Ishlab chiqarish iqtisodiyoti II

Pozitsiya
Miqdor
1	1000
4	800
6	1550
7	4000
10	11000
11	2400
14	40000
16	3000
17	1600
18	1900
20	4500

6. Nakladnoyga muvofiq 06.01.04 y. uchun mahsulot topshirishning quyidagi pozitsiyalari kiritilsin:

7 6500 1 500
8 4200 4 750
9 4400 15 25000
10 2200 20 3400
7. Grafikka 14.01.04 y. uchun mahsulot topshirish kiritilsin:
2 4000 11 5100
3 1500 12 3750
5 5600 13 50000
6 3100 14 26000

Grafik shu tariqa oy oxirigacha to'ldirib boriladi (jadval).

Yig’ish bo'linmalarida rejalashtirilgan bo‘g’inlar uzluksiz yig’ilishi uchun tayyorlov sexlarida reja-grafik har bir oyning 25 kunigacha bo'ylab chiqiladi.
Izoh. Ishlab chiqarishga tushirishni boshlash uchun eng kam pozitsiyani topish maqsadida 01.01.04 yilga qoldiqni va joriy vaqt mobaynida topshirilgan mahsulotni qo‘shish yo'li bilan ta'minlanganlik yakunini hisoblab chiqamiz, bunda muayyan pozitsiya bo'yicha komplektlilik va sutka davomidagi rejalashtirilgan ta'minlanganlik ham hisobga olinadi.
Masalan, №14 pozitsiya. Qoldiqda 40000 dona Q 26000 dona topshiriladi q 66000 dona; 66000/4kompl. q 1650 dona - bu ta'minlanganlikdir.
Tayyorlov sexining bir sutkalik ta'minlanishi - 1000 donani tashkil etishi munosabati bilan yig’uv uchastkasi 1,5 kun davomida to‘xtab qolmasdan ishlay oladi deb hisoblash mumkin. Ishga tushirish uchun pozitsiyani aniqlash uchun barcha pozitsiyalar hisoblab chiqiladi va ulardan eng kam ta'minlanganlik topiladi va ishlab chiqarishga tushiriladi. Oxirgi yakuniy grafada qizil chiziq tortiladi, bu ishlab chiqarishda ta'minlanganlik chizig’i deb yuritiladi.
2004 yilning yanvar oyiga butlovchi detallarni ishlab chiqarish grafigi

№	Nomi	Komp-lekt	01.01.04 ga qoldiq	Ishlab chiqarish rejasi	2	5	6	7	8	9	10	12	13	14 va hokazo
1		1	1000	25000			500			400
							500			900
2		1		25000					1200					4000
														5200
3		1		25000										1500
														1500
4		1	800	25000			750			300
							750			1050
5		2		50000										5600
														5600
6		1	1550	25000					1100					3100
														4200
7		2	4000	50000			6500			450
										6950
8		1		25000			4200					300
Davomi
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	13	15
												4500
9		1		25000			4400
							4400
10		2	11000	50000			2200			1100
										3300
11		2	2400	50000										5100
														5100
12		1		25000										3750
														3750

Korxonada ishlab chiqarish faoliyati jarayoni

Tuzilishi

Funksiyalari:
- maqsadlarni aniqlash;
- rejalashtirish;
- tashkil etish;
- nazorat;
- hisobot.

Xom ashyo va ateriallar yetkazib berish

Ishlab chiqarish jarayoni (qiymatni yaratish)

Sotish

Yuk oqimi

Kadrlarni tanlash

Daromad

Pul oqimi

Moliyalashtirish

To’lovlar

Kapital

6-rasm


Moddiy ta'minotni tashkil etish

Moddiy-texnika ta'minoti (MTS) ning asosiy vazifasi korxonaning turli ishlab chiqarish vositalarini doimiy va to'la olishini ta'minlashdan iborat bo'lib, bunda ulardan osilona va tejab foydalanish, ombordagi zahiralarning aylanuvchanligi yusori, tayyorlov va ombor xarajatlari eng kam bo'lishi kerak (7-rasm).

Korxonaning moddiy-texnika ta'minoti bo‘limining vazifalariga quyidagilar kiradi:
bir martalik buyurtmalar va yillik ta'minot rejalarini tuzish;
materiallarni olib kelish rejalarini tuzish;
ta'minot rejalarini amalga oshirish (buyurtmalarni joylashtirish va shartnomalar tuzish, mahalliy manbalarni izlab topish);
ishlab chiqarishni ta'minlashning osilona tizimi va usullarini belgilash;
ta'minot rejalarining bajarilishini hisobga olib borish, nazorat qilish va tartibga solish;
ombor xo‘jaligiga operativ rahbarlik qilish;
kamyob va qimmatbaho materiallarni almashtirish bo'yicha tadbirlarda ishtirok etish.
Ishlab chiqarish hajmi va qo‘llaniladigan materiallar spetsifikasiga ko‘ra korxonada moddiy-texnika ta'minoti bo‘limlari uch turda tashkil etiladi:
1. Markazlashtirilgan shakl. Bunday shaklda ta'minot va omborxona ishlari yagona ta'minot apparati tomonidan amalga oshiriladi, u vazifalariga ko‘ra ixtisoslashgan bo'ylab, rejalashtirish, tayyorlov va ombor ishlarini bajaradigan guruhga bo‘linadi. Bunday tuzilma uncha katta bo'lmagan va o‘rtacha korxonalar uchun xosdir.
2. Ta'minot ombori tizimi. Uning o'ziga xos xususiyati - bir sator ta'minot bo‘linmalari - ta'minot omborlarining mavjudligida bo'ylab, ular materiallar guruhi bo'yicha ixtisoslashgan, masalan, sotib olinadigan yarimfabrikatlar, tara va nometall materiallar guruhi va hokazo. Bu tizimda tayyorlov va ombor vazifalari birlashtirilgan. Bunday tuzilma katta miqdorda bir turdagi materiallardan foydalanadigan korxonalar uchun xosdir.
3. Sexni ta'minlash ombori tizimi. Ta'minot ishlari hududiy-ishlab chiqarish belgisiga ko‘ra olib boriladi. Ombor bitta sexga xizmat ko‘rsatadi va bitta tuzilma birligida barcha ta'minot-ombor vazifalari qo‘shib olib boriladi. Sexni ta'minlash omborlari ishlab chiqarishni barcha materiallar bilan ta'minlashni kuzatib turadi va nazorat siladi. Bu tizim har bir sex boshqa sexlar foydalanadigan materiallardan farq qiladigan o'ziga xos materiallarni ishlatadigan hollarda osilona hisoblanadi. Moddiy-texnika ta'minoti bo‘limining bunday tuzilishi kam uchraydi.
Ombor xo‘jaligini to‘hri tashkil etish - korxona moddiy-texnika ta'minotini (MTT) yaxshilashning omillaridan biri. Omborlar xom ashyo, materiallar, yarimfabrikatlar, jihozlar va yonilg’ini sabul qilish, saqlash, hisobga olib borish va berish uchun xizmat qiladi.
Moddiy resurslarning turi va maqsadiga ko‘ra quyidagi turdagi omborlar farslanadi:
- xom ashyo va asosiy materiallar omborlari;
- yordamchi materiallar omborlari;
- o'zaro yaqin ishlab chiqarishlar buyumlari (sotib olinadigan yarimfabrikatlar) omborlari;
- yonilg’i;
- o'zi ishlab chiqargan yarimfabrikatlar omborlari;
- asbob-uskuna, shtamplar, modellar omborlari;
- tayyor mahsulot va ehtiyot qismlar omborlari;
- ishlab chiqarish chiqindilari omborlari.
Ishlab chiqarish jarayoniga nisbatan omborlar quyidagilarga bo‘linadi;
- ta'minot (moddiy) omborlari;
- ishlab chiqarish (yarimfabrikatlar, asboblar) omborlari;
- sotiladigan mollar (tayyor mahsulot, ehtiyot qismlar, chiqindilar) omborlari;
- transport - ishlatish.
Omborlardan har biri ularda saqlanadigan materiallar, yarimfabrikatlar va yonilqining o'ziga xos xususiyatlariga muvofiq ravishda zarur ko‘tarish-transport vositalari, so‘kchaklar, shkaflar va materiallarni taxlash ishlarini samarali bajarish imkonini beradigan boshqa moslamalar bilan jihozlangan bo'lishi zarur.
O mborning o‘lchami quyidagi ma'lumotlardan kelib chiqqan holda hisoblab chiqiladi: saslanadigan materiallarning nomenklaturasi, bunda ularning texnik tavsiflari (gabaritlari, zichligi, sifat xususiyatlari) batafsil ko‘rsatiladi, har kuni sarflanadigan material o‘lchamlari va zahiralarning eng ko‘p sarfi, 1 m2 pol maydoniga to‘hri keladigan yo'l qo‘yiladigan yuklanish.

7-rasm

Korxonada materiallardan tejab-tergab foydalanish-ning asosiy yo'llari fasat ishlab chiqarishni texnik jihatdan takomillashtirishdan emas, balki aylanma fondlarga ehtiyojni rejalashtirishni yaxshilash, ulardan osilona foydalanish, xom ashyo, materiallar, yonilq’i harakatini to‘g’ri hisobga olib borish, ishlab chiqarish madaniyatini oshirishdan iboratdir. Materiallarni iqtisod qilish imkoniyatlari brakni kamaytirish va bartaraf etish, chiqindilardan foydalanish, xom ashyo va materiallarni sarflash normasi va hajmini kamaytirish.
Ombor xo‘jaligi samaradorligini oshirish quyidagi tadbirlarni amalga oshirishni ko'zda tutadi:
- inshootlarni qurishga solishtirma xarajatlarni kamaytirish va ulardan foydalanish koeffitsintini oshirish;
- detallarning harakatlanishi mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, detallarni yiq’ish uchun osma konveyrlarda uzatish;
-konstruksiyalarni unifikatsiyalash, standartlashtirish;
- ABT va EG'M larni qo‘llash.