Iqtisodiyoti

Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining narxi shakllanishini va uni 
erkinlashtirish bo‘yicha islohotlar.
Agrar sohada amalga oshirilayotgan narx shakllanishi va uning 
erkinlashtirilishi bo‘yicha islohotlar qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga 
narx belgilashda erkin bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich joriy 
etishga yo‘naltirilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002-yil 20-avgustdagi 
“Paxta narxini shakllantirish mexanizmi to‘g‘risida”gi PF-3114-sonli 
farmoniga asosan davlat tomonidan sotib olinayotgan paxta 
xomashyosining narxini jahon bozoridagi narxlar darajasidan kelib 
chiqqan holda belgilash tizimi joriy etilgan. Bundan tashqari, 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 29-dekabrdagi PQ-
1024-sonli qaroriga muvofiq 2009-yilda davlat budjeti parametrlarida 
eksportga sotiladigan paxta tolasi bo‘yicha 20 foizli qo‘shimcha qiymat 
solig‘i (QQS) to‘lashdan paxta tozalash korxonalari ozod etildi, natijada 
shu miqdorda fermerlarga paxta uchun to‘lanadigan xarid narxlari 
ko‘tarildi. Shu orqali davlatimiz tomonidan paxta yetishtiruvchi fermer 
xo‘jaliklarini va tayyorlov korxonalarini rag‘batlantirish ko‘zda tutilgan 
bo‘lib, paxta tolasining ichki narxlarini jahon bozoridagi narxlarga 
tenglashtirish choralari ko‘rilmoqda. 
Jahon bozorida paxta tolasi narxlarining o‘sganligini inobatga 
olgan holda 2010-yil paxta hosilidan narx bo‘yicha yuzaga kelgan ijobiy 
farqning 25 foizini fermer xo‘jaliklariga to‘lab berish bo‘yicha tegishli 
tadbirlar amalga oshirildi.
Prezidentimiz 
Sh.M.Mirziyoyev 
tashabbusi 
bilan 
2020-yil 
hosilidan boshlab paxta xomashyosi va g‘allaga davlat buyurtmasi bekor 
qilindi va ushbu islohot qishloq xo‘jaligida faoliyat yuritayotgan 
tadbirkorlik subyektlari faoliyatining samaradorligini oshirishda muhim 
ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-martdagi 
“Paxtachilik sohasida bozor tamoyillarini keng joriy etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4633-sonli qaroriga muvofiq, 2020-yil 
hosilidan boshlab: 
- paxta xomashyosining xarid narxlarini belgilash amaliyotidan 
voz kechildi; 

---

42 
- jahon bozori narxlari tahlilidan kelib chiqib har yili 1-dekabrga 
qadar kelgusi yil hosili uchun kutilayotgan (indikativ) narxlar e’lon 
qilinishi hamda bozorlardagi narxlar o‘zgarishidan kelib chiqib har 
chorakda ushbu narxga tuzatishlar kiritish amaliyoti joriy etildi; 
- paxta yetishtiruvchilarning daromad olishlarini ta’minlash 
maqsadida paxta yig‘im-terimi mavsumidan oldin qo‘lda terilgan 1 kg 
paxta xomashyosini terish haqining tavsiyaviy miqdorining ommaviy 
axborot vositalarida e’lon qilib borilishi ta’minlanadi; 
- paxta tolasi Respublika tovar-xomashyo birjasida boshlang‘ich 
birja narxida erkin sotiladi, bunda birjada boshlang‘ich narx 
shakllanishida 10% chegirma qo‘yish bekor qilindi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-martdagi 
“G‘alla yetishtirish, xarid qilish va sotishga bozor tamoyillarini keng 
joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4634-sonli qaroriga 
muvofiq:
a) 2020-yil hosilidan boshlab: 
- davlat buyurtmasi asosida boshoqli don yetishtirish amaliyoti 
bosqichma-bosqich bekor qilinadi. 
- ichki bozorda don va non mahsulotlari narxlari barqarorligini 
ta’minlash tadbirlarini amalga oshirish uchun davlat tomonidan xarid 
qilinadigan bug‘doy mulkchilik shaklidan qat’i nazar barcha 
korxonalarning donni saqlash talablariga mos keladigan omborlarida 
shartnoma asosida saqlanadi. Ushbu qarorning 1-ilovasi bo‘lgan “G‘alla 
yetishtirishga davlat buyurtmasi bosqichma-bosqich bekor qilinishi 
hamda sohaga bozor tamoyillari keng joriy etilishini tashkil etish 
bo‘yicha 
amalga 
oshiriladigan 
chora-tadbirlar 
dasturi”da 
“O‘zdonmahsulot” AK tarkibidagi don korxonalarni 2020-2021-yillarda 
belgilangan tartibda bosqichma-bosqich xususiy sektorga sotish chora-
tadbirlarini belgilash hamda don saqlashga talabgor bo‘lgan mulkchilik 
shaklidan qat’i nazar barcha don qabul qilish korxonalarining 
laboratoriyalari va tarozilarini xatlov va attestatsiyadan o‘tkazish, 
ruxsatnomalar berish, don saqlashga ruxsat etilgan korxonalar ro‘yxati 
hamda ularning don saqlash quvvatlarini ommaviy axborot vositalarida 
e’lon qilish belgilab qo‘yilgan. 
b) 2021-yil hosilidan boshlab: 
- davlat tomonidan g‘alla xarid narxini belgilash amaliyotidan voz 
kechiladi; 
- davlat xaridi to‘liq bekor qilinadi hamda fermerlar va boshqa 
korxonalar tomonidan yetishtiriladigan g‘alla barcha iste’molchilarga, 

---

43 
shu jumladan donni qayta ishlovchi korxonalar, g‘allachilik klasterlari 
va 
treyderlarga 
birja 
savdolari 
orqali 
yoki 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
shartnomalar (fyuchers, forvard va boshqalar) asosida erkin narxlarda 
sotiladi; 
- ichki bozorda don va non mahsulotlari narxlari barqarorligini 
ta’minlash tadbirlarini amalga oshirish uchun zarur miqdorda don 
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq 
xo‘jaligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi tomonidan 
fyuchers, forvard shartnomalari asosida yoki birja savdolari orqali erkin 
narxlarda xarid qilinadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi O‘zbekiston 
fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari kengashi bilan 
birgalikda jahon bozori, mintaqaviy birjalar narxlarini tahlil qilgan 
holda, har yili 1-avgustga qadar kelgusi yil g‘alla hosili uchun 
kutilayotgan minimal narxlarni e’lon qiladi hamda bozorlardagi 
narxlardan kelib chiqib har chorakda ushbu narxga tuzatishlar kiritib, 
ommaviy axborot vositalarida e’lon qilib boradi. 
Respublika ichki bozorida don va non mahsulotlari narxlari 
barqarorligini ta’minlash tadbirlarini amalga oshirish Moliya vazirligi 
huzuridagi Qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash 
jamg‘armasi zimmasiga yuklatilgan. Ichki bozorda don va non 
mahsulotlari narxlari barqarorligini ta’minlash tadbirlarini amalga 
oshirish uchun Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo‘jaligini davlat 
tomonidan qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi tomonidan xarid qilinadigan 
don Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi, Moliya 
vazirligi va Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi bilan kelishilgan 
holda, Bosh vazirning agrar va oziq-ovqat sohalarini rivojlantirish 
masalalari bo‘yicha o‘rinbosari tomonidan tasdiqlangan oylik grafik 
asosida Qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash 
jamg‘armasi tomonidan birja savdolariga sotuvga qo‘yiladi. 
Don va non mahsulotlari narxlari barqarorligini ta’minlash uchun 
zarur miqdordagi bug‘doyni xarid qilish bilan bog‘liq xarajatlar (sotib 
olish, tashish, saqlash), xarid qilish va sotish narxlari orasida yuzaga 
kelgan tafovut (ijobiy, salbiy) Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq 
xo‘jaligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi moliyaviy 
faoliyati yakunlariga olib boriladi hamda zarur holatlarda yuzaga kelgan 
salbiy tafovut jamg‘armaga respublika budjetidan qoplab beriladi.