Irrigatsiya va melioratsiya

 

---

193 
 
9.3. Zovur turlarini asoslash va ularning qo’llanish shartlari. 
Zovur nima? Zovur, bu tuproqdagi ortiqcha namlikni oqova holatga aylantirib, 
namiqqan maydondan uzoqlashtirish ma’nosini anglatadi. Tabiatda tabiiy va sun’iy 
zovur turlari mavjud. 
Tabiiy zovurlar bu, yer osti va yer usti suvlarini yotiq va tik yo’nalishda oqib 
ketishining ta’minlanishi hamda tabiiy bug’lanishdan iborat. 
Tabiiy zovurlarning yana bir ko’rinishi tabiiy bug’lanish namayon bo’ladigan 
subayral hududlar hisoblanadi (9.3.1-rasm). 
9.3.1-rasm. Tabiiy zovurlangan maydon. 
Tabiiy zovurlanmagan maydonlar sun’iy zovurlanishi kerak, aks holda bu
yerlardan kafolatli hosil olib bo’lmaydi. Sun’iy zovurlar 2 xil bo’ladi: biologik va 
gidrotexnik zovurlardir.
Biologik zovurlarga quyidagi tartibda bajarilgan ishlar kiradi: 
1.
Sug’orish maydonlarida daraxtzorlar barpo qilish. 
2.
Almashlab ekish maydonida o’tli ekinlarni almashlab ekishni qo’llash. 
3.
Quruq zovurlarni loyihalash va boshqalar. 
Agar bitta daraxt o’rta hisobda (9.3.1-jadval), yil davomida, o’zidan 90 
m
3
gacha suvni yoki 1 ga beda ekilgan maydoni 1 mavsumda 12-15 ming m
3
gacha suvni bug’lata olishini hisobga olsak, bu qanchalik kerakli tadbir ekanligini 
anglashimiz mumkin. 

---

194 
Turli daraxtlarning suvni bug’latish qiymatlari 
9.3.1-javdval 
 
№ 
 
Daraxtlarning 
turlari 
Bug’latiladigan suv miqdori 
o’rtacha kunlik 
apreldan 
oktyabrgacha 
(jami) 
1. 
Tol 
548,1 
91992 
2. 
Terak 
509,1 
82949 
3. 
Tut 
411,4 
65750 
4. 
O’rik 
190,2 
32364 
5. 
Jiyda 
137,3 
24002 
Odatda sug’orish dalalarining o’rta hismidagi (ularning maydoni 10 ga dan 
kam bo’lmaydi deb hisoblaganda) pastlik joylarda baland qirralardagi depressiya 
egriligini sindirib, sizot suvlar sathini qo’shimcha ravishda pasaytirish uchun 
daraxtzorlar barpo qilinadi. 
Biologik zovurlarga quruq zovurlar ham misol bo’ladi, ya’ni sug’oriladigan 
maydon hududidagi sug’orilmaydigan yerlardan suvning bug’lanishini (EFK, 
misollarida) ko’rishimiz mumkin. Sho’rlangan yerlarda - jiyda, oq akatsiya, 
botqoqlangan yerlarda - tol va terak, cho’l va sahro yerlarda - saksovul, turangil 
ekish tavsiya qilinadi. 
Sizot suvlari sathini pasaytirishda zovur turini to’g’ri tanlash katta ahamiyatga 
ega hisoblanadi. Har qanday gidrotexnik zovurni loyihada qabul qilishdan oldin, 
uning ma’lum bir loyihaviy sharoit uchun to’g’ri kelishi yoki kelmasligini asoslash 
kerak.

---

195 
Xozirgi kunda sug’oriladigan maydonning sho’rlanish darajasini pasaytirishda 
va sizot suvlari sathini normal xolatda ushlab turishda gidrotexnik zovurlar 
qo’llaniladi.