Iqtisodiyot va turizm fakulteti

V. Yakunlovchi qoidalar
25. Shartnomalarni tuzishda ERIni qo‘llash, elektron hujjatlarni va elektron tijoratda qo‘llaniladigan elektron xabarlardagi mavjud axborotni saqlash bilan bog‘liq nizolar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hal etiladi.
26. Elektron tijorat ishtirokchilari va axborot vositachisi ushbu nizom talablariga rioya etilmaganligi uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javob beradi.

Davlat xaridlarini tashkil etishda korruptsiyaga qarshi kurashish usullari

Elekton jurnaldan maqola.

1. Data-skrining imkoniyati ega barcha davlat xaridlari o‘tkaziladigan yagona portal yaratish va data-skrining amaliyotini yo‘lga qo‘yish. Taklif etilayotgan data-skrining davlat dasturida nazarda tutilgan nafaqat davlat xaridlaridagi manfaatlar to‘qnashuvi bilan bog‘liq holatlarni, balki korrupsiyaning boshqa yashirin belgilari (narxlar keskin (20−50% gacha) tushishib ketishi, arizalarni rad etish, narxlarni arzimagan 0−1% gacha pasayishi kabi holatlar) asosida ham shubhali tenderlarni tezda aniqlash imkonini beradi. Data-skriningning ushbu me’zonlarini o‘rnatishda Ruminiya va Janubiy Koreya davlatlari tajribasi qo‘l kelishi mumkin.

2. Davlat xaridlarida teng raqobat muhitini ta’minlash maqsadida hukumat qarorlari asosida tender o‘tkazmasdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnoma tuzish imkoniyatlarini maksimal darajada qisqartirish va aniq mezonlarini belgilash kerak (masalan, davlat xavfsizligi, favqulodda holatlar, mudofa kabi holatlar bilan cheklash).
3. Javobgarlikni kuchaytirish. Jinoyat kodeksiga «Davlat xaridlari to‘g‘risidagi qonunchilikni buzish» nomli alohida modda kiritish taklif etiladi. Jinoiy javobgarlik uchun davlat xaridlarida korrupsion holat bo‘lishi shart emas, davlat xaridlaridagi protsessual qoidalarni qo‘pol yoki takroran buzilishining o‘zi jinoiy javobgarlikka tortish uchun yetarli asos bo‘lishi kerak. Ayrim holatlar uchun davlat xaridlaridagi qonunbuzilish holatlari bo‘yicha bir marta ma’muriy javobgarlikka tortilgandan keyin takroran sodir etilganlik uchun jinoiy javobgarlik belgilash mumkin. Lekin davlat xaridlari to‘g‘risidagi qonunchilik buzilishi oqibatida davlat budjetiga zarar yetkazilsa, to‘g‘ridan-to‘g‘ri jinoiy javobgarlikni belgilash masalasini o‘ylab ko‘rish kerak. Bu mansabdorlarning davlat xaridlarida mas’uliyatini oshirishga yordam beradi va ma’muriy yoki intizomiy javobgarlik bilan qutilib ketishlarining oldini oladi.
4. Davlat xaridlaridagi korrupsion sxemalarni aniqlash va isbot qilish bo‘yicha huquqni muhofaza qiluvchi organlar va tegishli davlat xizmatchilariga maxsus treninglar tashkil etish.
5. Tadbirkorlarga davlat xaridlaridagi korrupsion sxema va kelishuvlardan voz kechish haqida tushuntirish berish. Ularga davlat xaridlaridagi huquqbuzarliklar yuzasidan qanday holatlarda shikoyat qilish va sudga murojaat qilish mumkinligini bo‘yicha huquqiy bilimlarni targ‘ib qilish.
Muallifning fikri tahririyat nuqtayi nazarini ifodalamasligi mumkin.
Xusain Radjapov Toshkent davlat yuridik universiteti «Biznes huquqi» kafedrasi mudiri hisoblanadi. Kobe universitetida (Yaponiya) huquqiy fanlar sohasida PhD darajasini olgan. Raqobat huquqi mutaxassisi

Davlat xaridini elektron tizimini ishlab chiqish strategiyalari.

Mavzu bo’yicha glossary.
avans to‘lovi — qonunchilikda belgilangan tartibda davlat buyurtmachisi va xarid qilish tartib-taomillari ishtirokchisi tomonidan kiritiladigan, davlat xaridlarining elektron tizimi operatorining vositachilik yig‘imini va tomonlarning zakalatini o‘z ichiga olgan moliyaviy mablag‘lar summasi;
vakolatli organ — O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi;
vositachilik yig‘imi — davlat xaridlarining elektron tizimi operatorining xarid qilish tartib-taomillarini amalga oshirish bilan bog‘liq xizmatlari uchun undiriladigan yig‘im;
zakalat — korporativ buyurtmachi tomonidan elektron do‘kon yoki boshlang‘ich narxni pasaytirish uchun o‘tkaziladigan auksion natijasida tuzilgan shartnoma bo‘yicha to‘lovlar to‘liq hajmda amalga oshirilishini ta’minlash hamda xarid qilish tartib-taomillari ishtirokchilari tomonidan o‘zlarining takliflarini ta’minlash usuli;
davlat buyurtmachisi — davlat xaridlarini amalga oshiruvchi yuridik shaxs;
Davlat xaridlari sohasidagi shikoyatlarni ko‘rib chiqish bo‘yicha komissiya — vakolatli organ tomonidan shikoyatlarni adolatli, tezkor va samarali ko‘rib chiqish maqsadida Vazirlar Mahkamasi tomonidan davlat organlari, davlat xaridlari elektron tizimining operatorlari va jamoatchilik vakillaridan iborat tarkibda tuziladigan komissiya;
davlat xaridlarining reja-jadvali — davlat buyurtmachisi tomonidan yil va chorak davomida xarid qilinishi rejalashtirilgan tovarlar (ishlar, xizmatlar) to‘g‘risidagi ma’lumotlarni nazarda tutuvchi hujjat;
davlat xaridlarining elektron tizimi — elektron davlat xaridlari jarayonidagi xarid qilish tartib-taomillarini o‘tkazishda davlat xaridlarining subyektlari hamkorligini ta’minlaydigan tashkiliy, axborotga oid va texnik yechimlarning dasturiy majmui;
davlat xaridlari elektron tizimining operatori (keyingi o‘rinlarda — operator) — davlat xaridlarining subyektlariga davlat xaridlarining elektron tizimlarida xarid qilish tartib-taomillarini amalga oshirish bilan bog‘liq xizmatlar ko‘rsatadigan, vakolatli organ tomonidan belgilanadigan maxsus vakolatli yuridik shaxs;

Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy va huquqiy asoslari.

Test.

1. 
   Moliya tizimi nima?
   

1. 
   birinchi yanvardan o'ttiz birinchi dekabr kuni oxirigacha bo'lgan vaqtni o'z ichiga oluvchi davr
   
2. 
   davlat va korxonalar pul mablag' lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va foydalanish shakllari hamda metodlari
   
3. 
   tarixan shakllangan va belgilangan qonun-qoidalar asosida faoliyat yurituvchi mamlakatdagi moliya-kredit muassasalari majmuyidir.
   

2. 
   Moliya yili nima?
   
   1. 
      birinchi yanvardan o'ttiz birinchi dekabr kuni oxirigacha bo'lgan vaqtni o'z ichiga oluvchi davr
      
   2. 
      davlat va korxonalar pul mablag' lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va foydalanish shakllari hamda metodlari
      
   3. 
      tarixan shakllangan va belgilangan qonun-qoidalar asosida faoliyat yurituvchi mamlakatdagi moliya-kredit muassasalari majmuyidir.
      
3. 
   Moliya bank tizimi nima?
   
   1. 
      birinchi yanvardan o'ttiz birinchi dekabr kuni oxirigacha bo'lgan vaqtni o'z ichiga oluvchi davr
      
   2. 
      davlat va korxonalar pul mablag' lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va foydalanish shakllari hamda metodlari
      
   3. 
      tarixan shakllangan va belgilangan qonun-qoidalar asosida faoliyat yurituvchi mamlakatdagi moliya-kredit muassasalari majmuyidir.
      
4. 
   Moliya kapitali nima?
   
   1. 
      davlat va korxonalar pul mablag' lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va foydalanish shakllari hamda metodlari.
      
   2. 
      bank kapitalining sanoat kapitali bilan qo'shilib yoki bir bo'lib ketishi natijasida vujudga kelgan kapital.
      
   3. 
      taqsimot va qayta taqsimot munosabatlarining keng tizimini amalga oshirish, daromad va jamg'armalar tashkil qilish, markazlashgan va markazlashmagan pul fondlari tuzishni taminlovchi shakl va usullar yig'indisidan iborat
      
5. 
   Moliya mexanizmi nima?
   
   1. 
      davlat va korxonalar pul mablag' lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va foydalanish shakllari hamda metodlari.
      
   2. 
      bank kapitalining sanoat kapitali bilan qo'shilib yoki bir bo'lib ketishi natijasida vujudga kelgan kapital.
      
   3. 
      taqsimot va qayta taqsimot munosabatlarining keng tizimini amalga oshirish, daromad va jamg'armalar tashkil qilish, markazlashgan va markazlashmagan pul fondlari tuzishni taminlovchi shakl va usullar yig'indisidan iborat
      

Umumdavlat nazorat organlari va ularning moliyaviy nazoratni tashkil etishi.

Mavzu bo’yicha test.

1. 
   Umumdavlat moliyasi bu- ….
   

1. 
   davlatning funksiyalari va vazifalarini bajarish hamda kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun sharoitlarni yaratish maqsadida markazlashtirilgan pul mablag'lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va ulardan foydalanish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar tizimi.
   
2. 
   umumdavlat boshqaruvi birliklarining haqiqiy pirovardiste’molning qiymati jamoaga ko'rsatilgan xizmat xarajatlari qiymatiga teng deb qabul qilinadi
   
3. 
   turli davlat birliklari yoki umumdavlat boshqaruvining turli sektorchalari o'rtasidagi joriy transfertlar.
   

2. 
   UMUMDAVLAT BOSHQARUVINING HAQIQIY PIROVARD ISTE’MOLI bu -…
   
   1. 
      davlatning funksiyalari va vazifalarini bajarish hamda kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun sharoitlarni yaratish maqsadida markazlashtirilgan pul mablag'lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va ulardan foydalanish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar tizimi.
      
   2. 
      umumdavlat boshqaruvi birliklarining haqiqiy pirovardiste’molning qiymati jamoaga ko'rsatilgan xizmat xarajatlari qiymatiga teng deb qabul qilinadi
      
   3. 
      turli davlat birliklari yoki umumdavlat boshqaruvining turli sektorchalari o'rtasidagi joriy transfertlar.
      

3. 
   UMUMDAVLAT BOSHQARUVI SEKTORI ICHIDAGI JORIY TRANSFERTLAR ….
   
   1. 
      davlatning funksiyalari va vazifalarini bajarish hamda kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun sharoitlarni yaratish maqsadida markazlashtirilgan pul mablag'lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va ulardan foydalanish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar tizimi.
      
   2. 
      umumdavlat boshqaruvi birliklarining haqiqiy pirovardiste’molning qiymati jamoaga ko'rsatilgan xizmat xarajatlari qiymatiga teng deb qabul qilinadi
      
   3. 
      turli davlat birliklari yoki umumdavlat boshqaruvining turli sektorchalari o'rtasidagi joriy transfertlar.
      
4. 
   Nazorat hisob nuqtasi nima?
   
   1. 
      tuzatish choralarini ko'rish, aybdorlarni javobgarlikka tortish va buzishlarning oldini olishdan iborat
      
   2. 
      boshqa mamlakatlar bilan yirik savdo ishlarini bajarish.
      
   3. 
      o'zi ishlab chiqargan yarim fabrikatlarning nazoratini amalga oshirish va hisob yuritish bo'yicha tugallanmagan mahsulotning joyini aniqlash.
      
5. 
   Nazoratning maqsadi bu- …
   
   1. 
      tuzatish choralarini ko'rish, aybdorlarni javobgarlikka tortish va buzishlarning oldini olishdan iborat
      
   2. 
      boshqa mamlakatlar bilan yirik savdo ishlarini bajarish.
      
   3. 
      o'zi ishlab chiqargan yarim fabrikatlarning nazoratini amalga oshirish va hisob yuritish bo'yicha tugallanmagan mahsulotning joyini aniqlash.
      

O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi va uning moliyaviy nazoratni tashkil etishdagi o’rni.

Mavzu bo’yicha savollar.

1. 
   biror narsa mavjudligini belgilash, uni o'lchash va son hamda sifat tomonidan qayd etish nima deyiladi.
   

1. 
   Hisob
   
2. 
   Hisob stavkasi
   
3. 
   Narxni belgilash
   

2. 
   Hisob palatasi nima?
   

1. 
   mustaqil organ bo'lib, O'zbekiston Respublikasi Davlat budjeti va budjetdan tashqari maqsadli jamg'armalarning ijrosi, davlat aktivlari va passivlari holati hamda harakati, oltin-valyuta zaxiralari va tashqi qarzlarni boshqarish hamda tasarruf etish monitoringi va davlat nazoratini amalga oshiradi.
   
2. 
   biror narsa mavjudligini belgilash, uni o'lchash va son hamda sifat tomonidan qayd etish nima deyiladi.
   
3. 
   Markaziy bank tijorat banklari veksellarini hisobga olishda va ularga kredit berishda qo'llaydigan foiz stavkasi.
   

3. 
   Hisobga olish registrlari nimaga aytiladi?
   

1. 
   investitsiya vositachisida va qimmatli qog'ozlar markaziy depozitariysida qimmatli qog'ozlami saqlash hamda qimmatli qog'ozlarga bo'lgan huquqlarni hisobga olish bo'yicha depozitar operatsiyalar standartlari bilan belgilangan yozuvlar tizimi.
   
2. 
   Markaziy bank tijorat banklari veksellarini hisobga olishda va ularga kredit berishda qo'llaydigan foiz stavkasi.
   
3. 
   hundayiqtisodiykategoriyaki,bundamamlakatning xorijiy davlatlarga nisbatan talab va majburiyatlarining umumiy summasi ko'rsatiladi
   

4. 
   Hisob kitob balansi nima?
   

1. 
   investitsiya vositachisida va qimmatli qog'ozlar markaziy depozitariysida qimmatli qog'ozlami saqlash hamda qimmatli qog'ozlarga bo'lgan huquqlarni hisobga olish bo'yicha depozitar operatsiyalar standartlari bilan belgilangan yozuvlar tizimi.
   
2. 
   Markaziy bank tijorat banklari veksellarini hisobga olishda va ularga kredit berishda qo'llaydigan foiz stavkasi.
   
3. 
   hundayiqtisodiykategoriyaki,bundamamlakatning xorijiy davlatlarga nisbatan talab va majburiyatlarining umumiy summasi ko'rsatiladi
   

5. 
   Hisob stavkasi nima?
   
   1. 
      investitsiya vositachisida va qimmatli qog'ozlar markaziy depozitariysida qimmatli qog'ozlami saqlash hamda qimmatli qog'ozlarga bo'lgan huquqlarni hisobga olish bo'yicha depozitar operatsiyalar standartlari bilan belgilangan yozuvlar tizimi.
      
   2. 
      Markaziy bank tijorat banklari veksellarini hisobga olishda va ularga kredit berishda qo'llaydigan foiz stavkasi.
      
   3. 
      hundayiqtisodiykategoriyaki,bundamamlakatning xorijiy davlatlarga nisbatan talab va majburiyatlarining umumiy summasi ko'rsatiladi.
      

Soliq nazorati davlat byudjetini daromadlarini oshirishdagi roli.

Mavzu bo’yicha test.

1. 
   umumiy holda belgilangan soliqqa tortish davri mobaynida ma’lum hududdagi soliq to'lovchilar va soliqqa tortish obyektlarining yig'indisi nima deyiladi.
   
   1. 
      Soliq obyekti.
      
   2. 
      Soliq asosi
      
   3. 
      Soliq bitimi.
      
2. 
   Soliq badallari nima?
   
   1. 
      soliq qonunchiligi bo'yicha belgilangan tartibda va muddatda soliq to'lovchilar tomonidan to'lanadigan, hisoblangan yoki qat’iylashtirilgan summalardir.
      
   2. 
      bir mamlakat yuridik va jismoniy shaxslarining ikkinchi mamlakatda olgan daromadlarining ayrim turlarini va boshqa mamlakat hududida joylashgan shu shaxslarning molmulkini soliqqa tortish huquqini har bir mamlakatga biriktirishga mo'ljallangan mamlakatlar o'rtasidagi o'zaro soliq munosabatlarini tartibga solishga yo'naltirilgan yuridik hujjat
      
   3. 
      umumiy holda belgilangan soliqqa tortish davri mobaynida ma’lum hududdagi soliq to'lovchilar va soliqqa tortish obyektlarining yig'indisi nima deyiladi.
      
3. 
   Soliq bitimlari nima?
   
   1. 
      soliq to'lovchining muayyan vaqt davomida topgan daromadi miqdorini ko'rsatuvchi hujjat
      
   2. 
      bir mamlakat yuridik va jismoniy shaxslarining ikkinchi mamlakatda olgan daromadlarining ayrim turlarini va boshqa mamlakat hududida joylashgan shu shaxslarning molmulkini soliqqa tortish huquqini har bir mamlakatga biriktirishga mo'ljallangan mamlakatlar o'rtasidagi o'zaro soliq munosabatlarini tartibga solishga yo'naltirilgan yuridik hujjat
      
   3. 
      soliqqa tortishning ma’lum birligidan olinadigan soliqning miqdori, hajmi, o'lchami.
      
4. 
   Soliq dekloratsiyasi nima?
   
   1. 
      soliqqa tortishning ma’lum birligidan olinadigan soliqning miqdori, hajmi, o'lchami.
      
   2. 
      soliq to'lovchining muayyan vaqt davomida topgan daromadi miqdorini ko'rsatuvchi hujjat
      
   3. 
      bir mamlakat yuridik va jismoniy shaxslarining ikkinchi mamlakatda olgan daromadlarining ayrim turlarini va boshqa mamlakat hududida joylashgan shu shaxslarning molmulkini soliqqa tortish huquqini har bir mamlakatga biriktirishga mo'ljallangan mamlakatlar o'rtasidagi o'zaro soliq munosabatlarini tartibga solishga yo'naltirilgan yuridik hujjat
      
5. 
   Soliq nazorati nima?
   
   1. 
      yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarning to'liq va o'z vaqtida to'lanishini ta’minlash ustidan amalga oshiriladigan nazorat
      
   2. 
      bir mamlakat yuridik va jismoniy shaxslarining ikkinchi mamlakatda olgan daromadlarining ayrim turlarini va boshqa mamlakat hududida joylashgan shu shaxslarning molmulkini soliqqa tortish huquqini har bir mamlakatga biriktirishga mo'ljallangan mamlakatlar o'rtasidagi o'zaro soliq munosabatlarini tartibga solishga yo'naltirilgan yuridik hujjat
      
   3. 
      soliq bazasi (negizi, asosi)ning shakllanish jarayoni tugaydigan muddat. Bu muddatda soliq majburiyatining yakuniy hajmi (miqdori) aniqlanadi.
      

Bank muassasalarida moliyaviy nazoratni tashkil etish.

Elektron jurnaldan maqola.
Maqolada davlat moliyaviy nazoratining nazariy va huquqiy asoslari, moliyaviy nazoratning tushunchalari va mohiyati, uning mazmuni va turlari bo'yicha moliyaviy huquq sohasidagi olimlarning qarashlari o'rganildi. O'rganib va ko'rib chiqilgan nazariy qarashlar va tavsiyalar moliya sohasidagi olimlar va amaliyotchilar uchun qiziqarli va foydali bo'lishi mumkin.
Kalit so'zlar: davlat moliyaviy nazorati; moliyaviy nazorat; davlat moliyaviy nazoratining mazmuni; moliyaviy nazoratning mohiyati; moliyaviy nazoratni tasniflash; nazorat belgilari, nazorat turlari.
Davlat moliyaviy nazorati tasnifi
Shunday qilib, so'zning keng ma'nosida davlat moliyaviy nazorati milliy mulkni shakllantirish, ulardan foydalanish va ko'paytirishni nazorat qilishdir. Shu munosabat bilan, DMN jamiyatda ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlarini davlat boshqaruvi funktsiyasidir.
Tahlil va natijalar. Yuqorida aytib o'tilganlarni tahlil qilish va umumlashtirish orqali muallif davlat moliyaviy nazoratining quyidagi ta'rifini berishga imkon beradi: davlat moliyaviy nazorati davlat siyosatini amalga oshirishni ta'minlaydi davlat boshqaruvining funktsiyasi, uning maqsadi davlat tomonidan boshqariladigan tizimning davlat tomonidan belgilangan moliyaviy resurslarni boshqarish me 'yorlari va qoidalaridan kelib chiqqan holda, bunda farqlarni aniqlash vakolatli organlarni tegishli tuzatuvchi va profilaktik chora — tadbirlarni qabul qilish taminlashdir.
Davlat moliyaviy nazoratining asosiy maqsadi ishlab chiqarishning barcha sohalarida moliyaviy resurslarni boshqarish amaliyotining davlat moliyaviy siyosatining vazifalariga muvofiqligini aniqlashdan iborat.
Sarvarbek Rasuljonovich Abduazizov

Davlat byudjetining toʻgʻri, maqsadli sarflanishi ustidan xalq, jamoatchilik nazoratini kuchaytirish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada, albatta, xalq vakillari hisoblangan deputatlar ham faol ishtirok etmoqda, joylarga chiqib, byudjet mablagʻlarining maqsadli ishlatilishi, ularning natijadorligiga alohida eʼtibor qaratgan holda, parlament nazoratini olib bormoqda.

Endigi gap, nazarimizda, parlament va jamoatchilik nazoratini yana-da kuchaytirish, shu orqali davlat byudjetining har bir summasi maqsadli sarflanishini taʼminlashga erishishda qoldi.
Maqsud QURBONBOYEV, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati

2022 - YIl