita olishi, fan yutuqlarini bolalarga etkaza olishi ea nihoyat bolalarni ham ijodiy fikrlashga, tadqiqot ishlariga o‘rgata olishini talab qiladi. SHuning uchun Tarbiyachi avvalo tadqiqotchilik malakalarini egallashi zarur. Tarbiyachi ilmiy-tadqiqot ishlari olib borish davomida omillarni to‘playdi, tahlil qiladi, ular asosida xulosalar chiqaradi. U fan xulosalaridan o‘zining amaliy faoliyatida foydalanish jarayonida hozirgi zamon tarbiyachisi uchun zarur bo‘lgan juda muhim fazilatlarni egallaydi.