Iqtisodiyort fakultiteti makroiqtisodiyot

4.1-rasm. Aholi soniga qarab darajalangan eng yirik 30 davlat 
Aholining to‘xtovsiz ko‘payib borishi munosabati bilan istiqbolni o‘ylab 
ko‘rilganda insoniyatning kelajagi to‘g‘risida g‘oyat tashvishli taxminlar va hatto 
qiyomat qoyimga o‘xshash voqea bashoratlari yuzaga kela boshladi
8
. Ingliz olimi 
Tomas Robert Maltusning (1766-1834) «Ortiqcha aholi qonuniyati xususidagi 
tajriba» kitobida (1798) bayon qilingan nazariyasi ayniqsa mashhur bo‘ldi. 
Aholining keksayishi muammosi. Barcha zamonaviy demografik jarayonlar 
orasida aholi keksayishi jarayoni jo‘nroq o‘lchanadigan, taxminlar qilinishi 
8
BMT Kotibiyati ijtimoiy-iqtisodiy va axborot hamda siyosatni tahlil qilish Boshqarmasining Nufuz bo‘limi. 

---

23 
qulayroq va aslida, o‘z oqibatlariga ko‘ra xavfliroq bo‘lgan jarayondir. SHunday 
bo‘lsa-da, u eng kam tadqiq qilingan jarayonlardan biri ekanligicha qolmoqda. 
Demograflarning fikricha, mamlakat aholisi undagi yoshi o‘tgan shaxslar ulushi 7-
8 % dan oshgan taqdirda keksaygan hisoblanadi. G‘arbdagi iqtisodiy rivojlangan 
davlatlarning ko‘pchiligida 65 yoshli va undan kattaroq yoshdagilar, ba’zi 
mamlakatlarda esa 60 yoshdan oshganlarni yoshi o‘tganlar toifasiga kiritish qabul 
qilingan. 
Aholining keksayishi Fransiyada XVIII asrning oxirlarida boshlanib, 
keyinchalik asta-sekin barcha rivojlangan mamlakatlarga tarqalgan. Lekin avvallari 
hech qachon yoshi o‘tgan kishilarning ulushi hozirgidek tez va ko‘lamdor 
oshmagan. 2000 yilda yoshi o‘tgan kishilar ulushi Germaniyada 15,0 %, Angliyada 
16,0 %, Fransiyada 15,0 %, AQSHda 13,0 %, YAponiyada 13,0 %ni tashkil etdi. 
Aholi keksayishining sababi ikki xildir. Bir tomondan, bu tug‘ilish 
kamayishi bo‘lib, buning oqibatida bolalar va yoshlar ulushi qisqaradi. Ikkinchi 
tomondan, bu umr uzunligining oshishidir.Dunyoda aholining keksayishi bir qator 
ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
O‘zbekistonda bir onadan farzandlar tug‘ilishidagi vaqt oralig‘ini uzaytirish, 
oilada farzandlarning sonini emas, balki mamlakatning kelajagini ta’minlay 
oladigan sog‘lom, ilmli insonlarni tarbiyalash maqsadida, sog‘lom millat 
genofondini shakllantirish borasida olib borilayotgan oqilona siyosatni yanada 
rivojlantirish lozim. SHu munosabat bilan mamlakatda olib borilayotgan Sog‘lom 
avlod dasturini, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini amaliyligini ta’minlash, 
jamiyatning ishlab chiqarish, ijtimoiy va madaniy hayotidagi xotin-qizlar roli va 
maqomini, ommaviy jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish, jamiyat va oilaning 
umumiy madaniyatini yuksaltirish kabi bir qator tadbirlarni amalga oshirish 
lozim.
9
Davlat statistika qo‘mitasi 2021-yil 1 oktabr holatiga O‘zbekiston doimiy 
aholisining mehnatga layoqatli qatlami haqidagi ma’lumotlarni 
e’lon
 qildi. 
9
https://dropt.ru/uz/terminy/rynok-truda-sostoit-iz-spros-i-predlozhenie-n 

---

24 
Aholining yosh guruhlari bo‘yicha tarkibi:(4.2-rasm)

mehnatga layoqat yoshidan 
kichiklar — 31,1% (10 mln kishidan 
ko‘p); 

mehnatga layoqatli yoshdagilar — 
57,8% (20 mln kishidan ortiq); 

mehnatga layoqat yoshidan 
kattalar — 11,1% (qariyb 4 mln 
kishi).