Iqtisodiyotni barqararish muammolari

I-Bob . Davlatning makroiqtisodiy siyosati
1.1 Makroiqtisodiy siyosat zaruriyatining asoslari

Davlatning makroiqtisodiy siyosati - bu davlatning iqtisodiy o'sish sur'atlarini saqlab qolish, to'liq bandlik va inflyatsiyani nazorat qilish maqsadida iqtisodiyotni tartibga solishga qaratilgan harakatlaridir. Makroiqtisodiy siyosatning asosiy maqsadi ishsizlik va inflyatsiya o'rtasidagi muvozanatdir. Makroiqtisodiy siyosat fiskal siyosat, pul-kredit siyosati, ish haqi-narx siyosati va tashqi iqtisodiy siyosatga bo'linadi.

Makroiqtisodiyot (makro... va iqtisodiyot) — bozor xoʻjaligi umumiy nazariyasining boʻlimi, mamlakat iqtisodiyoti, umuman milliy xoʻjalikka oid katta miqyosdagi iqtisodiy hodisalar va jarayonlarni oʻrganadi.
Mamlakatning iqtisodiyoti holati va rivojlanishini ifolalovchi umumlashgan koʻrsatkichlar tizimi — milliy boylik, yalpi ichki mahsulot, yalpi milliy mahsulot, sof milliy mahsulot, milliy daromad, aholi daromadlari, davlat va xususiy investitsiyalar yigindisi, muomaladagi jami pul miqdori va sh k. jami xoʻjalik boʻyicha jamlanma, umumlashtiruvchi koʻrsatkichlar M. oʻrganadigan obʼyektlar hisoblanadi. Ayni paytda M. mamlakat miqyosida oʻrtacha daromadlar, oʻrtacha ish haqi, inflyasiya darajasi, ishsizlik, bandlik, mehnat unumdorligi singari oʻrtacha iqtisodiy koʻrsatkichlarni hamda ularga davlatning iqtisodiy siyosati koʻrsatadigan taʼsirini oʻrganadi va tadqiq etadi. Makroiqtisodiy koʻrsatkichlar, bir tomondan, maʼlum vaqt oraligʻida ishlab chiqarish hajmini hisoblash va milliy iqtisodiyotning faoliyat yuritishiga bevosita taʼsir qiluvchi omillarni aniqlash imkonini bersa, ikkinchi tomondan, ular yalpi milliy mahsulot harakatining barcha bosqichlarida, yaʼni ishlab chiqarish, taqsimlash, qayta taqsimlash va foydalanish bosqichlarida uni koʻrgazmali shaklda aks ettirishga imkon beradi. Shuningdek, oʻsishning umumlashtiruvchi koʻrsatkichlari, mamlakat iqtisodiyotini tavsiflaydigan koʻrsatkichlarning pasayishi hamda ortishi surʼatlari va unda yuz berayotgan iktisodiy jarayonlar, tuzilmaviy proporsiyalar ham M. predmeti hisoblanadi. Makroiktisodiy koʻrsatkichlar moddiy ishlab chiqarish va nomoddiy xizmat koʻrsatish sohalaridagi barcha xoʻjalik yurituvchi subʼyektlar iqtisodiy faoliyatining umumiy va pirovard natijalarini qamrab oladi. M.ning asoslari ingliz olimi J.M.Keynsiint 1936-yilda nashr etilgan "Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi" asarida bayon etilgan. Hozirgi zamon M. nazariyasida 3 oqim (neokeynschilik, monetarizm va yangi klassik yoʻnalish) mavjud, ular oʻrtasidagi asosiy farq makroiktisodiy siyosatga nisbatan berilgan tavsiyalarning har xilligida (yana qarang Mikroiktisodiyot). N. A.
Hukumat o'z siyosatini iqtisodchilarning turli modellar asosida qurilgan bashoratlari asosida olib boradi. Hukumat vakili bo'lgan davlat mamlakatning iqtisodiy rivojlanishini tartibga soladi.
Bozorning iqtisodiy tizimga kuchli ta'siri tufayli zamonaviy iqtisodiyotni bozor iqtisodiyoti deb tasniflash mumkin.
Bozor ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyatini huquqiy jihatdan ta’minlashga, davlat mahsulotini ishlab chiqarishga va muomala xarajatlarini minimallashtirishga, tashqi xarajatlarni qoplashga, iqtisodiyotni barqarorlashtirishga qodir emas. Bozor bardosh bera olmaydigan vazifalarni hukumat vakili bo'lgan davlat o'z zimmasiga oladi.
Hukumat xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning munosabatlarini tartibga soluvchi qonunlarni qabul qilish orqali ularning o'zaro munosabatlari qoidalarini, shu jumladan raqobatni cheklashni taqiqlashni belgilaydi. Inflyatsiya va ishsizlikni tartibga solish orqali hukumat makroiqtisodiy barqarorlikni saqlaydi, bu esa iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini ta’minlaydi.
Iqtisodiy o'sish hisobiga xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning daromadlari oshib boradi, bu esa soliqlar yig'ish hajmini oshirish imkonini beradi. Soliq tushumlaridan tushgan mablag'larning bir qismi aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamini, ya'ni o'z-o'zini parvarish qila olmaydiganlarni qo'llab-quvvatlashga yo'naltiriladi. Davlat ijtimoiy siyosat doirasida daromadlarni qayta taqsimlash bilan shug'ullanadi.
Dunyoning hech bir davlatida bozor mexanizmi atrof-muhitning ifloslanishini hech qanday tarzda cheklamaydi, shuning uchun bu funktsiyani davlat o'z zimmasiga oladi.
Davlatning muhim vazifalaridan biri jamoat mahsulotini ishlab chiqarishdir. Bozor uchun ularni ishlab chiqarish bilan shug'ullanish har doim ham foydali emas, chunki ular bevosita iste'molchi tomonidan to'lanmaydi. Foydalanuvchilarga qulaylik yaratish maqsadida ular davlat tomonidan moliyalashtiriladi. Soliqlar davlat tovarlarini moliyalashtirish manbai hisoblanadi ¹.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish siyosati 1929-1933 yillardagi Buyuk Depressiyadan keyin Amerika Qo'shma Shtatlarida ayniqsa tez rivojlana boshladi. Davlat tomonidan tartibga solish chora-tadbirlari tizimini ishlab chiqqan va taklif qilgan birinchi iqtisodchi J. Keyns (1883 - 1946) edi.
Endi turli mamlakatlarda iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish misollarini ko'rib chiqing.
Keling, davlat rejalashtirishdan boshlaylik. Bu daromadlar darajasini, xarajatlarni, narxlarni, ishlab chiqarish hajmlarini, davlat va xususiy sektorda bandlikni rejalashtirishni nazarda tutadi.
Bunday rejalashtirish direktiv va indikativ bo'lishi mumkin. Uning mohiyati davlat sektori korxonalarini amalga oshirishning majburiy rejalarini va xususiy sektor uchun tavsiyanoma buyurtmasi rejalarini belgilashdan iborat.
Direktiv rejalashtirish rejalarning majburiy bajarilishini nazarda tutadi.
Davlat xo'jalik boshqaruvi organlari tomonidan prognozlar, byudjet rejalari va dasturlarini ishlab chiqishni indikativ rejalashtirish.