"iqtisodiyot va menejment "

2.4-chizma. Individual hatti-harakat va muvaffaqiyatli faoliyatga ta`sir etuvchi omillar. 
Aqliy va jismoniy 
qobiliyat 
Qadriyatlar va nuqtai-
nazar 
Individual hatti-harakat va 
muvaffaqiyatli faoliyat 
Ehtiyoj 
Unumdorlik 
Qadriyatlar va 
intilishlar 

---

61 
inson o`zgalarga nisbatan ishni yaxshiroq bajaradi deb taxmin qilinadi. Amalda inson 
harakatiga taxmin qilinganga nisbatan boshqacha ish tutishga majbur qiladigan 
boshqa omillar ham ta`sir ko`rsatadi.
Moyillik va iste`dod.
Intilish va iste`dod qobiliyat bilan uzviy bog’liqdir. 
Intilish – kishining ma`lum bir aniq ishni bajarishga nisbatan mavjud 
imkoniyatlaridir. Tug’ma sifatlar va egallangan tajribaning uyg’unlashuvi natijasi 
bo`la turib, intilish va iste`dod ma`lum sohalarda iqtidor kabi namoyon bo`ladi. 
Iste`dodning ta`siri ko`p hollarda musiqa va sport kabi sohalarda ko`zga tashlanadi. 
Ma`lum sohalarda intilish odatda aniq faoliyatlarni samarali bajarishda qobiliyatlarni 
ishga solishni yengillashtiradi.
Ehtiyojlar. 
Insonga psixologik va fiziologik jihatdan nimanidir etishmasligini 
his qilish – bu ehtiyojdir. Biz hozircha fiziologik va psixologik ehtiyojlar mavjud 
ekanligini eslatib o`tamiz, xolos. Ko`pgina odamlar hokimiyatga va ta`sir ko`rsatish 
kabi ehtiyojlarga ega, lekin bu ehtiyojlar asosiy ehtiyojlar qoniqtirilmay turib uzoq 
vaqtgacha namoyon bo`lmasligi mumkin. Agarda ular qoniqtirilmasa, odam o`zi 
anglamagan holda ularni qoniqtirilishiga intilishi mumkin. Boshqarish nuqtai-
nazaridan tashkilot shunday vaziyatni shakllantirishga harakat qilishi kerakki, buning 
natijasida ishlovchilar ehtiyojlarining qondirilishi tashkilot maqsadlarini amalga 
oshirilishiga olib kelsin. 
Kutishlar.
To`plangan tajribalarga va joriy vaziyatlarni baholashga asoslangan 
holda odamlar o`zlarining hatti-harakatlari natijalariga nisbatan kutishlarni 
shakllantiradilar. Ongli yoki anglagan holda ular biron bir ahamiyatli narsani 
qanchalik ehtimolli yoki qanchalik haqiqatdan uzoq ekanligi to`g’risida qaror qabul 
qilishadi. Bunday kutishlar joriy hatti-harakatlarga katta ta`sir ko`rsatadi. Agar 
odamlar o`zlarining hatti-harakatlari tashkilot maqsadlariga erishish yoki shaxsiy 
manfaatlarini qondirishiga ishonmasalar, ular samarali ishlamaydilar. 
Idroklash.
Idroklash kutishlarga va hatti-harakatning boshqa sohalariga katta 
ta`sir ko`rsatadi. Idroklashni biz his etishdan olinadigan rag’batlanishni intellektual 
anglash sifatida tariflaymiz. Odamlar ularning atrofida haqiqatda nima sodir 
bo`layotganiga sezgirlik ko`rsatmaydilar, balki nimani ular haqiqat sifatida 

---

62 
idroklayotganlariga e`tibor beradilar. Masalan, oddiy o`rgimchakning hech qanday 
xavfi yo`q, lekin ba`zi odamlar undan juda qo`rqishadi. Bir narsani bir xil 
idroklaydigan ikki kishi mavjud emas. Idroklash ma`lum vaziyatda inson ehtiyoj 
sezayotganligi va uning kutishlari qanday ekanligini aniqlab beradi. Haqiqatda yuz 
berayotgan holat, inson hatti-harakatiga u qanday idroklanayotganidan bog’liq 
ravishda ta`sir ko`rsatadi. Agar rahbariyat ishlovchilar tashkilot maqsadlariga 
erishishga intilishlarini xoxlasa, unda ishlovchilarga bunday hatti-harakat ularning 
individual ehtiyojlarini qondirishini yetkazishi kerak. Toki ishlovchilar buni idroklab, 
rahbariyatga ishonmasa, kerakli holda o`zlarini tutishmaydi.