Ishlab chiqarishda boshqaruv

2.1.2- jadval.

“Ro’zimatjon ota” MCHJning ish vaqti balansi tahlili

		Bir ishchiga			Rejaga nisbatan mutloq
						farq
	Ko’rsatkichlar
		Reja		Haqiiqy	Bir ishchiga		Jami
							ishchilarga
	1	2		3	4		5
1.	Kalendar kunlar soni	365		365	-		+36135
2.	Bayram va dam olish kunlari.	101		101	-		+9999
3.	Ish vaqtining nominal fondi.	254		254	-		+25146
4.	Ish vaqtidan imtiyozli	22		25	+3		10416
yo’qotishlar.
Jumladan:		14		15	+1		+4132
navbatdagi mehnat taotillari;
o’qish bilan bog’liq taotil;		1		1	-		99
tug’ruq bilan taotil		2		1	-1		-2548
5.	Adminstratsiya ruxsati bilan	3		3	-5274		+5247
berilgan qo’shimcha taotil kunlari.
6.	Kasallik kunlari.	2		3	+1		2944
7.	Progullar.	-		1,5	+1,5		+4119
8.	Tanaffuslar.	-		0,5	+0,5		+1373
9.	Haqiiqy ish vaqti fondi.	232		229	-3		+14430
10. Smena davomiyigi (soat)		8		7.45	-0.55		-718.3
11.Ish vaqti byudjeti, s		1856		1706,05	-149,95		-228019
			35

12. Bayram oldi qisqariladigan	20	20	-	+1980
soatlar
13. O’smirlar uchun imtiyozli	1	1.5	+0.5	+1472
soatlar, s
14. Bolali ayollarga ish davomida	3	5	+2	+5789
beriladigan tanaffuslar.
15. Smena ichidagi tanaffuslar, s	26.5	42.15	+15.65	+45598.4
16. Ish vaqtining samarali fondi.	1809.5	1637.4	-1721	-293446.1
17. Ishdan keyingi ishlangan ish	-	8	+8	+21968
soatlari, s
18. Unumsiz ish vaqti, s	-	10	+10	+27460

Jadval ma’lumotlari bir ishchiga to’g’ri keladigan haqiqiy

ish vaqti fondi 3 kunga, barcha ishchilarga esa 14430 kishi kunga kamayganini ko’rsatmoqda. Bunga asosan kasalik kunlarining barcha ishchilarga hisoblaganda 2944 kishi kunga, tanaffuslarning 1373 kishi kunga hamda progullarning 4119 kishi kunga oshib ketishi sabab bo’lgan. SHuningdek, ish vaqti davomiyligini 0,55 soatga qisqarishi ish vaqti byudjetini kamayishiga sabab bo’lib va jami 228,019 ming kishi-soatni yo’qotilishiga yo’l qo’yilgan. Ishkunlarning 3 kunga qisqarishiga xom-ashyo materiallar, elektr energiya va yoqilg’ini etishmasligi ta’sir qilgan bo’lishi mumkin.
YUqorida keltirilgan vaqtdan yo’qotishga sabab bo’lgan ko’rsatkichlarni chuqur tahlil qilib ularga tahsir qilgan omillarni aniqlab, bartaraf qilish maqsadida chora-tadbirlar ishlab chiqilsa va ishlab chiqarishga tadbiq etilsa, texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarni o’sishiga erishish mumkin.Bu yo’qotishlar sababini aniqlash uchun tahlil davomida jixozlarni vaqt bo’yicha foydalanishni va modiytexnika ta’minotni ko’rsatqichlari bo’yicha bajarilishini tahlil qilish lozim.

SHunga ko’ra, ish vaqtidan unumli foydalanishning rezervlari aniqlanadi. Unga ish vaqtidan unumli foydalanmaslik bo’yicha sabablar kiradi. Ularga smena ichidagi yo’qotishlar, ish o’rinlariga mehnat predmetlarining etib kelmasligi, ishni kutib qolish, ishchilar tomonida intizomning buzilishi, jihozlarni ta’mirlash yoki sozlash vaqtlari kiradi.

Ish vaqtidan foydalanish samaradorligini oshirish yo’nalishlaridan biri bitta ishchiga to’g’ri keladigan ishlangan ish kunlari sonini oshirishdir. Engil sanoat korxonalarida kunlik ish vaqtini yo’qotish sezilarli darajada ko’zga tashlanadi va hisobga olinadi, bu turdagi ish vaqtini yo’qotish, xaftalik, oylik, yillik mehnatning tig’izlik darajasiga ta’sir qiladi.
Korxonalarda ish vaqti yo’qotilishiga qarshi katta ishlar olib borilmoqda.
Lekin bu ishlarni hali etarli darajada deb bo’lmaydi.
Bu esa, ish vaqtini yo’qotilishini keltirib chiqaruvchi sabablarni o’rganish va ish vaqtidan oqilona foydalanishni talab etadi. Ish vaqtidan samarali foydalanish bu faqatgina yangi texnika va ilg’or texnologiyaning joriy qilinishi, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil etish doimo takomillashtirish emas, balki ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini oshirish hamdir.
Davlat statistik ma’lumotlariga qaraganda faqat mehnat intizomining buzilishi tufayli xalq xo’jaligi ko’radigan zararning ko’pchilik qismi ish vaqtining yo’qotilishi tufaylidir.
Xo’sh, nima uchun ish vaqti yo’qotiladi. Ish vaqtining yo’qotilishiga sabab, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil etishda yo’l qo’yilgan kamchiliklar va mehnat, ishlab chiqarish intizomining buzulishidir.
Ish vaqtining yo’qotilishi – bu ish vaqtining yashiringan rezervlardir, ularning sabablarini har doim tahlil qilish va kamaytirish yo’llarini izlash kerak. Ish vaqtining yo’qotilishi boshqacharoq aytganda, bu mehnat unumdorligi va intensivligini kamayishi hamda ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxini oshishidir.
Korxonalarda mehnatni tashkil etish va rejalashtirishda, tarbiyaviy ishlarni olib borishidagi, korxonaning maishiy va madaniy xizmatidagi, shahar transportidagi kamchiliklar ham ish vaqti yo’qotilishini keltirib chiqaruvchi sabab bo’lib xizmat qiladi.
Bu esa ish vaqtidan foydalanishni yaxshilash, undagi rezervlarni topish va bu rezervlarni ishlab chiqarish samaradorligini oshirish manbaiga aylantirish borasida ijtimoiy ishlab chiqarish va xo’jalik ishlarini yanada chuqurroq tashkil etish zarurligidan dalolat beradi.
Ishchilarning ish vaqtidan foydalanish balansini tahlil qilar ekanmiz, ish vaqtini yo’qotishini yuqorida aytganimizdek 2 ta guruhga ajratamiz.

1. 
   Rezerv hosil qiladigan kunlik ish vaqtini yo’qotilishlari.
   

2. 
   Rezerv hosil qiladigan hosil qilmaydigan kunlik ish vaqtini yo’qotilishi. Mehnat unumdorligini o’stirish uchun rezerv bo’lib kunlik ish vaqtini
   

yo’qotilishini quyidagilari kiradi:

Qonun ruxsati bilan ishga chiqmaslik, davlat va jamoat ishlarini bajarilish munosabati bilan ishga chiqmaslik, tug’ish munosabati bilan beriladigan, emizikli bolaga qarash uchun beriladigan, o’qishga yuborish munosabati bilan beriladigan ta’tillar va boshqalar.
Bu turdagi sabablar bo’yicha ish vaqtini yo’qotish miqdori avvalgi yilning hisobotlariga nisbatan belgilanadi, ularni kamaytirish korxona xodimlarini vazifasiga kirmaydi.
Korxona uchun bajarilishi mumkin bo’lgan vazifa – rezerv hosil qiladigan ish vaqtini tizimini tahlil qilish, ularni kelib chiqish va kamaytirish yo’llarini izlashdan iboratdir.
SHu sababli ushbu bitiruv malaka ishni bajarish davomida korxonada mavjud bo’lgan rezerv hosil qiladigan ish vaqtini yo’qotilishlari o’rganiladi.

Rezerv hosil qiladigan ish vaqtini yo’qotilishlariga vaqtinchalik salomatligini yo’qotilishi, ma’muriyat ruxsati bilan ishga chiqmaslik, kun davomida bekor turib qolishlar, ishchilarning o’zlaricha ishga chiqmasliklari va boshqalar kiradi.

Har qanday korxonada mehnat unumdorligini oshirish hozirgi kunning dolzarb masalalaridan bo’lib turgan vaqtda, mana shunday rezerv hosil qiladigan kunlik ish vaqtini yo’qotilishlarini o’rganish maqsadga muvofiqdir.
Korxonalarda rezerv hosil qiladigan ish kunlarini yo’qotilishlari 100 % ga qisqartirish mumkin emas, lekin uni kamaytirish yo’llarini izlash kerak. SHu sababli bitiruv malaka ishining keyingi boblarida ushbu yo’qotilishlarni kelib chiqish sabablari va ularni qisqartirish uchun olib borilayotgan masalalar bilan tanishtiriladi.