"iqtisodiyot va menejment "

Mehnat unumdorligi
– kishi mehnatini ma`lum vaqt birligi ichida ma`lum 
miqdordagi iste`mol qiymat yaratilish qobiliyatidir. Ma`lumki, iste`mol qiymat 
hajmini ikki xil yo`l bilan amalga oshirish mumkin: 
1)
ko`p kishi mehnatini sarflash bilan; 
2)
mehnat unumdorligini darajasini oshirish bilan.
Birinchi ko`rsatkich sarflangan mehnatning hajmini ifodalasa, ikkinchisi uning 
sifatini ifodalaydi. 
Sanoatda mehnat unumdorligini to’xtovsiz o’sib borishini quyidagi holatlar 
taqozo qiladi: 1) ishlab chiqarish samaradorligini oshirish; 2) mehnat resurslarini 
chegaralanganligi; 3) moddiy ne`mat yaratadigan boshqa soha tarmoqlarini va 
moddiy ne`mat yaratmaydigan soha tarmoqlarini rivojlantirish; 4) ish kunining 
qisqarilishi, dam olish kunlarining ortishi natijasida imkoniyatli ish vaqtini qisqarishi. 
Mehnat unumdorligi sohasi mehnat unumdorligini to`xtovsiz o`sib borishi 
qonunini aniq sharoitda, korxonada, tarmoqda va butun statistikada o`rganadi. U 
mehnat unumdorligini darajasini, uning dinamikasini va unga ta`sir etuvchi 
faktorlarni tekshiradi. 
Mehnat unumdorligiga turli xil omillar ta`sir ko`rsatadi: 
1.
Umumiy iqtisodiy omillar (ishlab chiqarish usullari xarakteri); 
2.
Tabiiy-iqlim sharoiti; 
3.
Texnika progressining yo`nalishi; 
4.
Ishlab chiqarishning tashkiliy omillari (ishchining ma`lumoti, malakasi, mehnati 
va ishlab chiqarishni tashkil etilishi va mehnat intizomi). 
Ayrim tarmoq va korxonalarda bu omillar aniq sharoitga qarab yanada 
maydalashib ketadi. 
Meqnat unumdorligini o`lchash muammosi mazkur iqtisodiy kategoriyaning 
mohiyatini aniqlashdan birmuncha murakkabroq. Amalda mehnat unumdorligining 

---

156 
o`sishi va mahsulot ishlab chiqarishni o`lchashning turli usullaridan foydalaniladi. U 
yoki bu usulning qo`llanishi, birinchidan, mehnat unumdorligini o`lchash darajasiga, 
ikkinchidan esa, hisoblashni amalga oshiradigan iqtisodiy xizmat oldida qanday 
vazifa turganligi bilan bog’liqdir.
Mehnat unumdorligi darajasi har xil usullar yordamida aniqlanadi. Biror bir 
usulni qo`llash qo`yilgan aniq vazifaga va berilgan ma`lumotlarga bog’liq bo`ladi. 
Amalda mehnat unumdorligi darajasini aniqlashning quyidagi usullari mavjud: