155
6.6.
Chiqindi suvlar bilan sug’orish
Chiqindi suvlar deganda foydalanish
joyidan gidravlik uslubda
kanalizatsiya yordamida uzoqlashtirilgan, insonlarning kundalik xayotida,
ishlab chiqarish korxonalarida, chorvachilik komplekslarida foydalanilgan
suvlar tushuniladi. CHiqindi suvlar yordamida
ekinlarni sugorish kuplab
chet el davlatlarida,
jumladan, Avstraliyada (42%), Angliyada (35%),
Isroilda (50%) qullanilmoqda. Chiqindi suvlar bilan sugorish muxim
xisoblanadigan xujalik masalalarni, jumladan, tuproqlarni suv va ozuQa
elementlari
bilan
boyitish,
dalaga
kiritiladigan
ugitlar
qiymatini
kamaytirish, Chiqindi suvlarni tozalash, qishloq xujalik ekinlaridan yuqori
xosil olish kabi masalalarini yechish imkonini beradi.
Chiqindi suvlar kelib chiqishi buyicha xujalik,
ishlab chiqarish,
aralash, chorvachilik va toshqin suvlariga farqlanadi.
Chiqindi suvlar tarkibi kimyoviy, bakteriologik va mexanik
chiqindilar, ishlab chiqarish xususiyatlari, foydalanish me’yorlari, yogin
miqdori va boshqa omillarga bogliqdir.
Ular tarkib jixatidan tashqi muxitga ta’siri,
tarkibidagi erigan modda
va ugitlar buyicha bir-biridan farq kiladi. Ishlab chiqarish Chiqindi
suvlaridan tashqari barcha Chiqindi suvlar sugorish uchun yaroqli
xisoblanadi.
Chiqindi suvlar tarkibida usimlik rivoji uchun xavfli moddalar bulishi
mumkin. Bu xolda ular maxsus suv tozalash stantsiyalarida zararlilik
miqdori ruxsat etilgan miqdordan ortmasligi sharti bajarilguncha tozalanadi.
Chiqindi suvlarning xar qanday turi xam ma’lum bir texnologiya
asosida mexanik va biologik tozalagichlarda tozalanadi.
Mexanik tozalashda chiqindi suvlar turlardan, yog ushlagichlardan va
dastlabki tindirgichlardan utkaziladi. Chiqindi
suvlar mexanik tindirgich
tizimiga kiritilishidan oldin xavo kislorodi bilan boyitilsa, mexanik
tozalagichning unumdorligi 70% ga ortadi.
Mexanik tozlangan chiqindi suvlar sugorish uchun quyilgan talablarga
156
javob bermasa, ular biologik tozalagichlardan utkaziladi.
Biologik tozalash tabiiy va sun’iy usullarda amalga oshiriladi. Tabiiy
biologik tozalagichlar turkumiga biologik hovuzlar,
sizilish va sugorish
dalalari kiradi.
Chiqindi suvlar bilan sugorishda maxsus sugorish tizimi barpo etiladi.
Bu tizimning asosiy elementi bulib dexqonchilik sugorish maydoni (DSM)
xisoblanadi. Bu maydonda chiqindi suvlar tabiiy tuproq-biologik tozalanadi
va zararsizlantiriladi.
DSM lar 3 xil kurinishda bulishi mumkin: yil davomida
chiqindi suvlarni qabul qiluvchi va sug’oruvchi (mexanik tarkibi
engil
va
yaxshi
suv
siziluvchi
tuproqlarda);
chiqindi
suvlarni
yil
davomida
qabul
qiluvchi
va
sug’orishni
faqat
vegetatsiya
davridagina
amalga
oshiruvchi;
chiqindi
suvlarni
vegetatsiya
davrida qabul qiluvchi va sug’oruvchi.
DSM ning maydoni 10 ga dan kam bulmasligi, maydon
nishabligi 0,0005-0,01, sizot suvlarining sathi chuqur (> 5 m),
tuprori kam unumdor va foydanilmayotgan
hamda suv sizilish
Qiymatining yuqori bulishligi talab qilinadi.
DSM
dagi
inshootlar
tizimi
(45-rasm)
tindirgich
yoki
tozalash
inshootlaridan,
nasos
stantsiyasidan,
quvurlardan,
biologik
tozalash
havzalaridan,
sug’orish
va
tashlama
tarmoqlardan,
yullar,
himoya
daraxtlari
va
binolardan
tashkil
topadi.
Sug’orish tarmoqlari ochiq va yopiq bulishi mumkin. Sizot suvlari
yaqin bulgan maydonlarda va Sug’orish kata me’yorlarda olib borilganda
yopiq zovur quriladi.
Sanitar-gigiyenik sharoitlarga kura, Chiqindi suvlar bilan boshoqli va
chorva-ozuqa ekinlarini, bir va kup yillik utlarni,
termik ishlovdan sung
iste’mol qilinadigan poliz ekinlarini (lavlagi, baqlajon, kartoshka),
dekorativ daraxtlarni sug’orish tavsiya etiladi. Sug’orish tuproq ichidan
157
amalga
oshirilganda
istalgan
ekinlarni yetishtirish mumkin.
Mavsumiy sug’orish me’yorlarining qiymati boshoqli ekinlar uchun 2-
3 ming m3/ga, utlar uchun 3-5 ming m3/ga ni tashkil etadi. Sug’orish
me’yorining qiymati esa, iqlimiy, tuproq meliorativ shart-sharoitlardan va
qishloqxujalik ekinlarining turidan kelib chiqqan holda 40-700 m3/ga ni
tashkil etadi.
Tekislangan va yer nishabi 0,001-0,02 bulgan maydonlarda yoppasiga
ekiladigan ekinlar yer ustidan pollab va bostirib sutog’iladi.
Kuzgi va sovuq tushgan davrlarda
DSM larda tirqishli egatlar
yordamida sutog’ishni qullash mumkin.
Sanitariya nuqtai-nazaridan chiqindi suvlar bilan sugorishda tuproq
ichidan sutog’ish usulini qullash tavsiya etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
