Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

13 

 

poytaxtiga aylanishi va shular kabi. Ana shu burilish yoki tarixiy voqealar bugungi 

Toshkentga, uning hududi, xo'jaligi va aholisi, shahar qurilishiga ozmi-ko'pmi o'z 

ta'sirini  o'tkazgan,  iz  qoldirgan.  Qolgan  oraliq  voqealar  esa  bizga,  ayni  paytda, 

uncha zarur emas. Binobarin, ularni tarix fani uchun qoldirish kerak. 

Geografiyada  tarixiylik  tamoyili  tarixiy  geografiyaning  o'rnini  olmasligi 

lozim. Bu yerda tarixiy yondashuv o'rganilayotgan hodisaning o'tmishiga qisqacha 

«safar  qilinishini»  anglatadi,  tarixiy  geografiya  esa  o'tmishning  alohida 

pog'onalarida  tabiat  va,  xususan,  xo'jalik  tarmoqlari,  aholi  va  boshqalar  qay 

darajada  rivojlangan  va  qanday  joylashgan  kabi  masalalarni  tahlil  etadi  va  ko'z 

o'ngimizda  gavdalantiradi.  Shu  bilan  birga,  tarixiylik  geografiyaning  tarixi  ham 

emas.  Chunki,  geografiyaning  tarixi  deganda  so'z  ko'proq  geografik  kashfiyotlar 

to'g'risida boradi. 

Shunday qilib. tarixiylik tamoyili, tarixiy geografiya va geografiya tarixidan 

farq  qiladi,  u  bu  yerda  qo'yilgan  maqsadga  to'laroq  qanday  erishish  asoslaridan 

birini  ifodalaydi,  o'tmishga  bugungi  kun  nuqtai  nazardan  emas,  balki  unga  o'sha 

davr  va  muhitdan  kelib  chiqqan  holda  baho  berish.  mavjud-voqelikka  tarixiy 

qarashni talab etadi. 

Aslini  olganda,  tarixsiz  geografiya  (geografiyasiz  tarix)  bo'lmaydi.  Demak, 

ular  bir-birlarini  to'ldiradi.  Ammo  ularga  alohida-alohida  qarash  ham  noto'g'ridir. 

Chunonchi,  nemis  olimi  A.Gettner  geografiyada  tarixiylikni  inkor  etgan,  u 

xronologiyani rad etib, xorologiyani tan olgan. Bu jihatdan u nemis olimi, faylasuf 

I.Kant  g'oyalariga  asoslangan.  Albatta  bunday  bir  tomonlamalik  ham  nojoizdir. 

Hatto  an'ana  bo'lib  qolgan  «Ishlab  chiqarish  kuchlarining  rivojlanishi  va 

joylanishi»  iborasi  ham  bu  ikkilikning  chambarchas  bog'liqligini  bildiradi.  Bu 

yerda  agar  rivojlanish  tarix  bo'lsa,  joylanish  geografiya  demakdir.  Har  qanday 

rivojlanish  ma'lum  bir  hudud  doirasida  amalga  oshadi,  joylashuv  esa 

rivojlanishning hududdagi aksidan boshqa narsa emas.  

---