Irrigatsiya va melioratsiya

,
S
S
lg
10000
N
adm
i









m
3
/ga,
bu yerda 

-erkin tuz berish koeffitsiyenti; 
adm
i
S
,
S
-tuproqdagi tuzlarning sho’r 
yuvishgacha va yo’l qo’yilgan miqdori, og’irlikka nisbatan % hisobida,
Sho’r yuvish me’yorlari aniqlangach, sho’r yuvish jarayoni belgilanadi. Bunda, 
sho’r yuvish davomiyligi, mavsumdagi sho’r yuvishlar soni va sho’r yuvish 
muddatlari belgilanadi.
Sho’r yuvish davomiyligi quyidagi formuladan aniqlanadi: 
,
Q
86400
N
T
n
for
br






kun,
bu yerda 
br

-XITga tegishli sho’ri yuviladigan maydon, ga; 
N
-umumiy sho’r 
yuvish me’yori, m
3
/ga; 
for
Q
-XITning tezlashgan suv sarfi qiymati, m
3
/s; 
n

-
xo’jalik ichki sug’orish tizimining normal suv sarfidagi FIK. 
Sho’r yuvish me’yori (
N
) mavsumiy sho’r yuvish me’yori (
v
N
) bilan 
solishtiriladi. Agar 
v
N
N

bo’lsa, u holda sho’r yuvish bir necha mavsumda 
amalga oshiriladi: 
v
N
/
N
n

. 

---

183 
Mavsumiy sho’r yuvish me’yori quyidagicha hisoblanadi: 




,
h
A
100
A
h
N
adm
adm
i
adm











m
3
/ga,
bu yerda 
adm
h
-sho’r yuvishdan so’ng sizot suvlarining yo’l qo’yilgan ko’tarilish 
balandligi: 
,
h
h
h
n
gr
adm


m; 
gr
h
-sho’r yuvishdan oldingi sizot suvlarining sathi, 
m; 
n
h
-sizot suvlarining yo’l qo’yilgan sathi. 
Sizot suvlarining yo’l qo’yilgan sathi qiymati bahorgi ishlarni boshlashdagi 
sharoitlarga ko’ra, mexanik tarkibi yengil tuproqlar uchun 1, 3 m, o’rta tuproqlar 
uchun 1, 5 m, og’ir tuproqlar uchun 1, 8 m qilib olinadi. 
Mavsumdagi sho’r yuvishlar soni sho’r yuvish cheklaridagi suvning 
chuqurligiga qarab belgilanadi: 
,
N
/
N
n
1

buyerda
1
N
-sho’ryuvishchekigaberiladiganbirinchisho’ryuvishme’yori: 


,
h
10000
A
h
N
i
adm
1








m
3
/ga; 
h
-
sho’riyuviladiganchekdagisuvningchuqurligi, 
h
=(0, 15-0, 25) m. 
Tabiiyki, har bir mavsumda sho’ryuvish davomati o’rta hisobda 30 kun 
bo’lishi munosabati bilan bu davrda uzog’i bilan 4-5 mingm
3 
suv sho’r yuvishga 
berilishi mumkin. SHuning uchun ham mavsumiy sho’r yuvish me’yori quyidagicha 
belgilanadi: 


n
/
N
N
v
(4000-5000) m
3
/ga. 
Agar
N

4000-5000 m
3
/gabo’lsa, sho’r yuvish mavsumlari soni ham birdan 
kata bo’ladi. 
Qabul qilingan mavsumiy sho’r yuvish me’yori ham 2-3 bo’linib, sho’r yuvish 
cheklariga beriladi. Birinchi beriladigan sho’r yuvish me’yori keyingilaridan kata 
bo’ladi, chunki bunda tuproq to’liq to’yinmagan bo’ladi. Cheklardasuv 
qatlamining
h
=(0, 15-0, 25) mekanligidan
v
N
ham 2-3 bo’lakkabo’linadi. 
Masalan, 
v
N
=5000 m
3
/ga, unda
1
N
=2000 m
3
/ga, 
1500
N
N
3
2


m
3
/ga, 
bundan sho’r yuvish vaqtlari belgilanadi. Sho’r yuvish muddatlari quyidagi 
formuladan aniqlanadi: 

---

184 
,
T
N
N
 
t
v
i


kun. 
Markaziy Osiyo sharoiti uchun joriy (ekspluatatsion) sho’r yuvishlarning eng 
maqbul muddatlari bo’lib, 15 oktyabr – 15 dekabr hisoblanadi. CHunki, sentyabr 
oyida hali dalada hosil bo’lsa, 15 dekabrdan so’ng havo harorati keskin pasayishi 
mumkin.