ҚИРҚ олтинчи илмий-амалий конференцияси материаллари

(Таржима бизга тегишли – Р.Б.). 
Бироқ унинг ўзига ва атрофдаги инсонларга нисбатан ҳақиқий муносабат 
бундан мустасно.
“Баҳорги тошқинлар” қиссасида Тургенев италиялик Джемилани ниҳоятда 
жозибадорлик билан тасвирлаган. Джемила чиройли, мафтункор, сарвқомат қиз 
сифатида тасвирланади. Унинг ниҳоятда узун ва ингичка бармоқлари янада 
ҳуснига ҳусн қўшади. Муаллиф қаҳрамонини тасвирлашда архаик иборалардан 
бўлмиш “зеницы”дан ҳам фойдаланишдан чўчимайди. Ватанга бўлган олийжаноб 
муҳаббат шукуҳида вояга етган Джемиля учун Италиянинг озод қилиниши “олий 
ва муқаддас бурч” деб билади. Тургеневнинг қаҳрамонлари ўз йўлидан давом 
этади, лекин ҳар бири биринчи муҳаббат билан синалиб тасвирланади. Бу борада 
эса нафақат кузатишлар, балки Тургеневнинг ўз тажрибаси ҳам ўқувчига ёш 
юракнинг кучли уришини тасвирлашга ёрдам беради.
Тургенев асарларида ҳақиқий муҳаббат туйғусининг пайдо бўлиши ўта 
эҳтиёткорлик ва кучли ҳиссиёт билан таърифланади. Тургеневнинг сўзларига 
кўра, биринчи муҳаббат инсондаги энг олийжаноб туйғуларнинг уйғониб барқ 
уришига ёрдам беради. Масалан, буни Асянинг кутилмаган жасоратида ҳам 
кўрсак бўлади. Севги Асянинг ҳаётини мазмунли қилишга ва “катта жасоратга 
қўл уришга” ёрдам беради. Асяга шундай туюладики, гўёки унинг елкасида 
қанотлар ўсиб чиқади ва бу қанотлар муҳаббат оғушида юқорига парвоз қилишига 
имкон яратгандек эди. Ҳа, Асянинг қанотлари пайдо бўлди, лекин улар орқали 
парвоз қилишга манзил йўқ. Тургеневнинг биринчи муҳаббатга аталган барча 
асарлари, қайғули якун топади. Ҳаётнинг нақадар аччиқлиги ўз ишини кўрсатмай 
қўймади. Ёзувчи бежизга биринчи муҳаббатни “юлинган ва оёқ остига сочилган 
гуллар”га қиёсламаган, чунки қиссалардаги барча туйғулар юлинган гуллар каби 
оёқ остида топталади. Қаҳрамонларнинг келажак ҳақидаги орзу истаклари эса 
гўёки бир саробдек уларни тарк этади.
Хулоса қилиб айтишимиз керакки, Тургенев қиссаларида аёллар тасвирлари 
чуқур психологик бўлиб, улар муаллиф томонидан мукаммал ёзилган ва бу бош 
қаҳрамон образи ва романнинг яхлит тушунчасини очиб берувчи калит 
ҳисобланади. Муаллифнинг қаҳрамонлари ҳар нарсада намоён бўладиган, 
тортинчоқлик ва характернинг кучлилиги, орзу ва қатъиятлилик каби бир-бирига 
мос келмайдиган хусусиятларни бирлаштиради. Тургенев аёллари ўз-ўзини 
ҳурмат қилиш туйғусига эга, сабр-тоқат билан одамлар ўртасидаги 
муносабатларини бир текис ўрнатишга қодир. Буларнинг барчаси асрлар 
давомида турли синф жамиятларида рус аёлининг гўзаллик идеали бўлган 

---

~ 165 ~ 
характернинг фазилатларидир. Бундай аёллар эса ҳар вақтда доим ҳурмат 
эътиборга сазовор бўлишган.