|
/ga)
Mirzacho’lda
Fargona
vodiysida
Buxoro
viloyatida
engil
kuchsiz
I-II
II-III
III
2,0-2,5
engil
o’rta
I-II
II-III
III
2,5-4,0
engil
kuchli
I-II
II-III
III
4,0-5,0
o’rta
kuchsiz
XI-I
I-II
I–II
3,0-3,5
o’rta
o’rta
XI-I
I-II
I–II
3,5-5,0
o’rta
kuchli
XI-I
I-II
I–II
5,0-6,5
og’ir
kuchsiz
XI-XII
XII-I
XII–II
4,0-5,0
og’ir
o’rta
XI-XII
XII-I
XII–II
5,0-6,5
og’ir
kuchli
XI-XII
XII-I
XII–II
6,5-8,0
186
Sho’r yuvish muddatlarini aniqlash
8.7.1 jadval
Tuprokning
mexanik tarkibi
Sho’rlanish
darajasi
Sho’r yuvish muddatlari
Sho’r yuvish
me’yorlari (ming
m
3
/ga)
QQR, Xorazm
viloyatida
Qarshi va SHerobod
cho’llarida
engil
kuchsiz
III–IV
III
3,0-3,5
engil
o’rta
III
II–III
3,5-5,0
engil
kuchli
III
II–III
5,0-6,5
o’rta
kuchsiz
III
III
4,0-5,0
o’rta
o’rta
II–III
II–III
5,0-6,5
o’rta
kuchli
II–III
II–III
6,5-8,0
og’ir
kuchsiz
XI–I,
me’yorning
2/3 qismi
XI–I, me’yorning
2/3 qismi
5,0-6,0
og’ir
o’rta
6,0-7,5
og’ir
kuchli
III,
me’yorning
1/3 qismi
III, me’yorning
1/3 qismi
7,5-9,0
Erni nishabligi bo’yicha pol o’lchamlari
8.7.2-jadval
Erning
nishabligi, i
Polning kattaligi
eni, m
uzunligi, m
1 ta polni yuzasi, ga
0,002
50
50
0,250
0,002-0,004
50
33
0,165
0,004-0,006
50
25
0,125
0,006-0,010
50
17
0,085
187
Sho’r yuvish jarayoni sxemasi
IX. Bob Sug’oriladigan yerlardagi zovurlar
9.1.Ortiqcha namiqqan yerlarning g suv muvozanati.
Umumiy va xususiy suv muvozanat tenglamalari. Sun’iy zovurlangan
sug’orish maydonlarining suv muvozanat tenglamalari 8.3.1-rasmga asosan
quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
a) Umumiy suv muvozanat tenglamasi:
m
3
/ga,
bu yerda, P -yog’in miqdori, m
3
/ga;
V
w
-sug’orish tarmog’iga olingan suv miqdori, m
3
/ga;
,
M -sug’orish me’yori, m
3
/ga;
Q
1
-sug’orish tarmoqlaridan isrof bo’ladigan suv miqdori, m
3
/ga;
N -sho’r yuvish me’yori, m
3
/ga;
-er usti va yer osti suvlarining kirimi va chiqimi orasidagi farq,
m
3
/ga;
188
E - tuproqdan va o’simlikdan bug’latilgan suv miqdori, m
3
/ga;
V
sp
-sug’orish suvlarining muvozanat maydonidan oqib chiqib ketishi
miqdori, m
3
/ga;
V
H
-bosimli yer osti suvlarining sizot suvlariga kirimi va chiqimi, m
3
/ga;
D -zovurga tushadigan suv miqdori, m
3
/ga;
9.1.1-rasm.
Sug’orish maydonining suv muvozanat sxemasi
b) yer usti suvlari va aeratsiya zonasi (tuproq suvlari) namligining
muvozanat tenglamasi:
,
m
3
/ga,
bu yerda V
gr
-sizot suvlari bilan aeratsiya zonasi o’rtasidagi suv almashinuvi
qiymati, m
3
/ga.
v) Sizot suvlarining muvozanat tenglamasi:
, m
3
/ga;
YUqorida keltirilgan muvozanat tenglamalaridan zovurga tushadigan yuk
(suv) miqdorini aniqlash mumkin.
Ma’lum bir sharoitda o’rtacha ko’p yillik hisob uchun
0 deb qabul
qilish va yuqoridagi tenglamalardagi tashkil etuvchilarni ixchamlashtirish
mumkin. Masalan, muvozanat maydoniga oqib keladigan va oqib chiqib
ketadigan yer usti va yer osti suvlari miqdorini nolga teng
(
) deb va yuqori takomillashgan sug’orish texnikasi
189
uchun V
sp
=0 deb qabul qilish mumkin. Unda zovurga tushadigan yuk miqdorini
umumiy suv muvozanati tenglamasidan
D= P+ V
w
− ye± V
H
,
m
3
/ga
yoki VSN 33-2.2 03-86 bo’yicha
D= Q
l
± V
gw
± V
H
, m
3
/ga aniqlash mumkin.
Suqorish maydonlarida muntazam gidrotexnik zovur ishga tushgach, sizot
suvlarining maydonga oqib kelishi (
V
w
) ko’payadi, oqib ketishi esa susayadi.
Bunda oxirgi tenglamaning ko’rinishi:
D= Q
l
+ V
w
± V
gw
± V
H
,
m
3
/ga.
Sug’orish tarmoqlaridan isrof bo’ladigan suv miqdorini loyiha
jarayonidagi kuzatuv o’lchovlari yoki gidrodinamik hisoblar yordamida
aniqlash mumkin. Taqribiy hisoblarda u quyidagi formuladan aniqlanadi:
Q
l
,
bu yerda h –sug’orish tizimining foydali ish koeffitsiyenti.
Sizot suvlarining maydonga oqib kelishi va ketishi gidrogeologo-meliorativ
xizmat ma’lumotlari va gidrogeologik tadqiqot xujjatlari bo’yicha aniqlanadi.
Massivga sizot suvlarining kirimi va chiqimi hisoblarini bajarishda quyidagi
formuladan foydalanish mumkin:
V
w
= T
⋅
i,
bu yerda
T
-suvli qatlamning suv o’tkazuvchanligi, m
2
/kun;
i -er osti suvlar oqimi nishabligi.
Bosimli yer osti suvlarining sizot suvlariga kirimi va chiqimini quyidagi
formuladan aniqlash mumkin:
V
H
=
,
bu yerda
t
cal
- xisobiy davr davomati, kun; H
2
- bosimli qatlamdagi bosim
qiymati, m; H
1
-er yuzasiga yaqin joylashgan sizot suvlari sathi, m; K
f
-
ajratuvchi qatlamning filtratsiya koeffitsiyenti, m/sut; M - ajratuvchi qatlam
qalinligi, m. Sizot suvlari bilan aeratsiya zonasi o’rtasidagi suv almashinuvi
qiymati sizot suvlari chuqur joylashgan holatda quyidagicha:
190
Odatdagi sug’orish rejimida (N = 0):
M
В
gw
)
25
,
0
15
,
0
(
YUvuvchi sug’orish rejimida:
H
M
В
gw
)
25
,
0
15
,
0
(
bu yerda, N -sho’r yuvish uchun qo’shimcha beriladigan sug’orish
me’yori, m.
Sizot suvlari yer yuzasiga yaqin joylashgan holatda sizot suvlari bilan
aeratsiya zonasi o’rtasidagi suv almashinuvi qiymati quyidagicha aniqlanadi:
.
.
.
.
10000
д
х
а
с
gw
T
G
В
bu yerda T
x.d.
- hisobiy davr, kun;
G
s.a.
-tik suv almashinuvi.
Uzluksiz sug’orish davrida aeratsiya zonasi va sizot suvlari o’rtasidagi
tik suv almashinuv jadalligi qiymatini tuproq yuzasidan bug’lantiriladigan nam
miqdori bo’yicha aniqlashga ruxsat etiladi:
YUvuvchi sug’orishda
H
T
G
В
д
х
а
с
gw
.
.
.
.
10000
Loyihalarda zovurga tushadigan yuk miqdorini aniqlashda yuqoridagi
tenglamalar qo’llaniladi.
Suv muvozanati tenglamalari yordamida bir qator meliorativ masalalar
yechiladi. Jumladan:
- zovurga tushadigan yuk (suv) miqdori ( D ), m
3
/ga;
- zovur modulining qiymati (q
d
), l/s·ga;
- zax suvlarining sizilish jadalligi (q
f
), m/kun;
- sizot suvlarining ko’tarilish tezligi, m/kun;
- sizot suvlari sathining o’zgarishi hisobi ( h), m;
- muvozanat maydonida tuzlarning kirim va chiqim farqi (± S ), t va
boshqa hisoblarni amalga oshirish mumkin. SHuning uchun ham suv
muvozanat tenglamalarini meliorativ loyihalarning asosi deb atashadi. Muvozanat
191
(hisobiy) davr va muvozanat maydoni. Har qanday suv, tuz muvozanat
tenglamalarining sonli qiymatlarini aniq hisoblashda muvozanat davrlari,
muvozanat maydonlari, ularning chegaralari va o’lchamlari aniq bo’lishi kerak.
Muvozanat davri bo’lib, ayrim (sug’orish) kunlar, 5 kunlik, 10 kunlik
sug’orishlar orasidagi kunlar, mavsum, yarim yillik davr, bir yillik davr qabul
qilinishi mumkin va “T” bilan belgilanib, o’lchami kun hisobida hisoblanadi.
Masalan, muvozanat davri qilib yarim yillik davr qabul qilinsa, T
veg
= 183
kun, agar muvozanat davri deb bir yillik davr qabul qilinsa, T
yil
= 365 kun bo’ladi.
VSN 33-2.2-03-86 ning 2.7-qismiga asosan hisobiy davr qilib, vegetatsiya
(T
veg
=183 kun), novegetatsiya (T
n.veg
=183 kun), yillik (T
yil
=365 kun) davrlar qabul
qilinishi kerak.
Muvozanat maydoni bo’lib, sug’orish dalasi, xo’jalik maydoni, sug’orish
massivi qabul qilinishi mumkin va uning birligi gektar hisobida yuritiladi.
Muvozanat maydonlarining chegaralari sug’orish yoki zax qochirish tarmoqlari
bo’lishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Har qanday umumiy suv muvozanat
tenglamasidan:
Do'stlaringiz bilan baham: |
