«iqtisodiyotda yozuv texnikasi» fanidan

yig‘ma ko‘rsatkich, amaliy 
boylik, qarz o‘simi, o‘tma so‘m, kreditning elastikligi, undirilgan pul, unumsiz mehnat, 
pul muomalasi, kapital sig‘imi, ochiq daromad, o‘rmalovchi inflyatsiya, shiddatli 
inflyatsiya, o‘rinbosar tovarlar, ko‘lankali iqtisod, bo‘g‘iq inflyatsiya, pul massasi, 
bozor muvozanati, pinxoniy bozor, moliyaviy mexanizm, shubhali kredit
 va boshqalar. 
O‘zbek iqtisodiy terminlarning ma’lum qismini tashkil qiluvchi bunday birikma 
terminlar boshqa sohalarda bo‘lganidek, tushunchalarni mantiqan to‘g‘ri, mazmunan va 
grammatik jihatdan to‘g‘ri ifodalashda birikmaning semantik transformatsiyaga uchragan 
ikkinchi qismining ahamiyati kattadir. 

---

Grammatik nuqtai nazardan yondoshilganda mazkur terminlar qaratqichli 
konstruktsiyasidan iborat ekanligi sezilib turadi. Bunday “qurilmalarda” butunning 
bo‘lagi ma’nosi anglashilishi D.S.Lotte tomonidan alohida qayd qilingan edi. 
To‘plangan materiallardan shu narsa ayon bo‘ldiki, iqtisodiyot terminologiyasida 
butun nomini anglatuvchi terminlarga qaraganda, uning qismlarini anglatuvchi terminlar 
kamroq ekan. 
Masalan
: 
to‘g‘ri soliqlar, egri soliqlar, bevosita soliqlar, bilvosita soliqlar va 
boshqalar... agar sotiladigan tovarlarga soliq olinadigan bo‘lsa, bunday soliqlar egri 
soliqlar deb
 
yuritiladi
(SI, 218). 
Bilvosita soliqlar-tovar, mol-mulkni narxidan 
qimmatga ustiga qo‘yib sotish yordamida davlat xazinasiga kelib tushadigan 
daromaddir
 (Iq.n. 1993). 
Ma’lumki, muayyan terminologik tizim yoxud umumiste’moldagi ma’nosi 
ko‘chirilgan leksemalar boshqa sohaning “mulki”ga aylanar ekan yakka holatda ham, 
ma’lum so‘zlar qurshovida (ya’ni birikma tarkibida) ham shu sohaga doir tushunchalarni 
ifodalay oladi. Masalan, shunday bir tushunchani olib ko‘raylik: