Ishlab chiqarish iqtisodiyoti II

3. Ishlab chiqarish grafiklari va ular bilan ishlash

O‘zbekiston Respublikasining "Korxonalar to‘hrisida" gi qonunida korxonaning o'z faoliyatini o'zi mustaqil rejalashtirishi va ishlab chisarayotgan mahsulotiga talab hamda korxonani ishlab chiqarish va ijtimoiy jihatdan rivojlantirishni ta'minlash zaruriyatidan kelib chiqqan holda rivojlantirish istiqbollarini o'zi belgilashi ta'kidlab o‘tilgan.

Bozor munosabatlariga o‘tishda rejalashtirish deyarli unutilayozdi. Bunda tabiiy savol tug’iladi: bozor mexanizmi va rejalashtirish qanday qilib bir-biriga to‘hrikelishi mumkino‘ Ma'lumki, bozor sharoitlarida sotuvchilar va xaridorlarning faoliyatini muvofiqlashtirishda baholar yetakchi rol o‘ynadi. Har bir korxona o'zining harakatlarini talab va taklifning baqolar qonuniga bo‘ysundiradi. Shu bilan birga har bir korxonaning ichki tuzilmasida baholar mexanizmi ma'muriyat, menejerlar va boshqa mutaxassislar-ning ongli, bir maqsaga yo‘naltirilgan harakatlari bilan siqib chisariladi. Rejalashtirish korxonalarga barcha ishlab chiqarish omillarini yakuniy mahsulotni tayyorlash va sotish uchun o'z vaqtida tayyorlash bilan bog'liq bo'lgan xo‘jalik faoliyatining muayyan shart-sharoitlarini yaratib berish uchun zarur. Reja amaliy harakatlar va bajarish uchun qo‘llanma hisoblanadi, undan massadlarni asoslash, xo‘jalik faoliyati natijalarini prognozlash hamda boshqarish uchun foydalaniladi.
Rejalashtirishning bosh vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  massadni qo'yish;
  
• 
  xo‘jalik faoliyati turli yo‘nalishlarining iqtisodiy jiqatdan maqsaga muvofiqligini asoslash;
  
• 
  moliyalashtirish manbalarini aniqlash.
  

Korxonada operativ rejalashtirish bo'yicha ishlarning natijasi - ishlab chiqarish jarayonida mehnat predmetlari harakatining aniq, hisoblangan va asosli ravishda qat'iy belgilanishi, moddiy resurslar, mahsulot tayyorlashning eng kam sikllaridan va ishlab chiqarish jarayonining eng yuqori uzluksizligidan foydalangan holda mahsulot yetkazib berish va shartnoma majburiyatlariga muvofiq ravishda belgilangan mahsulot nomenklaturasini tayyorlash bo'yicha ishlab chiqarishning uzluksiz va kompleks borishini ta'minlash. Operativ rejalashtirish ishlab chiqarish topshiriqlari va reja grafiklarining (soatli grafik) bajarilishini hisoblash, tuzish va tashkil etishni ko'zda tutadi.
Aytib o‘tilganidek, ishlarni bajarish ketma-ketligining aniq grafigini fasat yakuniy yig’ish liniyalari oladi, ular o'zlari uchun butlovchi buyumlar tayyorlash uchun axborot beradilar.
Lekin yirik korxonalarda yalpi ishlab chiqarishda yig’uv sexlari uchun butlovchi buyumlar ishlab chiqarish bilan shug’ullanadigan ishlab chiqarish bo‘linmalari ham grafik bo'yicha ishlaydi. Grafiklarning funksional maqsadi va ularni joriy etishning afzalliklari quyidagilardan iborat:
" ularda tugallanmagan ishlab chiqarish qoldiqlari ko‘rinib turadi;
" oylik reja sutkalar bo'ylab chiqiladi va sutka davomida ish bilan ta'minlaniladi;
" bitta buyumga detallar ro‘yxati va ularning butligi ko‘rsatiladi;
" butlovchi buyumlarning ishlab chiqarishni ta'minlash bo'yicha harakati kuzatiladi, bunda nakladnoyga (sexdan sexga uzatiluvchi) muvofiq topshirish bo'yicha eng kam yoki eng katta pozitsiyani ko‘rish mumkin bo'ladi;
" yig’ish sexidan axborot kelishi va buyurtma tushishini kutib o‘tirmasdan ishlab chiqarishga tushirish uchun pozitsiyalarni aniqlash imkoniyati paydo bo'ladi;
" tayyorlov bo'linmasining o'zi tomonidan sutkalik ta'minlanganlik oson aniqlanadi va hokazo.