Iqtisodiyot va turizm fakulteti

Moliyaviy risklarni sifat jihatdan baholash va boshqarish amaliyoti

Nafaqat dunyo hamjamiyatida balki mamlakatimizda ham iqtisodiyot sub’ektlari o‘z faoliyatlari davomida riskka duch kelishadi. Riskning zarar keltirish ehtimolligi mavjudligi sababli, u iqtisodiyot sub’ektlari tomonidan boshqarilishi va nazorat qilinishi kerak.
Moliyaviy risklarni tahlil qilish, baholash va boshqarish tizimi korxonaning strategik boshqarishning markaziy qismi hicoblanadi. ³⁹ Moliyaviy risklarni boshqarishning asosiy maqsadi – kompaniya qiymatini maksimallashtirish jarayoniga hissa qo‘shish, ya’ni o‘zining moliyaviy resurslarini to‘liq (qisman) saqlab qolish yoki kutilayotgan foydaga erishish hisoblanadi. Bu korxonaning moliyaviy xolatiga ta’sir etuvchi potentsial “salbiy” va “ijobiy” omillarni aniqlashni anglatadi; korxona oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishish uchun yutuq ehtimolini oshiradi va yo‘qotishlar ehtimolini minimallashtiradi.
Moliyaviy risklarni boshqarish boshqaruv organi tomonidan qabul qilinib tasdiqlanishi kerak hamda korxonaning har bir xodimiga joylarda konkret vazifalarni belgilash orqali umumiy rivojlanish dasturi sifatida etkazilishi kerak.
Moliyaviy risklarni boshqarish yaxlit tizim sifatida qo‘yilgan vazifalarni bajarilishi ustidan nazorat dasturini, olib borilayotgan tadbirlar samaradorligini baholashni, shuningdek korxonaning har bir bo‘g‘inida rag‘batlantirish tizimini o‘z ichiga oladi.
Moliyaviy risklarni boshqarish sohasi keng bo‘lib, turli rivojlanayotgan komponentlardan (tarkibiy qismlardan) iborat va ulardan eng muhimi – bu riskni baholash hisoblanadi.
Qiymat risk va daromadlilikning funksiyasi hisoblanadi, ya’ni naoniqlik sharoitida har bir qabul qilinadigan qaror qiymatni oshirishi, o‘zgarishsiz saqlab qolishi yoki pasaytirishi mumkin. Shundan kelib chiqib risk qiymatga erishish uchun katta ahamiyatga ega sanaladi va strategik yo‘naltirilgan kompaniyalar an’anaviy riskka yondashuvdan farqli ravishda riskni bartaraf etishga va hatto uni minimallashtirishga ham intilishmaydi. Aksincha bunday kompaniyalar o‘zlarini barcha tashkiliy qismlari bo‘ylab riskka uchrashni boshqarishga harakat qilishadi, ya’ni ma’lum bir davr uchun ular strategik maqsadlarga samarali erishishga kerakli
riskni maqbul darajada qabul qilishadi.
Ushbu riskni qabul qilish zonasini aniqlash zarurati esa riskni baholash muhimligini ifodalaydi. Shu yo‘l bilan korxonalar har bir riskni korxonaning umumiy maqsadiga erishish uchun ta’siri qanday bo‘lishini tushunadi va nazorat qiladi.

Kreditlash jarayoni bilan bog’liq risklar va ularni boshqarish.

Mavzu bo’yicha glossary
KREDIT (lot. qarz) - pul mablag'lari, tovar va xizmatlami kelishilgan ustama foiz to'lab qaytarish sharti bilan ma’lum muddatga qarzga berish. Kreditning tijorat va bank krediti shakllari mavjud bo'lib, ular ishtirokchilaming turi, kreditlash obyekti, foiz o'lchami va foydalanish sohasiga ko'ra farqlanadi. Tijorat krediti shuki, ishlab chiqarishda va savdoda faoliyat yuritayotgan tadbirkorlar o'zaro bir-birlariga sotilgan tovarlar yoki ko'rsatilgan xizmatlar to'lovini belgilangan muddatda amalga oshiradilar. Bunda, asosan, qarzdorlik kreditpullari, ya’ni veksel,banknot,chekvakreditkartochkalari bank vositachiligida rasmiylashtiriladi. Bank krediti pul mablag'larini ssudaga berishdan iborat bo'lib, 3 xil muddatli bo'ladi: qisqa, o'rta va uzoq muddatli.
KREDIT DISKRIMINATSIYASI - kredit olishda, undan foydalanishda yoki xalqaro kreditni to'Iashda ma’lum bir qarz oluvchilarga iqtisodiy va siyosiy bosimni yuzaga keltiruvchi og'ir va qiyin shartlarni qo'yishdir.
KREDIT EKSPANSIYASI - mamlakatning ssuda kapitali bozorida foiz stavkalarining pasayishi natijasida kredit oluvchilarning ko'payishi, oqibatda kredit qo'yilmalari hajmining keskin ortishi. U, odatda, iqtisodiyotning investitsiyalarga bo'Igan yuqori darajadagi talabini qondirish maqsadida amalga oshiriladi
KRITIK RISK ZONASI - yo'qotishlar bo'lish xavfi borligini ifodalaydi, olinadigan foydadan bir qismining biror jarayon uchun yo'naltirilganligi va shu mablag'larning qaytib kelishida xavf borligini ifodalaydi.

Davlat xaridini tashkil etishning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati va uni iqtisodiyotga ta’siri.

Mavzu bo’yicha test tuzish.

1. Davlat budjeti nima?

1. 
   davlat pul mablag'lari (shu jumladan, davlat maqsadli jamg'armalari mablag'lari)ning markazlashtirilgan fondi, unda daromadlar manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek, moliya yilimobaynidaaniqmaqsadlaruchunajratiladiganmablag'lar sarfi yo'nalishlari va miqdori nazarda tutiladi. Qonun kuchiga ega bo'Igan davlatning asosiy moliyaviy rejasi.
   
2. 
   davlat budjetiga jalb qilinadigan soliqli va nosoliqli mablag' lar; amaldagi qonunchilikka muvofiq ravishda davlat hokimiyati organlari va mahalliy o'z-o'zini boshqarish organlari ixtiyoriga kelib tushuvchi pul mablag'lari
   
3. 
   davlat tomonidan xorijdan va ichki mablag‘ni jalb qilish, respublika budjeti mablag'larining moliya yili boshlanishidagi qoldiqlari va qonunga muvofiq boshqa manbalar hisobidan moliyalashtiriladi
   

2. Davlat budjet defitsitini moliyalashtirish bu - ….

1. 
   davlat pul mablag'lari (shu jumladan, davlat maqsadli jamg'armalari mablag'lari)ning markazlashtirilgan fondi, unda daromadlar manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek, moliya yilimobaynidaaniqmaqsadlaruchunajratiladiganmablag'lar sarfi yo'nalishlari va miqdori nazarda tutiladi. Qonun kuchiga ega bo'Igan davlatning asosiy moliyaviy rejasi.
   
2. 
   davlat budjetiga jalb qilinadigan soliqli va nosoliqli mablag' lar; amaldagi qonunchilikka muvofiq ravishda davlat hokimiyati organlari va mahalliy o'z-o'zini boshqarish organlari ixtiyoriga kelib tushuvchi pul mablag'lari
   
3. 
   davlat tomonidan xorijdan va ichki mablag‘ni jalb qilish, respublika budjeti mablag'larining moliya yili boshlanishidagi qoldiqlari va qonunga muvofiq boshqa manbalar hisobidan moliyalashtiriladi
   

3. Davlat budyet daromadlari bu- ….

1. 
   davlat pul mablag'lari (shu jumladan, davlat maqsadli jamg'armalari mablag'lari)ning markazlashtirilgan fondi, unda daromadlar manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek, moliya yilimobaynidaaniqmaqsadlaruchunajratiladiganmablag'lar sarfi yo'nalishlari va miqdori nazarda tutiladi. Qonun kuchiga ega bo'Igan davlatning asosiy moliyaviy rejasi.
   
2. 
   davlat budjetiga jalb qilinadigan soliqli va nosoliqli mablag' lar; amaldagi qonunchilikka muvofiq ravishda davlat hokimiyati organlari va mahalliy o'z-o'zini boshqarish organlari ixtiyoriga kelib tushuvchi pul mablag'lari
   
3. 
   davlat tomonidan xorijdan va ichki mablag‘ni jalb qilish, respublika budjeti mablag'larining moliya yili boshlanishidagi qoldiqlari va qonunga muvofiq boshqa manbalar hisobidan
   

4. Davlat qarzi bu - …

1. 
   davlat xazinasiga resurslarni tushurishni maksimallashtirish va davlat boshqaruv xarajatlarini minimallashtirish
   
2. 
   yalpi ijtimoiy mahsulot (muayyan vaqt ichida jamiyat tomonidan yaratilgan ne’matlar)ni taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonida paydo bo'ladigan hamda davlat tomonidan o'z vazifalarini amalga oshirish uchun foydalaniladigan pul mablag'lari majmuyidir.
   
3. 
   davlatning aholi, bank, korxona, tashkilot va chet mamlakatlardan olgan qarzi. Ma’lum davrida budjet kamomadlari yig'indisi
   

5. DAVLAT MOLIYAVIY NAZORATINING MAQSADI qanday?

1. 
   davlat xazinasiga resurslarni tushurishni maksimallashtirish va davlat boshqaruv xarajatlarini minimallashtirish
   
2. 
   yalpi ijtimoiy mahsulot (muayyan vaqt ichida jamiyat tomonidan yaratilgan ne’matlar)ni taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonida paydo bo'ladigan hamda davlat tomonidan o'z vazifalarini amalga oshirish uchun foydalaniladigan pul mablag'lari majmuyidir.
   
3. 
   davlatning aholi, bank, korxona, tashkilot va chet mamlakatlardan olgan qarzi. Ma’lum davrida budjet kamomadlari yig'indisi
   

Davlat xaridini tashkil etishning milliy va xalqaro huquqiy asoslari.

Mavzu bo’yicha savollar.

1. 
   Davlat xaridi nima?
   
2. 
   Xarid qilish tartib tamoyillari qaanday?
   
3. 
   Elektron davlat xaridi bu- …
   
4. 
   Davlat xaridining asosiy prinsiplarini ayting.
   
5. 
   Asoslanganlik prinsipini tushuntiring.
   

Elektron auktsion orqali davlat xaridlarini amalga oshirishning afzalliklari.