Iqtisodiy va madaniy hayot

Arabota maqbarasi (Samarqand viloyati Timqishlog’i, 977/8 (hijriy 367). Mazkur me’moriy yodgorlikning me’mori noma’lum. Poydevori toshdan, devorlari Chorsi g’ishtdan (23x23x4 sm) ganchxok bilan terilgan. Arabota maqbarasi Movarounnahrda saqlanib qolgan eng qadimgi musulmon maqbaralaridan biri. Maqbara me’moriy tuzilishi jihatidan katta ahamiyatga ega. Uning peshtoki o’sha davrda yaratilgan shu turdagi binolarning dastlabki yetuk namunasi bo’lib, XI-XII acrlar me’morligining rivojiga ta’sir etgan.
Mag’oki Attori masjidi (Buxoro, X-XVI asrlar).Buxorodagi me’moriy yodgorlik bo’lib, mag’ok (chuqurlik)da va attor bozori yaqinida joylashgani sababli Mag’oki Attori masjidi deb nomlangan. Qadimgi 4 ustunli Moh masjidi (IX asr) o’rnida XII asrda eski loyiha asosida qayta qurilgan (1934-1935 yillari V.A.SHishkin rahbarligida arxeologik qazishlar o’tkazilishi natijasida aniqlangan). XIV asrda ta’mirlangan, XV asrda peshtoqining yuqori qismi buzilgan. Abdulazizxon davrida (1541-42 yillar) binoning yuqori qismi, gumbazlari qayta qurilgan. Masjid tarhi (13,35x17,6 m) sodda yechimga ega, ichkarisi 6 ustunli, 12 gumbazli, o’rta gumbazi balandroq bo’lib, uning asosi (poygumbazi)dagi darchalar orqali bino ichiga yorug’lik tushadi. Sharqiy qismini keng pillapoyali zina egallagan. Bosh tarzidagi peshtoq g’ayri odatiy ravishda binoning yon tomoni (janub)da joylashgan. Keyinchalik Sharqiy qismiga qayta qurilgan. Peshtoqining ko’rinishida yoysimon chuqur ravoq va undagi o’ziga xos bezaklar muhim o’rin tutadi. Ganch va mayda g’isht bo’lakchalaridan bezatilgan peshtoq hashami g’oyatda nafis va yuksak badiiy did bilan bajarilgan. Namoyon o’lchamlariga mutanosib ravishda murakkab bo’rtma bezaklar ishlangan. Ustun go’shalari o’yma naqshlar bilan, boshasi vazasimon shaklda ko’rkamlashtirilgan. Mag’oki Attori masjidining bezaklari XII asr Buxoro me’morlik maktabining yuksak namunasi sifatida O’zbekistan me’morlik tarixida alohida o’rin tutadi. 1939-1949 yillarda peshtoqi mustahkamlanib ta’mirlangan, atrofi obodonlashtirilgan.