"iqtisodiyot va menejment "

Texnologik tuzilish
asosiy fondlarning qismlari nisbatini ko`rsatadi. 
Tarmoq 
tuzilishi 
sanoat tarmoqlaridagi asosiy fondlarning tarkibi bilan ifodalanadi. 
Hududiy 
tuzilma
asosiy fondlarining hududiy taqsimlanishi va ularning nisbati bilan 
belgilanadi. 
Takror ishlab chiqarish strukturasi
yangi qurilish va qayta qurish, 
qayta qurollantirish va asosiy fondlarni kengaytirishning nisbati va tutgan o`rnini 
ifodalaydi. 
Amaliyotda asosiy fondlarni baholashning quyidagi turlari qo`llaniladi:
1)
dastlabki to`la qiymat orqali belgilangan baho;
2)
qiymatini qaytadan tiklash orqali belgilangan baho;
3)
qolgan qiymati orqali belgilangan baho;
4)
ishlab chiqarishdan chiqarib tashlash bahosi. 
Dastlabki to`la qiymat orqali belgilangan baho (Ob) asosiy fondlarning sotib 
olingan bahosi (Sb), asosiy fondlarni olib kelish uchun qilingan transport xarajatlari 
(Xt) va montaj xarajatlari (Xm)ni o`z ichigа oladi. 
Об 

 Сб 

 Хт 

 Хм
 
Bu baho korxona (firma)ning asosiy ishlab chiqarish fondalarini sotib olish va 
ishga tushirish uchun qilgan haqiqiy xarajatlarini ifodalaydi. Bu ko`rsatkich korxona 
(firma) balansida hisobga olinadi. Аммо asosiy fondlarning dastlabki to`la qiymat 
orqali belgilangan bahosi ularning hajmini va turli yillarda qurib ishga tushirilgan 
korxona (firma)lar asosiy fondlarini taqqoslashda yetarli emas, shuning uchun asosiy 
fondlarni baholashda 
qiymatini qaytadan tiklash orqali belgilangan baho
dan 
foydalaniladi. Baholashning bu usuli asosiy fondlarning har xil davrda ishlab 

---

71 
chiqarilgan va olingan baholarni hozirgi yangi sharoitdagi bahoda ifodalash 
imkoniyatini beradi. Bu baho bir xil iste`mol qiymatga ega bo`lgan asosiy fondlarni 
baholashda bir xil qiymatlarda ifodalash, korxonalar ko`rsatkichlarini taqqoslash va 
fondlar samaradorligini oshirish rezervlarini aniqlash uchun imkoniyat yaratadi. 
Qiymatni qaytadan tiklash orqali belgilangan baho amaldagi asosiy fondlarning 
jismoniy holati va ma`naviy eskirishini hisobga olgan holda qayta baho qo`yish orqali 
aniqlanadi. Asosiy ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarish jarayonida ishtirok eta 
borib asta-sekin ishdan chiqа boradi, shuning uchun ularga baho belgilashda ularning 
ishdan chiqish va yeyilish qismi hisobga olinadi. Shu tufayli asosiy fondlarni 
baholashda