Iqtisodiyot va turizm fakulteti iqtisodiyot kafedrasi «Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash» fanidan

2.Tarmoqlararo dinamik balans modeli mohiyati va mazmuni.
Tarmoqlararo balansi fan va amaliyotda Leontov tomonidan ishlab chiqilgan tarmoqlararo balans usuli sifatida tanilgan. Ushbu usul chiziqli tenglamalar tizimini echish uchun qisqartiriladi, bu erda parametrlar ishlab chiqarish uchun xarajatlar omillari hisoblanadi. Koeffitsientlar iqtisodiyot tarmoqlari o'rtasidagi munosabatlarni ifodalaydi (joriy moddiy xarajatlar koeffitsientlari), ular barqaror va oldindan aytib bo'ladigan. Tenglamalar tizimini yechish ma'lum hajm va tuzilmadagi yakuniy mahsulot ishlab chiqarishni ta'minlash uchun har bir tarmoqda ishlab chiqarish va xarajatlar qanday bo'lishi kerakligini aniqlash imkonini beradi. Buning uchun tarmoqlararo tovar oqimlari jadvali tuziladi. Noma'lumlar - bu har bir sanoatda ishlab chiqarilgan va qo'llaniladigan mahsulotlarning chiqishi va xarajatlari. Ularni koeffitsientlar yordamida hisoblash deganda umumiy muvozanatni ta'minlovchi ishlab chiqarish hajmlari tushuniladi. Iste'molchilarning, shu jumladan davlat buyurtmalarini hisobga olgan holda, nomutanosiblik yuzaga kelgan taqdirda, barcha turdagi moddiy ne'matlarni chiqarish va ularni ishlab chiqarish xarajatlari uchun reja-matritsa tuziladi.
Kirish-chiqish usuli bozor iqtisodiyotida ham, direktiv iqtisodiyotda ham prognozlash va rejalashtirishning universal usuliga aylandi. U BMT tizimida, AQSH va boshqa mamlakatlarda iqtisodiyotni, ishlab chiqarish strukturasini, tarmoqlararo munosabatlarni prognozlash va rejalashtirishda qoʻllaniladi
Tarmoqlaro balansi - bu jadval satrlari va ustunlarining kesishishi, ya'ni natijalar bilan bog'langan mahsulot taqsimoti va ishlab chiqarish xarajatlari balanslari orqali hosil bo'lgan iqtisodiy-matematik model. Bu erda asosiy ko'rsatkichlar umumiy va to'g'ridan-to'g'ri xarajatlar koeffitsientlari hisoblanadi.
Statik modelni takomillashtirish va murakkablashtirish jarayonida texnik taraqqiyot, sanoatni qayta qurish, narx nisbatlarining o‘zgarishini hisobga olgan holda tizimning dinamik versiyasi yaratildi. Model moslashuvchan koeffitsientlarga aylantirildi. Bu ish juda muvaffaqiyatli bo'ldi, chunki ilmiy tadqiqotlar bilan bir qatorda kompyuter dasturlari takomillashtirildi.
Statik modellardan farqli o‘laroq, dinamik model davlatni emas, balki iqtisodiy rivojlanish jarayonini aks ettirish, rivojlanishning oldingi va keyingi bosqichlari o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘lanishni o‘rnatish va shu orqali iqtisodiy-matematik modelga asoslangan tahlilni yaqinlashtirishga mo‘ljallangan. iqtisodiy tizim rivojlanishining real sharoitlari.
Quyida ko'rib chiqilayotgan dinamik modelda (tarmoqlararo statik modelning ishlanmasi) ishlab chiqarish kapital qo'yilmalari yakuniy mahsulot tarkibidan ajratilib, ularning tuzilishi va ishlab chiqarish hajmining o'sishiga ta'siri o'rganiladi. Modelni dinamik tenglamalar sistemasi ko‘rinishida qurish kapital qo‘yilmalar miqdori va ishlab chiqarish hajmining o‘sishi o‘rtasidagi matematik bog‘lanishga asoslanadi. Tizimning yechimi, statik modeldagi kabi, ishlab chiqarish darajasini aniqlashga olib keladi, ammo dinamik versiyada, statistikdan farqli o'laroq, bu kerakli darajalar oldingi davrlardagi ishlab chiqarish hajmlariga bog'liq.

Quyida dinamik kirish balansining dastlabki ikki kvadrantining diagrammasi keltirilgan.

1-jadval
Tarmoqlararo dinamik balans modeli

Ishlab chiqarish tarmoqlari	Iste'mol qiluvchi tarmoqlar
	Joriy xarajatlarning tarmoqlararo oqimlari				Kapital qo'yilmalarning tarmoqlararo oqimlari				Yakuniy mahsulot	Yalpi mahsulot