Irrigatsiya va melioratsiya

Respublikadagi ko’llarning balandlik mintaqalari bo’ylab joylashishi 
6.3.2.jadval 
Daryo havzalari 
0-500 m 
500-1000m 
1000-1500 m 1500-2000 m 2000-3000 m 
Amudaryo deltasi 
422 
- 
- 
- 
- 
Farg’ona vodiysi 
7 
- 
2 
6 
21 
Chrchiq havzasi 
- 
5 
1 
3 
20 
Surxondaryo havzasi 
19 
3 
- 
1 
4 
Qashqadaryo havzasi 
4 
- 
4 
2 
2 
Zarafshon havzasi 
19 
- 
- 
3 
16 
Jami 
471 
8 
7 
15 
63 

---

146 
 6.4. yer osti suv manbalari
Suv manbalarining ko’rinishiga qarab (buloq, sizot va artezian suv 
manbalari), suv yer ustiga turli moslamalar yordamida chiqariladi.
Er osti suv manbalari sug’orish maydoniga yaqin joylashgan bo’lganida juda 
arzon va qulay manbalardan biri hisoblanadi. SHuning uchun ham chet davlatlarda 
bunday manbadan keng foydalaniladi. 
O’zbekiston tabiiy sharoitida yer osti suvlari boshqa foydali qazilmalar 
orasida muhim ahamiyatga ega bo’lib, strategik xom ashyo hamdir. Respublikada 
yer osti suvlarining yuzdan ziyod istiqbolli konlari o’rganilgan. Suvdan 
foydalanish maqsadlari bo’yicha yer osti suvlarining balansli foydalanishga 
mo’ljallangan zaxiralari quyidagicha taqsimlanadi: xo’jalik va ichimlik suvi 
ta’minoti uchun - 63% yoki 14193,0 ming m
3
/ kun (sutka) (172,6 m
3
/s); ishlab 
chiqarish-texnik suv ta’minoti uchun - 11% yoki 2518,0 m
3
/ kun (29,1 m
3
/s); 
yerlarni sug’orish va yaylovlarga suv chiqarish uchun - 26% yoki 6035,0 ming 
m
3
/kun (69,8 m
3
/s). 
Respublikaning sharqiy tog’li gidrogeologik qismi - Tyanshan va Pomir-
Olayning eng baland tarmoqlarini o’z ichiga olgan mintaqa yer usti va yer osti 
suvlarining shakllanish o’lkasidir. G’arbiy tekislik-platformali gidrogeologik 
mintaqa mamlakat hududining katta qismini egallab, Amudaryo, Qashqadaryo va 
Zarafshon daryolarining qumli tekisliklari va toshloq platolari, tekisliklarini o’z 
ichiga oladi hamda akkumulyatsiyalash (yig’ish) va yeyish (taqsimlash) vazifasini 
bajaradi. 
Tog’larda, asosan, sayoz tsirkulyatsiyali, yoriqli va qatlamli (kavakchali) 
grunt suvlari rivojlangan. Tog’ oralig’i botiqlarida argezian havzalarni hosil 
qiluvchi bosimli suvli majmualar joylashgan. Ulardagi faol suv almashinuvi 
natijasida chuchuk va sho’rlangan suvlar shakllanadi. Bosim ta’sirida bo’lgan yer 
osti suvlarining bir turi suv o’tkazmaydigan qatlamlar orasida hosil bo’ladi. Ular 
ochilganda suv burg’i quduqlardan favora shaklida otilib chiqadi. Tekislik 

---

147 
platformali gidrogeologikzonalarda kam sho’rli, sho’r yer osti suvlari to’planadi. 
Bu yerda chuchuk yer osti suvlarining miqdori nihoyatda cheklangan. 
Gidrogeologik platformali oblastning (Turon platformasi) artezian havzalarida 
istiqbolli kollektorlar sifatida bo’r va paleogen, ozroq miqdorda neogen (pliotsen) 
va to’rtlamchi davrlariing yotqiziqlarini ko’rsatish mumkin. 
O’zbekiston Respublikasi bo’yicha chuchuk yer osti suvlarining aniqlangan 
(balansli) kelajakda foydalanish mumkin bo’lgan umumiy zaxiralari - 23463,0 
ming m
3
/kun (271,6 m
3
/s, 2004). CHuchuk yer osti suvlarining ushbu umumiy 
zaxiralarining 3/4 qismi (18991,0 ming m
3
/kun) 3 ta havzada: Farg’ona (8768,0 
ming m
3
/kun), Toshkent atrofi (6212,0 ming m
3
/kun) va Zarafshon (4011,0 ming 
m
3
/kun) artezian havzalarida joylashgan. Iste’mol xususiyatlariga ega bo’lgan yer 
osti suvlari nihoyatda notekis taqsimlangan. CHuchuk suvlar hududning sharqida, 
tog’li va tog’ oldi rayonlarda tarqalgan. Respublika hududining shimoliy va 
g’arbiy qismini egallagan cho’l zonasida iste’mol qilishga yaroqli bo’lmagan kam 
sho’rlangan va sho’r suvlar mavjud. CHuchuk yer osti suvlarining kelajakda 
foydalanishga mo’ljallangan zaxiralari mintaqaning g’arbiy hududlari (Xorazm 
viloyati, Qoraqalpog’iston Respublikasi)da butunlay tugagan. Bunday vaziyat bir 
tomondan noqulay tabiiy omillar bilan bog’liq bo’lsa, boshqa tomondan 
xo’jaliklarning suvdan foydalanishidagi chuqur o’zgarishlar natijasidir. 
O’zbekiston hududidagi yer osti suvlarining amaliy jihatdan yaroqliligi ekologik 
toza tabiiy suvni tayyorlash, aholini ichimlik suvi bilan ta’minlash, korxonalarning 
texnik suv ta’minoti, yerlarni sug’orish va boshqalar bo’yicha farqlanadi.
Er osti suvlaridan foydalanishda, suvning sifati hisobga olinishi shart. 
Xozirgi kunda yer osti suvlaridan chet davlatlarda suv manbai sifatida keng 
foydalanishadi. Jumladan, AQSH da 40% sug’orish maydoni yer osti suv 
manbasidan sug’orilsa, XXR da 33% , Hindistonda 30%, O’zbekistonda esa, 
rasmiy ma’lumotlar bo’yicha 5-6 % ni tashkil etadi. yer osti suv mandalaridan 
AQSH 2500 m
3
/s suv sarfi olinsa, bu ko’rsatkich YAponiyada 900 m
3
/s ni, Eronda 

---

148 
830 m
3
/s ni, Ukrainada 100 m
3
/s ni, O’zbekistonda esa atigi 50 m
3
/s. ni tashkil 
etadi. Quyidagi ..jadvalda yer sharida suvning taqsimoti keltirilgan.