Iqtisodiy bilim asoslaridan

VI. O’quvchilar bilimini baholash.

Topshiriqni bajarish uchun atamalarga mos kelgan talqinlarni qo’ying.

Atamalar:

1. 
   Bank;
   
2. 
   Tijorat banki;
   
3. 
   Depozit;
   
4. 
   Kredit;
   
5. 
   Kredit foizi;
   
6. 
   Kreditning yillik foiz stavkasi;
   

Talqinlar;

1. 
   Yil davomida qarzdan foydalanganlik uchun to’lanadigan qo’shimcha haqning asosiy qarz miqdoriga nisbatan foiz miqdori.
   
2. 
   Berilgan qarzdan foydalanganlik uchun to’lanadigan qo’shimcha haq;
   
3. 
   Bank tomonidan mizojlariga berilgan qarz;
   
4. 
   Omonat yoki bankka qo’yilgan mablag’;
   
5. 
   Aholi, firma va tashkilotlarga xizmat ko’rsatuvchi bank.
   

Topshiriqlarning to’g’ri javoblari doskaga ilib qo’yilib, o’quvchilar nechta topshiriqni to’g’ri bajarganlarini so’rash va ularning dars jarayonidagi faoliyatini hisobga olgan holda baho e’lon qilinadi.

VII. Uyga vazifa:

Har bir o’quvchi o’z yaqinidagi bank haqida referat tayorlab kelish.

Foydalanish uchun matnlar.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida bozor munosabatlarining rivojlanishi uchun ma’lum muhit va shart – sharoitlar yaratilishi lozim. Mamlakatda bozor munosabatlarining chuqurlashuvi bozor infratuzilmalarining ko’pligi va ular xizmatining nechog’lik to’g’ri tashkil qilinganligiga bog’liq bo’ladi. Bozor infratuzilmasining asosiy bo’g’inlaridan biri bu – bankdir. Oltin va kumush tangalar pul vazifasini o’tagan paytlarda bu pullarni saqlash muammosi paydo bo’lgan. Bir kuni zargar oltin tangalarni egasiga bildirmasdan boshqa birovga qarzga berib yuboradi. Shunday qilib, banklarning faoliyat ko’rsatishiga asos solindi. Hozirgi kunga kelib bank – aholi, firma va korxonalarga pul va qimmatli qo’ozlar bilan bog’liq turli xizmatlar ko’rsatuvchi moliyaviy muassasaga aylandi.

Banklarga qo’yilgan mablag’ omonat yoki depozit, deb yuritildi. Bank mijozlari esa omonatchilar, deb ataladi. Agar bank omonatchilarning pul mablag’larini ularga ma’lum haq (foiz) to’lash sharti bilan ma’lum muddatga saqlab berish majburiyatini olsa, bunday omonatlar muddatli depozitlar, deb yuritiladi va buning uchun banklar mijozlariga qo’shimcha daromad to’lashadi.

Banklar ikki turga bo’linadi: markaziy bank va tijorat banklari. Markaziy va tijorat banklari birgalikda

Iqtisodiy bilim asoslari fanidan “Yer solig’i”

mavzusidan ilg’or pedtexnologiya bo’yicha tayyorlangan dars ishlanmasining Texnologik xaritasi

Darsning mavzusi	Yer solig’i
Maqsad vazifalari	1.O’quvchilarga mamlakatimizning soliq tizimida yer solig’I mahalliy soliq yig’imlar haqida tushuncha berish. 2. O’quvchilarda mulk huquqi, egalik qilish huquqi, foydalanish huquqi haqidai bilim, ko’nikmalarni shakllantirish.
O’quv jarayonining mazmuni	Qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mulk qilib olingan yer uchastkalari.Tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun doimiy foydalanishga yoki ijaraga beriladigan yer uchastkalari haqida.
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi.	Metod: “Tushuncha tahlili” uslubi. Aqliy hujum. Og’zaki bayon qilish. Forma: Kichik guruhlarda ishlash. Yakka tartibda ishlash. Vosita: Tarqatma materballar. Tayanch tushunchalar ro’yxati, qalam (yoki ruchka) slayd. Usul: Yozma materiallar; Nazorat: Og’zaki nazorat, yozma javoblar. Baholash: Rag’batlantirish, 5 balli tizim asosida.
Kutiladigan natijalar	1.O’quvchilarni bilimi, faolligini oshirish. 2.O’quvchilarni darsga qiziqishi ortadi. 3. Mustaqil va jamoa bo’lib, ishlashga o’rganadi. 4.O’z- o’zini nazorat qilishga o’rganadi.
Kelgusi rejalar (tahlili., o’zgarishlar).	O’qituvchi O’z ustida mustaqil ishlash. Yangi pedagogik texnologiyalarni o’zlashtirish. Pedagogik mahoratini yanada oshirish. O’quvchi. Mustaqil ishlashni o’rganadi. Qo’shimcha materiallar topadi.

9-sinf

Fan: " Iqtisodiy bilim asoslari"

9-sinf. ( 19 – dars).

Mavzu: Yer soliѓi

Maqsadi: O’quvchilarda soliq haqida tuchunchaga ega bo`lish va uning turlarini sanay olish va er solig’i haqida bilim, ko’nikma va malakalarni egallashlariga erishish:

Vazifalari:

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i tushuntirish;

jismoniy shaslardan olinadigan daromad solig’i stavkalarini bilish;

jismoniy shaslardan olinadigan daromad solig;ni hisoblay olish;

jismoniy shaslardan olinadigan daromad solig’i haqida ma’lumotga ega bo;lish;

yer solig’ining iqtisodiyotidagi rolini aniqlash;

yer solig’ininig undirilishini tushunib yetish;

o’quvchilada soliqni o’z vaqtida to’lash davlat xazinasini boyitishdan iborat ekanligini shaklantirishdan iborat.

Dars jarayonida egallashlari lozim bo`lgan asosiy atamalar:

daromad solig’i;

daromad solig’i stavkasi;

daromad solig’ini hisoblash;

mahalliy soliq;

yer solig’i imtiyozlari;

Darsga tayorgarlik va darsga kerakli bo’lgan vosutalar;

Vositalar; darslik, Yer solig’i aks etgan fotolar (1-ilova).

Sinf tayorgarligi: Dars jarayoniga guruxni shakllantirish, sinf partalarini joylashtirish va stol ustiga oila, soliqchi, bank, magazin, er rasmlari aks etgan kartochkalar qo’yiladi.



Darsning turi: yangi mavzuni bayon etish;

Darsda qollanilgan metodlar; guruhlar bilan ishlash, ko’rsatish, suhbat;

Dars bosqichlari va vaqt taqsimoti:

1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni esga solish;	4 daqiqa
3	Yangi mavzuni yoritish: a) guruhda ishlash - 6 daqiqa b) taqtimot - 15 daqiqa c) umumlashtirish - 4 daqiqa	25 daqiqa
4	Yangi mavzuni mustahkamlash	6 daqiqa
5	Darsga yakun yasash va baholash	5 daqiqa
6	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning borishi.

I.Tashkiliy qism;
O’quvchilar sinfga kirishadi ularning har biriga stol ustidagi rasmlar aks etgan kartochkalar olish tavsiya etiladi va rasmlar bo’yicha stolga o’tirish kerakligi aytiladi

II. O’tilgan mavzular haqida suhbatlashish.

1.Kimlar mol-mulk solig’ini to’lovchilar hisoblanadi Javobi; (Har qanday jismoniy shaxsning ma’lum miqdorda mol – mulki bo’ladi. Qonunga ko’ra, mol- mulkidan soliq to’lovchi shaxs mol – mulki bo’ladi).

2.Soliq deganda nimani tushunasiz? Javobi; (fuqaro, firma va korxonalardan davlat xazinasiga undiriladigan, qonunda ko’rsatilgan majburi to’lov).

3.Soliq stavkasi deganda nimani tushunasiz? Javobi; (soliq miqdorining soliq solinadigan jami summaga nisbatan foiz miqdori).

4.Soliq solish obekti deganda nimani tushunasiz? Javob:(daromad solig’i davlat solig’i bo’lib, to’g’ri soliqlar sirasiga kiradi. Daromad solig’i jismoniy shaxslarning jami yillik daromadidan olinadi.Jismoniy shaslarning jami yillik daromadiga aytiladi. ).

III. Sizlar bilan, soliq va yer solig’ining mamlakatimizdagi ahamiyati va hayotdagi o’rni haqida bilimlarimizni eslab oldek.

IV. Yangi mavzu:Yer solig’i.

Mavzuning bayon qilish rejasi:

1).Jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig’i.

2).Yuridik shaxslardan olinadigan yer solig’i.

3).Yer solig’i imtiyozlari.

4).Mamlakatimizda soliqning ahamiyati.

(Matnlar ilova qilinadi).

5).Yangi mavzuni guruxlardagi o’quvchilar mustaqil o’qish orqali amalga oshiriladi.

Guruxlarga:

1. Jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig’i.

2. Yuridik shaxslardan olinadigan yer solig’i.

3. Yer solig’i imtiyozlari.

4. Mamlakatimizda soliqning ahamiyati.

Foydalanish uchun matnlar.
Mavzular yozilgan kartochkalar har bir guruxlarga tarqatiladi.

Guruxlarga quyidagi topshiriqlar beriladi:

1.Mavzuni o’qib chiqing.

2.Mavzuni bir- biringizga so’zlab bering.

3.Matnga oid tayanch so’zlarni ajrating.

4.Sinfda taqdimot qilish tayorgarligi, gurux ishi uchun (6 daqiqa) vaqt ajratiladi.

6).Curuxlarning ishlash jarayonini o’quvchilarning ishtiroki kuzatib boriladi va kerak bo’lgan joylarga ko’rsatmalar beriladi.

7).Curuxlarning taqdimoti. (15 daqiqa).

Curuxlarning taqdimot qilish jarayonida o’quvchilar tinglaydilar va savol berishi aytiladi.

8).O’qituvchi tomonidan mavzular umumlashtirilgan holda qisqacha bayon qilinadi.

V. Mustahkamlash.

O’quvchilarga o’tilgan mavzu bo’yicha qo’yidagi jadvalni to’ldirish topshiriladi.

V. Mustahkamlash.

O’quvchilarga o’tilgan mavzu bo’yicha qo’yidagi jadvalni to’ldirish topshiriladi.

Muammoning turi	Muammoni kelib chiqish sabablari	Muammoni echish yo’llari va sizning harakatlaringiz .

VI. O’quvchilar bilimini baholash.

Topshiriqni bajarish uchun atamalarga mos kelgan talqinlarni qo’ying.

Atamalar:

1. Soliq

2. 
   Soliq munosabatlarining subyektlari
   
3. 
   Soliq stavkasi
   
4. 
   Soliq to’lovchilar
   
5. 
   Sotuvchi
   
6. 
   Sug’urta
   

Talqinlar;

a).Turli xil kutilmagan holatlar natijasida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan moliyaviy muammolardan muhofaza qilish;

b). Bozorda tovarini pulga almashadigan, ya’ni tovarni sotadigan tomon;

c).soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni amalgam oshirish majburiyatini olgan har qanday jismoniy yoki yuridik shaxslar;

d). Soliq obyektining har bir birligi uchun davlat tomonidan belgilab qo’yilgan me’yor.

e). Soliq to’lovchilar va vakolatli organlar;

l). Fuqaro, firma va korxonalardan davlat xazinasiga undiriladigan, qonunda ko’rsatilgan majburiy to’lov.

Topshiriqlarning to’g’ri javoblari doskaga ilib qo’yilib, o’quvchilar nechta topshiriqni to’g’ri bajarganlarini so’rash va ularning dars jarayonidagi faoliyatini hisobga olgan holda baho e’lon qilinadi.

VII. Uyga vazifa:

Har bir o’quvchi o’z oilasining yil davomida to’laydigan soliq so’mmasini hisoblab keling.

Foydalanish uchun matnlar.

Soliq deganda, fuqaro, firma va korxonalardan davlat xazinasiga undiriladigan, qonunda ko’rsatilgan majburiy to’lov ekanligi tushuniladi. Shu bilan birgalikda, mamlakatimiz soliq tizimida yer soliѓi maћalliy soliq va yiѓimlar turiga mansub. Yer soliѓi boshqa soliq turlaridan farqli o’laroq, o’ziga xos xususiyatlsarga ega. Xususan, ushbu soliq turi qatiy to’lovdir.Ya’ni yer egalari va foydalanuvchilari o’z faoliyatlari davomida qanchalik foyda ko’rganlaridan qat’iy nazar, yer soliѓini to’lashlari shart. Chunki, ushbu soliq amaiga tatbiq etilishining asosiy maqsadi – yerdan oqilona foydalanish, uni avaylash, talon – taroj qilishiga yo’l qo’ymaslikdir.

Mulk ћuquqi, egalik qilish ћuquqi, foydalanish ћuquqi yoki ijara huquqi asosida yer uchastkalariga ega bo’lgan shaxslar yer soliѓi to’lovchilari hisoblanadi.

Jismoniy shaxslarning quyidagi yer maydonlari soliq obekti ћisoblanadi:

dehqon xo’jaligi yuritish uchun meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishga berilgan yer maydonlari;

yakka tartibda uy – joy qurilishi uchun meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilishga berilgan yer uchastkalari;

jamoa boѓdorchiligi, uzumchiligi va polizciligini yuritish uchun berilgan yer uchastkalari;

xizmat yuzasidan birilgan chek yerlar;

meros bo’yicha, ћadya qilinishi yoki sotib olinishi natijasida uy-joy va imoratlar bilan birgalikda mulk ћuquqi, egalik qilish va foydalanish ћuquqi ћam o’tgan yer uchastkalari;

qonun ћujjatlarida belgilangan tartibda mulk qilib olingan yer uchastkalari;

tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun doimiy foydalanishga yoki ijaraga berilgan yer ychastkalari.

Mulk ћuquqi, egalik qilish ћuquqi, foydalanish ћuquqi yoki ijara ћuquqi asosida yer uchastkalariga ega bo’lgan yuridik shaxslar yer soliѓining to’lovchilari bo’lib ћisoblanadilar.

Yuridik shaxslar uchun quyidagi yer maydonlari yer soliѓi obekti bo’lib ћisoblanadi:

qonunda belgilangan tartib bo’yicha o’z mulki qilib olingan yer maydonlari;

o’rmon xo’jaligi uchun egalik qilishga berilgan yerlar;

korxona qilishga, imoratlar qurishga yoki boshqa noqishloq xo’jalik maqsadlari uchun foydalanishga berilgan yerlar.

Jismoniy shaxslarning soliq solinmaydigan yer uchastkalariga quyidagi yerlar kiradi.

Yakka tartibda uy-joy qurish va shaxsiy yordamchi xo’jalik yuritish uchun qonun ћujjatlarida belgilangan me’yorlar doirasida berilgan yerlar – yer uchastkasi berilgan paytdan e’tiboran ikki yil muddatga soliq solinmaydi. Agar yerdan o’z o’rnida foydalanilmasa, bu imtiyoz qo’llanilmaydi.

Dehqon xo’jaliklaridan undiriladigan yer soliѓi stavkalari, yer sifatiga boѓliq ћolda belgilanadi.

Quyidagi yer maydonlari yer soliѓidan ozod etiladi:

• 
  shaћarlar, shaћar qo’rѓonlari, qisloq aћoli punktlarining umumiy foydalanishdagi yerlari (maydonlar, ko’chalar, o’tish joylar, yo’llar, ariq yoqalari, ariqlar, mozorlar va boshqalar);
  
• 
  boѓdorchilik, uzumchilik, sabzavotchilik jamoalari uchum umumiy foydalanishga berilgan yerlar;
  
• 
  tabiatni muћofazalashga mo’ljallangan yerlar,
  
• 
  tarixiy – madaniy aћamiyatga ega bo’lgan yerlar;
  
• 
  suv fondi yerlari (daryolar, ko’llar, suvomborlari, kanallar, dengizlar va shu kabi umumfoydalanadigan yerlar).
  

Iqtisodiy bilim asoslari fanidan “Jahon iqtisodiyoti muammolari.”

mavzusidan ilg’or pedtexnologiya bo’yicha tayyorlangan dars ishlanmasining Texnologik xaritasi

Darsning mavzusi	Jahon iqtisodiyoti muammolari.
Maqsad vazifalari	1. O’quvchilarga Iqtisodiy muammolar borki, ular barcha davlatlarga tegishli ekanligi haqida tushuncha berish. 2. O’quvchilarda Yer yuzida tinchlikni saqlash insoniyat oldida turgan eng muhim muammolardan biri haqidai bilim, ko’nikmalarni shakllantirish.
O’quv jarayonining mazmuni	Jahon iqtisodiyoti muammolari jahon iqtisodiyoti keltirib chiqargan, har bir davlat iqtisodiyotiga taalluqli, faqat birgalashib hamkorlikda yechilishi mumkin bo’lgan muammolar.
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi.	Metod: “Tushuncha tahlili” uslubi. Aqliy hujum. Og’zaki bayon qilish. Forma: Kichik guruhlarda ishlash. Yakka tartibda ishlash. Vosita: Tarqatma materballar. Tayanch tushunchalar ro’yxati, qalam (yoki ruchka) slayd. Usul: Yozma materiallar; Nazorat: Og’zaki nazorat, yozma javoblar. Baholash: Rag’batlantirish, 5 balli tizim asosida.
Kutiladigan natijalar	1.O’quvchilarni bilimi, faolligini oshirish. 2.O’quvchilarni darsga qiziqishi ortadi. 3. Mustaqil va jamoa bo’lib, ishlashga o’rganadi. 4.O’z- o’zini nazorat qilishga o’rganadi.
Kelgusi rejalar (tahlili., o’zgarishlar).	O’qutuvchi O’z ustida mustaqil ishlash. Yangi pedagogik texnologiyalarni o’zlashtirish. Pedagogik mahoratini yanada oshirish. O’quvchi. Mustaqil ishlashni o’rganadi. Qo’shimcha materiallar topadi.

Fan: " Iqtisodiy bilim asoslari"

9-sinf ( 32 – dars).

Mavzu: Jahon iqtisodiyoti muammolari.

Maqsadi: O’quvchilarga Jahon iqtisodiyoti muammolarining kelib chiqish sabablari haqida bilim berish.

Vazifalari: jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozning oldini olish;

Respublikamizga jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozning ta’siri va salbiy oqibatlarni bartaraf etish yullari;

Inqirozdan chiqish yo’llarini izlash bugungi kunning dolzarb muammosi ekanligi haqida bilimlar berish.

O’quvchilarda mehr-muhabbatli va oqibatli bo’lish, istiqlolga hamda vatanga sodiq bo’lish tuyg’ularini tarbiyalash.

Vatanimiz ravnaqi va taraqqiyoti, baxtli kelajak yaratish kabi ulug’ ishlarga daxldorlik hissini uyg’otish.

Dars jarayonida egallashlari lozim bo’lgan asosiy atamalar:

Moliyaviy inqiroz, iqtisodiy inqiroz, bank va moliyaviy tuzilmalar, kredit, aksiya, indeks, retsessiya, investitsiya, qimmatbaho qog’oz, moliya-valyuta tizimi, likvidlik, islohot va modernizatsiya yo’li, “shok terapiyasi”, bank-kredit tizimi, resurslar bazasi, tijorat banki, depozitlar, kichik biznes, tadbirkorlik, tashqi qarz, iste’mol bozori, xo’jalik yurituvchi sub’ektlar, investorlar.

Darsga tayorgarlik va darsga kerakli bo’lgan vosutalar;

1. Vositalar; darslik, Jahon iqtisodiyoti muammolari aks etgan slaydalar.

(1-ilova).

2. Sinf tayorgarligi: Dars jarayoniga guruxni shakllantirish, sinf partalarini joylashtirish va stol ustiga bozor, plastic kartochka, sotuvchi, zavod, xaridorlarning, magazin rasmlari aks etgan kartochkalar qo’yiladi.