|
2.2. Ishsizlikning iqtisodiy ta'siri va O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy ta'minot va ijtimoiy kafolatlar
Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari va ularning tuzilishi juda xilma-xil va murakkabdir. Ushbu muammoni o'rganishda ishsizlikning iqtisodiy oqibatlarini ta'kidlash maqsadga muvofiqdir milliy daraja, korxonalar va jismoniy shaxslar darajasida.
Milliy darajada ishsizlik birinchi navbatda yalpi ichki mahsulot (YaIM) ishlab chiqarishni kamaytiradi. Ushbu hodisalarning o'zaro bog'liqligi Okun qonuni deb nomlangan. Bunga ko'ra, "agar ishsizlikning haqiqiy darajasi tabiiy darajadan 1 foizga oshsa, u holda YaIM hajmidagi kechikish 2,5 foizni tashkil qiladi". Ushbu haqiqatni baholashda "tabiiy ishsizlik darajasi" tushunchasiga e'tibor qaratish lozim. Iqtisodiy nazariyada ishchi kuchiga talab va taklifning ma'lum bir muvozanatiga erishilganda, bu normal hisoblanadi. ish izlayotganlar bilan bir xil miqdordagi bo'sh ish o'rinlari mavjud. Ishsizlikning tabiiy darajasi turli xil ijtimoiy-iqtisodiy holatlar bilan belgilanadi: davlat investitsiya siyosati, ish bilan ta'minlash siyosati, bandlik xizmatlari tizimi, mamlakatda turmush darajasi, aholining pul va mol-mulk tejash hajmi, odamlarning o'zlari ishlash uchun yangi bilim va ko'nikmalarni egallashga tayyorligi va qobiliyati. Mamlakatdagi demografik vaziyat ham muhim rol o'ynaydi. Ishsizlikning tabiiy darajasining ma'lum bir determinizmi turli mamlakatlarda uning vaqt o'tishi bilan farqlanishi va o'zgarishiga olib keladi.
Shaxs uchun ishsizlik, avvalambor, doimiy va doimiy ravishda olinadigan daromadni yo'qotish demakdir. Daromadlari past darajada bo'lgan va har qanday pul va boshqa jamg'armalarni yaratishga qodir bo'lmaganO’zbekiston doimiy tirikchilik manbasini yo'qotish katta falokatga olib keladi.
Mehnat bozoridagi ishchilar orasida eng obro'li ish o'rinlari uchun raqobatning kuchayishi ham ishsizlikning natijasi sifatida qaralishi kerak. Raqobatning yuqori darajasi aholining ma'lum va ancha katta guruhlari ular uchun obro'siz, qiziq bo'lmagan ishlarni bajarishga majbur bo'lishiga olib keladi. Bunday holda, ular uchun mehnat faoliyati "majburiy" bo'lib qoladi va bunday mehnat, ma'lumki, yuqori darajada samarali bo'lolmaydi va kerakli ish sifatini ta'minlamaydi. Bundan tashqari, bunday sharoitlarda ehtiyoj aniq bo'lgan barqaror ishlab chiqarish jamoalarini shakllantirish mumkin emas. Majburiy mehnat sharoitida jamiyat tomonidan to'liq ish bilan ta'minlashga erishish haqida gapirish mumkin emas. Mehnatni tashkil etishning demokratik, insonparvarlik tamoyillari shuni ko'rsatadiki, to'liq ish bilan shug'ullanish insonga nafaqat ish bilan, balki uning tayyorgarligi, qobiliyatlari va istaklari profiliga mos keladigan ish bilan ta'minlashni anglatadi.
Haqiqat dalilni talab qilmaydi, agar kishi ertaga uni ishdan bo'shatish mumkinligini bilsa va shu va yaqin atrofdagi aholi punktlarida ish topish juda qiyin bo'lsa, unda u barcha irodasi bilan kerakli samaradorlik va ish sifatini ta'minlamaydi. Bunday sharoitda barqaror ishlab chiqarish jamoasini yaratish mumkin emas - muhim shart yuqori sifatli ish va natijada mahsulotlarning raqobatbardoshligi. Bunday korxonada xodimning barcha fikrlari "ishonchli" ish joyini topishga qaratilgan. Ishsizlik odamning tashabbusini o'ldiradi, kelajakka, o'zining kuchli va imkoniyatlariga nisbatan noaniqlikni keltirib chiqaradi, uning mehnat va fuqarolik salohiyatini pasaytiradi.
Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari shu bilan cheklanib qolmaydi. Bu, ayniqsa, ishsizlik uzoq vaqt davom etsa, tadbirkorlarga ishchi kuchi narxini pasaytirishga imkon berishi mumkin. Ish beruvchilar, ayniqsa kichik korxonalarda, qonun hujjatlarida belgilanganidan uzoqroq ish haftasini belgilaydilar, ta'tilning davomiyligini o'zlari belgilaydilar, to'lamagan holatlar mavjud. kasallik ta'tillarishu jumladan, tug'ish bilan bog'liq holda, ayollarni ishga yollamaslik, mehnat shartnomasini uzrli sabablarsiz bekor qilishi va h.k.
Shunday qilib, ishsizlik, uning o'sishi xodimga uning kasbi, maxsus bilimlari, mehnat qobiliyatlari eskirganligi, malaka darajasi bugungi kun talablariga javob bermasligi to'g'risida juda samarali "signal" beradi. Bularning barchasi ma'lum bir tarzda xodimni kasbiy mahoratini muntazam ravishda oshirishga undaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
