Irsiyat va o‘zgaruvchanlik 9- mavzu. Monogibrid va poligibrid chatishtirishda belgilarning nasldan naslga o‘tishi mavzuning mazmuni

IRSIYAT VA O‘ZGARUVCHANLIK

9- mavzu. MONOGIBRID VA POLIGIBRID CHATISHTIRISHDA BELGILARNING NASLDAN NASLGA O‘TISHI

Mavzuning mazmuni.

Irsiyatning asosiy qonuniyatlarini yaxshi o'zlashtirish vrachning amaliy faoliyatida juda katta ahamiyatga ega. Bu qonuniyatlarni chuqur o'zlashtirmasdan turib odamlarda uchraydigan har xil irsiy kasalliklarni, rivojlanish anomaliyalarini tushunib va tibbiyotning boshqa fanlarini puxta o‘rganib bo‘lmaydi.

Irsiyatning asosiy qonuniyatlari 1865- yilda mashhur chex olimi G.Mendel tomonidan kashf qilingan. Genetika ( yunoncha genesis — tug'ilishga oid) — irsiyat va o‘ zgaruvchanlih qonuniyatlarini o‘ rganuvchi fan.

O‘zgaruvchanlik tufayli organizmda yangi belgi va xususiyatlar paydo bo‘ladi. O‘zgaruvchanlik irsiy va irsiy bo‘lmagan o‘zgaruvchanlikka ajratiladi. Irsiy bo‘lmagan o‘zgaruvchanlik fenotipik o‘zgaruvchanlik deb ham ataladi. Fenotipik o‘zgaruvchanlikning ikki turi mavjud: modifi katsion va ontogenetik

o‘zgaruvchanlik. Ontogenetik o‘zgaruvchanlik – bu ontogenez jarayonida

genlarning diff erensial faolligi natijasida yuzaga chiqadigan, muhit ta’siriga

bog‘liq bo‘lmagan o‘zgaruvchanlikdir. Modifi katsion o‘zgaruvchanlik esa tashqi

muhit omillari ta’sirida fenotipda namoyon bo‘ladigan o‘zgaruvchanlikdir.

Irsiy o‘zgaruvchanlik genotipning o‘zgarishi natijasida sodir bo‘lganligi uchun genotipik o‘zgaruvchanlik ham deyiladi. Genotipik o‘zgaruvchanlik turlariga kombinativ o‘zgaruvchanlik, mutatsion o‘zgaruvchanlik kiradi.

Kombinativ o‘zgaruvchanlik meyoz jarayonida gomologik xromosomalarning

o‘zaro chalkashuvi, meyozining anafaza bosqichida ota-ona xromosomalarining

qutblarga tasodifi y ravishda tarqalishi va urug‘lanish jarayonida ota-ona gametalarining tasodifi y kombinatsiylashuvi natijasidir.

Mutatsion o‘zgaruvchanlik organizm genlari va xromosomalarining sifat

va son jihatdan o‘zgarishi natijasi hisoblanadi.