~ 166 ~
баррасии тафовутҳои маъноии вомвожаҳои арабӣ дар забонҳои бо ҳам хеш форсӣ
ва тоҷикиро мадди назар қарор додаем.
Вомвожаҳои арабӣ дар арабӣ ва форсӣ (тоҷикӣ) як мафҳумро ифода
менамоянд, ки шояд дохил шуданашон дар форсӣ (тоҷикӣ) ба далили вуҷуд
надоштани он мафҳум дар забони форсӣ (тоҷикӣ) бошад, вале дар бархе маворид
ҳатто вуҷуди муодили форсӣ (тоҷикӣ) монеи иқтибосшавиашон нашудааст. Барои
мисол мавҷуд будани калимаи “дил” монеи дохилшавии калимаи “қалб”
нашудааст. Вомвожаҳои арабӣ дар бисѐр маворид дучори дигаргуниҳои маъноии
куллӣ ѐ ҷузъӣ шудааст, ки метавон онҳоро ба навъҳои зер дастабандӣ намуд:
Ихтилофи маъноӣ. Дар ин ҳолат вомвожаҳои арабӣ
дар маънои комилан
дигар истифода мешавад. Масалан вожаи “ҳарис” дар забони форсӣ ва тоҷикӣ
маънои манфӣ дорад ва муодил ва муродифи тамаъ қарор мегирад, аммо дар
забони арабии ҷадид, маънои мусбат дорад ва иштиѐқ ба чизе ѐ
касеро нишон
медиҳад. Ин гуна тағйирот мутарҷимони камтаҷрибаро ба иштибоҳ меандозад.
Маҳдудшавии маъноӣ. Каламоте, ки бахше аз мафҳуми худро дар гузашта
(забони қарздиҳанда) аз даст медиҳад ва дар идома (дар забони қарзгиранда) ба
сатҳи маҳдудтар ва
хостаре далолат дорад, истилоҳан дучори маҳдудшавии
маъноӣ шуда аст. Масалан, калимаи “қорӣ” дар забони арабӣ ба маънои хонанда
ва қироаткунанда аст, ҳол онки дар забони форсӣ (тоҷикӣ) танҳо ба маънои
“қироаткунандаи Қурон” ба кор меравад. ]4.98[
Васеъшавии маъноӣ. Вомвожаҳои тавсеаѐфта
чизе аз маънои пешини худ
накоста балки бар он мафҳуми ҷадидтар афзуда аст. Масалан, калимаи “маймун”
дар арабӣ маънои “хуҷаста”-ро дорад, дар форсию тоҷикӣ мафҳуми номи ҳайвон
бар он зам шудааст.
Иртиқои маъно. дар ин маврид маънои дар забони қарздиҳанда будаи калима
аз маънои дар забони қарзгиранда дида мусбаттар мешавад дар забони
қарзгиранда маънои манфӣ касб менамояд. 4], 100[
Таназзули маъноӣ. Дар таназзули маъноӣ маънои калима манфӣ мешавад. дар
ин фароянд гоҳ мафҳуми калимаҳо ба далили барҷастатар шудан бархе аз
вижагиҳояш, пасттар ва номатлубтар аз гузашта мешавад.]4. 101[
Натиҷаҳои пажӯҳиш нишон дод, ки аз назари маъноӣ бештари вомвожаҳои
арабӣ дар форсӣ дучори таҳавулоти маъноии гуногун аст. Омӯхтани ин
дигаргуниҳои маъноӣ барои он лозим аст, ки ҳангоми тарҷимаҳои арабӣ – тоҷикӣ,
арабӣ- форсӣ ва ѐ баракс барои мутарҷими тозакор нофаҳмиҳоро
пеш оварда,
боиси вайроншавии тарҷимаҳо шавад, зеро калимоти муштараки форсизабонон бо
арабҳо чӣ тавре, ки дар боло дидем аз ҷиҳати маъно фарқ доранд. Бояд тазаккур
дод, ки 77 вомвожаҳои арабе, ки мо дар боло таҳқиқ кардем 12 тоаш “дӯстонии
ғалатандоз” буда дар забонҳои форсӣ ва тоҷикӣ маъноҳои фарқкунандае доранд.
Далили гуфтаамонро дар мисоли кадимаи “идора” мебинем, ки дар форсӣ маънои
идораи давлатиро медиҳад, дар тоҷикӣ маънои оффес,
вале дар арабии муосир
агар дар канори номи давлат ояд, ба маънои “давлат”, “ҳукумат” аст; монанди:
ة رادالإ
تی ک یر مالأ
– давлати Амрико. Дар навбати худ ин калимаҳо дар бАйнӣ
гӯяндаҳои ин забонҳо нофаҳмиҳоро ба вуҷуд меорад. Аз ин сабаб низ ҳангоми
иртибот бо эрониѐн ва ѐ дар баргардонидани матнҳои форсии Эрон ба тоҷикӣ аз
~ 167 ~
мутарҷим талаб карда мешавад, ки ин “дӯстони ғалатандоз”-ро бо маънои дуруст
баргардонад. Дар охири пажӯҳиш ҳаминро бояд эътироф намуд, ки мавзӯи мазкур
яке аз муҳимтарин мавзӯъҳои забоншиносии муқоисавӣ буда ҳанӯз ниѐз ба
таҳқиқоти бештар дорад.
Do'stlaringiz bilan baham: