|
3.2.Mehnat xarajatlarining tarmoqlararo balansini yaratish
Xalq xo‘jaligida mahsulot ishlab chiqarish va taqsimlashning tarmoqlararo balansining yuqoridagi modelining turli xil modifikatsiyalari model qamrab olgan ko‘rsatkichlar doirasini kengaytirish imkonini beradi. Misol tariqasida mehnat kabi muhim iqtisodiy ko'rsatkichni tahlil qilish uchun kirish-chiqish balansining qo'llanilishini ko'rib chiqaylik.
Ushbu bobning birinchi xatboshidagi dastlabki ma'lumotlarga qo'shimcha ravishda, uchta sanoatda (11.254) tirik mehnat xarajatlari (mehnat resurslari) bo'lsin:
L1=1160, L2=460, L3=875.
To'g'ridan-to'g'ri va to'liq mehnat zichligi koeffitsientlarini aniqlash va mehnat xarajatlarining tarmoqlararo balansini tuzish talab etiladi.
to'g'ridan-to'g'ri mehnat zichligi koeffitsientlari (tj) - j-chi turdagi mahsulot birligiga to'g'ridan-to'g'ri mehnat xarajatlari. Ular j-mahsulot (Lj) ishlab chiqarishdagi tirik mehnat xarajatlarining ushbu mahsulotni ishlab chiqarish hajmiga nisbati sifatida belgilanishi mumkin, ya'ni. yalpi mahsulotga (Xj) (11249).
Ushbu formuladan foydalanib, biz quyidagilarni olamiz:
t1 = 1160/775,3 =1,5 t2 = 460/510,1 =0,9 t3=875/730,6=1,2
Umumiy moddiy xarajatlar koeffitsientlari to'g'ridan-to'g'ri mehnat zichligi koeffitsientlari va umumiy moddiy xarajatlar koeffitsientlari matritsasi mahsuloti sifatida aniqlanadi (birinchi bandda olingan):
|| 2,041 0,612 1,020||
T = (1,5; 0,9; 1,2) * || 0,816 2,245 0,408||
|| 0,867 0,510 1,684||
1-bandda tuzilgan tarmoqlararo moddiy balansning birinchi va ikkinchi kvadrantlarining birinchi, ikkinchi va uchinchi qatorlarini to'g'ridan-to'g'ri mehnat zichligining tegishli koeffitsientlariga ko'paytirib, biz tarmoqlararo mehnat balansi sxemasini (mehnat hisoblagichlarida) olamiz (jadval) 3.2
2-jadval Mehnat xarajatlarining tarmoqlararo balansi.
Ishlab chiqarish tarmoqlari
|
Iste'mol qiluvchi tarmoqlar
|
Moddiylashtirilgan mehnatning tarmoqlararo xarajatlari
|
Yakuniy mahsulotlar uchun mehnat xarajatlari
|
Sanoatda mehnat xarajatlari
(ish kuchi )
|
1
|
2
|
3
|
1
2
3
|
348,9
139.6
279.1
|
76.
229.5
61.2
|
437,7
0,0
175.1
|
300,0
90,0
360.0
|
1163.0
459.1
875,5
|
Shunday qilib, kirish-chiqish balansidan foydalanganda mehnatni aniqlashning o'ziga xos xususiyatlarini tushunib, biz Leontief usulini qo'llashni yanada murakkab ko'rib chiqishga o'tishimiz mumkin.
4.3. Tarmoqlararo muvozanat asosida ijtimoiy ishlab chiqarish strukturasini prognozlash metodikasi
Keling, ijtimoiy ishlab chiqarish strukturasini bashorat qilish uchun allaqachon to'g'ridan-to'g'ri va umumiy xarajatlar matritsalaridan foydalanishni ko'rib chiqaylik. Ayni paytda mintaqalar yoki hatto mamlakat iqtisodiyoti faoliyatini prognozlash, menimcha, alohida e'tibor berish kerak. Bunday holda, 2001 yil uchun Statistik Rossiya Yilnomasi ma'lumotlari keltirilgan.
Dastlabki ma'lumotlar:
1. 2001 yilda Rossiya iqtisodiyotining toza tarmoqlari mahsulotlariga yakuniy talab hajmi: sanoatda - 1454 trln. so’m., qurilishda - 354 trln. so’m., boshqa tarmoqlarda - 1006 trln. surtish.
2. Yakuniy talab hajmida yalpi kapital shakllanishi teng bo'ldi: sanoatda - 192 trln. so’m., qurilishda - 345 trln. so’m., iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida ¬- 24 trln. surtish.
3. Tarmoqlar bo‘yicha eksport hajmi: sanoatda – 506 trln. so’m., qurilishda - 1 trln. so’m., iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida - 44 trln. surtish.
va xizmatlardan bazaviy narxlarda foydalanishga o‘tish bo‘yicha tuzatish moddalari (mahsulot, savdo va vositachilik va transport marjalariga sof soliqlar) jami: ¬sanoatda – 1368 trln. so’m., qurilishda - 46 trln. so’m., iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida ¬- (-915) trln. surtish.
5. Sanoat bo'yicha yalpi mahsulotning bir so’miga to'g'ridan-to'g'ri moddiy xarajatlarning bashoratli koeffitsientlari matritsasi:
Yakuniy talabning bir so’miga umumiy xarajatlarning bashoratli koeffitsientlari matritsasi ¬:
6. Yalpi mahsulotning (ishlab chiqarish fondlarining har bir so’mga to'g'ri keladigan harajatlari ¬) sanoat bo'yicha to'g'ridan-to'g'ri kapital zichligi koeffitsientlari quyidagilarga teng:
f= (2,475 0,921 3,638)
7. Sanoat bo'yicha yalpi mahsulotning 1000 so’miga tirik mehnat (odam-soat) qiymatining koeffitsientlari quyidagilarga teng:
t= (0,0162 0,0220 0,0311)
Belgilang:
Yakuniy talabni qondirish uchun zarur bo'lgan sanoat bo'yicha yalpi mahsulot hajmi .¬
2. Yakuniy talab tarkibida yalpi kapital shakllanishi va iste'molni ta'minlash uchun zarur bo'lgan sanoat bo'yicha yalpi mahsulot hajmi.
3. Sanoat bo'yicha yakuniy talabning so’miga umumiy kapital zichligi va mehnat zichligi koeffitsientlari.
jamg'arish va iste'mol so’miga kapitalning umumiy zichligi va mehnat zichligi koeffitsientlari .¬
5. Yakuniy talab, yalpi kapital shakllanishi va iste'mol hajmini ta'minlash uchun zarur bo'lgan ishlab chiqarish fondlari hajmi va jami mehnat xarajatlari.
6. Mahsulotlarni tarmoqlararo yetkazib berish hajmi.
7. Sanoat bo'yicha yalpi qo'shilgan qiymat hajmi.
8. Mahsulotlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va taqsimlashning tarmoqlararo balansini tuzing (“Xarajatlar-mahsulot” jadvali).
Dastlabki ma'lumotlar:
f=(2,475; 0,921; 3,638); t=(0,0000162; 0,0000220; 0,0000311)
Yordamchi hisoblash
Yakuniy talab tarkibidagi yakuniy iste'mol hajmi:
Tuzatish moddalarini hisobga olgan holda yakuniy talabning qiymati:
Qaror.
1 trillion surtish.
Jami yalpi mahsulot = 1625,5 + 348,5 + 2457,6 = 4431,6
2 trillion surtish.
Jami: 1227,1 trillion so’m
trillion surtish.
Jami: 3542,3 trillion so’m
3.
5 trillion surtish.
trillion so’m
trillion so’m
trillion odam-soat
(yalpi ishlab chiqarishni ta'minlash uchun to'g'ridan-to'g'ri mehnat xarajatlari hajmi = t x X = 0,110 trillion odam-soat)
trillion odam-soat
trillion odam-soat
4. 1 so’m uchun 4 678 so’m. yalpi kapital shakllanishi
6 024 so’m 1 so’m uchun. yakuniy iste'mol
odamlar -yalpi kapital shakllanishining so’miga soatlar
Yakuniy iste'molning so’miga odam-soat
6. Mahsulotlarni tarmoqlararo yetkazib berish hajmi (trillion so’m)
0,511 * 1625,5 = 830,6
|
0,442*348,5= 154,0
|
0,226 * 2457,6 = 555,4
|
0,004* 1625,5=6,5
|
0,004*348,5= 1,4
|
0,013 * 2457,6 = 31,9
|
0,077* 1625,5= 125,2
|
0,037 * 348,5 = 12,9
|
0,162*2457,6=398,1
|
Jami = 962,3
|
Jami = 168,3
|
Jami = 985,4
|
7. Z1 = X1 - 962,3 = 1625,5 - 962,3 = 663,2 trillion so’m.
Z2 = X2 - 168,3 = 348,5 - 168,3 = 180,2 trillion so’m
Z3= X3 - 985,4 = 2457,6 - 985,4 = 1472,2 trillion so’m
Shunday qilib, endi olingan natijalarga asoslanib, biz tuzishimiz mumkin
tarmoqlararo balans sxemasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
