"iqtisodiyot va menejment "

Struktura. 
Oldingi paragrafda
 
biz
, 
rasmiy tashkilotlar bir qancha boshqaruv 
pog’onalari va bo`linmalaridan iborat ekanligini bilib oldik. Boshqacha so`z bilan 
aytganda, bo`linmalar o`rniga boshqaruv funktsiyalari bilan aralashtirish mumkin 
bo`lmagan 
funktsional soha
termini ishlatilishi mumkin. 
Funktsional soha
termini 
butun tashkilot uchun bo`linma umumiy bajaradigan ishga taalluqlidir, masalan, 
marketing, ishlab chiqarish, personalni o`qitish yoki moliviy rejalashtirish. 
Tashkilot strukturasi – 
bu
 
boshqaruv pog’onalari va funktsional sohalarning 
mantiqan o`zaro bog’liqligi bo`lib, bunday shaklda tuzilgan struktura tashkilot 
maqsadlariga samarali erishishga imkon beradi.
Tashkilot strukturasiga taalluqli bo`lgan ikki asosiy kontseptsiya mavjud: 
ixtisosli mehnat taqsimoti hamda nazorat sohasi. 
Mehnat taqsimoti har qanday tashkilotda mavjuddir. Mehnat taqsimoti ishning 
mavjud ishlovchilar o`rtasida to`g’ri kelgancha taqsimlanishini bildirmaydi. 
Ixtisosli 
mehnat taqsimoti
– ma`lum ishni mutaxassisga biriktirish, ya`ni butun tashkilot 
nuqtai-nazaridan ishni hammadan yaxshi bajarishga qodir kishilarga biriktirish. 
Boshqarish 
mehnatini 
marketing, 
moliya 
va 
ishlab 
chiqarish 
bo`yicha 
mutaxassislarga taqsimlash bunga misol bo`ladi. Barcha tashkilotlarda mutaxassislik 
bo`yicha gorizontal mehnat taqsimoti mavjud. Agar tashkilot yetarli darajada yirik 
bo`lsa mutaxassislarni odatda funktsional sohalar chegarasida guruhlarga bo`lishadi. 
Funktsional sohalarni tanlash tashkilotning asosiy strukturasini aniqlab beradi va 
uning muvaffaqiyatli faoliyatini ta`minlaydi. Yuqoridan pastga, to tashkilotning eng 
quyi bosqichigacha, odamlar o`rtasida mehnatni taqsimlash uslublarining 
samaradorligi va maqsadga muvofiqligi, ko`p hollarda, raqobatchilariga nisbatan 
tashkilot qanchalik unumli ekanligini aniqlab beradi. Vertikal mehnat taqsimoti ham
bu borada katta ahamiyatga ega. 
Vertikal mehnat taqsimoti, ya`ni muvofiqlashtirish bo`yicha ishni bevosita 
topshiriqlarni bajarishdan ajratilishi muvaffaqiyatli jamoaviy faoliyat uchun zarurdir. 

---

58 
Tashkilotda mehnatni vertikal taqsimlash boshqaruv pog’onalari ierarxiyasini 
ko`rsatadi. Bunday ierarxiyaning asosiy tavsifi rasmiy ravishda har bir pog’onada 
shaxslarning kimgadir bo`ysinishidir. Boshqarishning yuqori pog’onasida turgan 
shaxs turli funktsional sohalardagi bir nechta o`rta pog’ona rahbarlarini boshqaradi. 
O`rta pog’ona rahbarlari esa o`z navbatida bir nechta chiziqli rahbarlar faoliyatini 
boshqarishi mumkin. Ierarxiya butun tashkilotni, to boshqarilmaydigan personal 
darajasigacha qamrab oladi. 
Bir rahbarga bo`ysungan shaxslar soni nazorat sohasini ko`rsatadi.