Iqtisodiy va madaniy hayot

Qusam ibn Abbos maqbarasi (Samarqand, XI asr). Shohizinda ansamblining Shimoliy-Sharqiy qismida joylashgan eng qadimgi yodgorlik.Kusam ibn Abbos qabri atrofida keyinchalik turli masjid, maqbara va chillaxona bunyod etilgan. Qusam ibn Abbos islom dinining asoschisi, payg’ambarimiz Muhammad alayhissalomning amakivachchasi bo’lgan Abbosning zurriyoti edi. Kusam ibn Abbos islomni targ’ib va tashviq qilishda ishtirok etgan buyuk shaxslardan bo’lgan. U shu maqsadda 676 yilda arab istilochilari bilan birgalikda Samarqandga kelgan. Shu yerda, afsonalarda aytilishicha, nomoz o’qib turgan paytlarida kofirlar hujum qilib uni o’ldirgan ekanlar.
Buxoro namozgohi (Buxoro, 1119). Buxorodagi me’moriy yodgorlik. Shaharning janubiy chekkasida, qoraxoniylar sulolasining yozgi qarorgohi o’rnida barpo etilgan. Masjid pishiq g’ishtdan oddiy qilib qurilgan, atrofi baland devor bilan o’ralgan. XVI asrda 3 toqili va ustunli peshayvon shaklidagi gumbazli bino qurilgan. Tarhi to’g’ri to’rtburchak bo’lib, 3 asosiy xonadan iborat. O’rtadagi murabba tarxli xona yassi gumbaz bilan, yonlaridagi xonalar balxi gumbaz bilan yopilgan. Asosiy xonaga peshtoq, yonidagi xonalarga dalon-yo’lakdan kirilgan. Peshtoqqa girih naqsh ishlangan, Qur’ondan ko’chirilgan oyatlar bitilgan.
Buxoro namozgohi me’morligida mehrob va uning atrofiga ishlangan koshinkori bezaklar alohida ajralib turadi. Unda Buxoro me’morchiligi va bezak san’atining an’analari o’z ifodasini topgan.
Raboti Malik, Shoh raboti( hoz. Navoiy shahrida yaqinida, Karmona, taxm. 1069-79) O’rta Osiyodagi monumental me’moriy yodgorlik Qadimgi Buxoro-Samarqand yo’lining CHo’li Malikdagi yirik chegara va savdo bekatida bunyod etilgan. Katta karvonsaroy, hozirgi Navoiy shahrida yaqinida. Bizgacha uning faqat peshtoq qismi (diametri-12,6 m.) saqlangan.
Janubiy minorasi (balandligi 5,5 m) 1930 yilgacha mavjud bo’lgan. Raboti Malik karvonsaroy vazifasidan tashqari, istehkom, qo’rg’on sifatida ham muhim rol o’ynagan.Rabot katta keng hovli (22,5x22,5 m) va atrofi o’ralgan 2 qavatli xona-hujralardan iborat bo’lib, ularga sopol quvurlar orqali suv o’tkazilgan. Markaziy qismi to’ridagi muhtasham saroy oldi bir qatorli ravoqli ayvon (7,5x13 m) 2 qanotiga joylashgan.