Irrigatsiya va melioratsiya

9.7 Tik zovurlar, tuzilishi va tarkibiy qismlari.
Yuqorida qayd etilganidek, tik zovurlarni, quritish me’yorining (
nd
h
) qiymati 
kata bo’lganda va ortiqcha namiqqan suvli tarkiblari ichida qalinligi

m
5 m, suv 
o’tkazuvchanlik koeffitsiyenti

f
k
5 m/kun va suv o’tkazuvchanligi 



m
k
T
f
100 m
2
/kun bo’lgan geologic sharoitlar uchun, ayniqsa, bosimli yerosti suvlarining 
bosimini so’ndirishda, oqib kelayotgan sizotsuvlarining oqimini to’sishda qo’llash 
tavsiya etiladi. 
Muntazam tik zovur zax qochirish maydonida kvadrat yoki tengtomonli 
uchburchak ko’rinishida birtekis joylashtiriladi.
Tikzovurlar kvadrat ko’rinishda joylashtirilganda quduqlar orasi
1, 77
∙
R
, 
uchburchak ko’rinishida joylashtirilganda
1, 9
∙
R
qilibbelgilanadi. 
Odatda bitta tik zovur 50-100 ga maydonga xizmat qilib, uning debiti 20-200 
l/s ni tashkil etadi. 
Tik zovur litologik qirqim tarkibiga binoan va suv ta’minotining turiga qarab, 
ayrim yoki chiziqli ko’rinishida ham joylashishi mumkin. Bu vaqtda zovurlarning 
hisobi muntazam tik zovurlar hisobidan farq qiladi. 
Tik zovurlar 20-150 m chuqurlikda 40-100 sm li burg’u quduqlari ko’rinishida 
bo’lib, yer osti suvlarini so’rib chiqarish va zaxqochirish maydonidan uzoqlashtirish 
vazifasini o’taydi. Burg’u quduqlaridan suv so’rilishi natijasida sizot suvlari sathi 
keskin pasayadi va diametri 
2∙R 
bo’lgan voronka hosil bo’ladi . 

---

204 
Tik zovurlar yotiq zovurlarga nisbatan sizot suvlari sathini kattaroq qiymatda 
pasaytirishi, yer yuzasida juda kichik maydonni band qilishi, yer osti suvlaridan 
sug’orish maqsadida foydalanish mumkinligi bilan ustunlikka ega. Uning 
kamchiliklariga elektrenergiyasining, nasos qurilmasining zarurligi va undan 
foydalanishda ekspluatatsion xarajatlarining kattaligi kiradi. 
Amaliyotda muntazam, ayrim, iluvchi va qirg’oq tik zovurlari farqlanadi.
Muntazam tik zovurlar butun zovurlanadigan maydon bo’yicha zax suvlarini 
zax qochirish maydonidan olib chiqib ketish nuqtai nazaridan joylashtiriladi. 
Ilib oluvchi tik zovurlar yer osti suvlar oqimi yo’li bo’ylab, bir yoki bir nechta 
qator qilib joylashtiriladi. 
Qirg’oq tik zovurlari esa, daryo o’zani bo’ylab yoki suv omborining dambasi 
yoqalab sug’orish maydonlarini himoyalash maqsadida joylashtiriladi. 
Tikzovurlarda burg’ulangan quduq murakkab va shu bilan birga asosiy qism 
hisoblanadi. U yer osti va yer usti qismlaridan tashkil topib, yer osti qismi suv qabul 
qiluvchi qism (ko’p hollarda zovurlanuvchi tuproq bilan tushirilgan quvur 
o’rtasidagi qum-shag’al to’kmasi), filtrli quvur, suv ko’taruvchi quvurlar bilan 
jihozlangan nasos qurilmasi va suv sathini ko’rsatuvchi datchiklardan tashkil 
topgan.