Irrigatsiya va melioratsiya

6.5 .Suvni mexanik ko’tarib sug’orish.
Sug’orish manbasidagi suvning sathi sug’orish maydonining yer sathiga 
nisbatan past bo’lganda suvni mexanik ko’tarib sug’orish qo’llaniladi.
Suvni mexanik ko’tarib sug’orishda asosiy inshoot nasos stantsiyasi 
hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasidagi sug’oriladigan 4,3 mln. ga ekin 
maydonlarining 53 foizga 1588 dona nasos stantsiyalari va qurilmalari suv 
ko’tarib beradilar.
Bundan tashqari Suv iste’molchilari uyushmalari va fermer xo’jaliklari 
faoliyat ko’rsatadigan qishloq xo’jalik yerlarining yana 25 foizga ham 30 000 
donadan ortiq kichik nasos stantsiyalari va qurilmalari yordamida suv yetkazib 
beriladi. 
Er osti suvlari sathini tartibga solish, ichimlik va sug’orish suvi bilan 
ta’minlash maqsadida respublikada 9800 donadan ortiq vertikal quduqlarga 

---

151 
o’rnatilgan nasos qurilmalari ekspluatatsiya qilinadi. Jumladan, 4100 dan ortiq 
vertikal tik quduqlar va 3451 dona vertikal zovurlarda ham nasos agregatlari 
qo’llaniladi. 153 dona meliorativ nasos stantsiyalari mavjud. 
Qishloq 
xo’jaligida 
yiliga 
o’rtacha 
iste’mol 
qilinadigan 
11,0 
mlrd.kVt/soatdan ortiq elektr energiyaning 8,2 mlrd.kVt/soati nasos stantsiyalari 
tomonidan iste’mol qilinadi yoki yiliga suv xo’jaligi kompleksini ekspluatatsiya 
qilish uchun ajratiladigan mablag’ning 75 % davlat nasos stantsiyalarini 
ekspluatatsiya qilishga sarflanadi. SHuning uchun mamlakatimiz mashinali 
sug’orish bo’yicha dunyoda yetakchi o’rinlarni egallab turibdi. 
Sug’oriladigan yerlarni mexanik suv ko’tarib sug’orish: barcha maydonni 
yoki ayrim baland joylarni (o’zi oqar sug’orish tizimidagi) sug’orish mumkin. 
Ikkinchi xolatda baland joylarni sug’orish uchun zarur bo’lgan energiyani
sug’orish tizimining o’zidan, ya’ni tarmoqda mavjud bo’lgan sharsharalardagi 
gidravlik energiyadan olish mumkin. 
Suv oluvchi mexanik qurilmalar ikki xil: ochiq manbalardan va yopiq – tik 
quduqlardan oluvchi bo’lishi mumkin. Birinchisi odatda ko’p suv olinishi 
munosabati bilan katta bo’ladi. 
Sug’oriladigan yerlarni mexanik suv ko’tarib sug’orish qimmatligini hisobga 
olib, quyidagilargi amalga oshirish talab qilinadi: 
1.
Sug’orishga imkon boricha kam suv olish. 
2.
Kanallardan suv yo’qotilishini bartaraf etish. 
3.
Sug’orish tizimining FIK ni oshirish; 
4.
Kanallarda jadallashtirish koefitsiyentini kamaytirish. 
5.
Sug’orish tartibi grafigini optimallashtirish (suv manbasini suv satxi bilin 
muvofiqlashtirish).
6.
Suv ko’tarish balandligini pasaytirish va boshqalar.