Iqtisodiy geografiya

Asosiy tayanch tushunchalar

Ixtisoslashuv – ishlab chiqarishning muayyan mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatishga moslashuvidir. Ixtisoslashuv asosida mehnat taqsimoti turadi.

Mehnat taqsimoti – ijtimoiy mehnatning mustaqil vazifalarini bajaruvchi mehnat turlariga ajralish jarayonidan iborat. Mehnat taqsimoti yuz berganda bir mehnat turidan ikkinchisi, ikkinchsisidan uchunchisi va hokazo ajralib chiqadi va shu jarayoyon uzluksiz davom etaveradi.
Hududiy mehnat taqsimoti – muayyan mamlakat doirasida ayrim hududlar yoki mintaqalardagi mehnatning ixtisoslashuvi. Har bir hudud doirasida ham ichki ixtisoslashuv yuz beradi. Masalan, agrar hududda donchilik, bog’dorchilik, sabzavotchilik yoki chorvachilikka ixtisosloshgan kichik hududiy bo’linmalar ham bo’ladi.
Xalqaro mehnat taqsimoti – ijtimoiy mehnatning turli davlatlar yoki davlatlar guruhi o’rtasida taqsimlanishi, ishlab chiqarishning baynalminal miqyosda ixtisoslashuvini bildiradi, davlatlararo iqtisodiy aloqalarni zaruratga aylantiradi. Xalqaro mehnat taqsimoti mehnat taqsimotining eng yuksak darajasi hisoblanadi.
Moddiy ishlab chiqarish – moddiy shakldagi mahsulotlarni, masalan, oziq- ovqat, kiyim-kechak, turar-joy va boshqalarni yaratish hamda ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan xizmatlarni yaratish masalan, yuk tashish, yo’l xizmati ko’rsatish, ishlab chiqarish axborotini uzatish va hokazolar. Moddiy ishlab chiqarish birlamchi, unga qarab nomoddiy soha rivojlanadi.
Nomoddiy ishlab chiqarish – moddiy shaklga ega bo’lmagan va aholi uchun zarur xizmatlarni ishlab chiqarish. Mazkur sohaga aholiga maishiy, madaniy, meditsina, sport-fizkultura xizmati ko’rsatish, bilim berish kabilar kiradi.
Qisqacha hulosalar.
Ishlab chiqarsh umuminsoniy faoliyat bo’lib, uning yuz berishi uchun yer, kapital,mehnat va tadbirkorlik kabi iqtisodiy resurslar xarakatga kelishi talab etiladi.
Ishlab chiqarish kuchlarini hududiy joylashtirishning asosiy qonuniyatlariga:
-ishlab chiqarishni hududiy oqilona barpo etish;
-ishlab chiqarishni hududiy ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvi;
-hududlarni majmuali rivojlanishi; kiradi.
Uning shakllari kontsentratsiya, ixtisoslashuv, kooperatsiyalashuv va kombinatlashuvdan iborat.