Iqtisodiy bilim asoslaridan

IV. Yangi mavzu: Tovarning bozor narxi.

.

Mavzuning bayon qilish rejasi:

1).Talab va taklifning o’zaro ta’siri.

2). Taqchil bozor.

3). To’yingan bozor.

4). Muvozanatlashgan bozor.

Foydalanish uchun matnlar..

Yangi mavzuni guruxlardagi o’quvchilar mustaqil o’qish orqali amalga oshiriladi.

Yangi mavzuni guruxlardagi o’quvchilar mustaqil o’qish orqali amalga oshiriladi.

Guruxlarga: 1). Talab va taklifning o’zaro ta’siri.

2). Taqchil bozor.

3). To’yingan bozor.

4). Muvozanatlashgan bozor.

Mavzular yozilgan kartochkalar har bir guruxlarga tarqatiladi.

Guruxlarga quyidagi topshiriqlar beriladi ya’ni 2010 yil 13 noyabrda chop etilgan “Ma’rifat” gazetasi tarqatiladi: Gazetada O’zbekiston Respublikasi Prezindenti I.Karimovning ”Mamlakatimizda demokratik islohatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.

1.Ma’ruzani o’qib chiqing.

2.Ma’ruzani bir- biringizga so’zlab bering.

3.Ma’ruzadagi tayanch so’zlarni ajrating.

4.Sinfda taqdimot qilish tayorgarligi, gurux ishi uchun (6 daqiqa) vaqt ajratiladi.

5).Curuxlarning ishlash jarayonini o’quvchilarning ishtiroki kuzatib boriladi va kerak bo’lgan joylarga ko’rsatmalar beriladi.

6).Curuxlarning taqdimoti. (15 daqiqa).

Curuxlarning taqdimot qilish jarayonida o’quvchilar tinglaydilar va savol berishi aytiladi.

7).O’qituvchi tomonidan mavzular umumlashtirilgan holda qisqacha bayon qilinadi.

V. Mustahkamlash.

O’quvchilarga o’tilgan mavzu bo’yicha qo’yidagi jadvalni to’ldirish topshiriladi.

Muammoning turi	Muammoni kelib chiqish sabablari	Muammoni echish yullari va sizning xarakatlaringiz

VI. O’quvchilar bilimini baholash.

1. 
   Tovarning bozor narxi qanday aniqlanadi? Bozor iqtisodiyoti sharoitida tovarning bozor narxi unga bo’lgan talaf va taklif miqdoriga qarab aniqlanadi.
   
2. 
   Talab va taklif chizig’ining keshishgan nuqtasi nima deb ataladi.
   

VII. Uyga vazifa:

O’z oilangizda qaysi tovarga bo’lgan ehtiyoj katta shularni jadvalga to’shirib keling.

Iqtisodiy bilim asoslari fanidan “O’zbekiston bozor iqtisodiyoti sari”

mavzusidan ilg’or pedtexnologiya bo’yicha tayyorlangan dars ishlanmasining Texnologik xaritasi

Darsning mavzusi	O’zbekiston bozor iqtisodiyoti sari.
Maqsad vazifalari	1.O’quvchilarga O’zbekistonning milliy, o’ziga xoc xususiyatlarini o’zida aks etgan bozor iqtisodiyotiga o’tishning besh tamoyili haqida tushuncha berish. 2. O’quvchilarda Bozor iqtisodiyotiga o’tish islohotlari haqidai bilim, ko’nikmalarni shakllantirish.
O’quv jarayonining mazmuni	Prezident Islom Karimov ishlab chiqqan bozor iqtisodiyotiga o’tishning besh tamoyili – Iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi. Davlat – bosh islohatchi.Qonunlar va ularga rioya qilishning ustuvorligi.Faol ijtimoiy siyosat yuritish. Bozor iqtisodiyotiga bosqichma – bosqich o’tish.
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi.	Metod: “Tushuncha tahlili” uslubi. Aqliy hujum. Og’zaki bayon qilish. Forma: Kichik guruhlarda ishlash. Yakka tartibda ishlash. Vosita: Tarqatma materballar. Tayanch tushunchalar ro’yxati, qalam (yoki ruchka) slayd. Usul: Yozma materiallar; Nazorat: Og’zaki nazorat, yozma javoblar. Baholash: Rag’batlantirish, 5 balli tizim asosida.
Kutiladigan natijalar	1.O’quvchilarni bilimi, faolligini oshirish. 2.O’quvchilarni darsga qiziqishi ortadi. 3. Mustaqil va jamoa bo’lib, ishlashga o’rganadi. 4.O’z- o’zini nazorat qilishga o’rganadi.
Kelgusi rejalar (tahlili., o’zgarishlar).	O’qutuvchi O’z ustida mustaqil ishlash. Yangi pedagogik texnologiyalarni o’zlashtirish. Pedagogik mahoratini yanada oshirish. O’quvchi. Mustaqil ishlashni o’rganadi. Qo’shimcha materiallar topadi.

Fan: " Iqtisodiy bilim asoslari"

8-sinf ( 30 – dars).

Mavzu: O’zbekiston bozor iqtisodiyoti sari.

Maqsadi: O’quvchilar O’zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o’tishning besh tamoyili iqtisodiy ahamiyatini, xususiyatlari, mohiyati va hozirgi kundagi ahamiyati haqida bilimlar olish.

Vazifalari:

O’zbekistonda olib borilayotgan bozor islohotlarini bilish va baholay olish;

o’quvchilarda mustaqil mamlakatimiz qo’lga kiritayotgan bunday ulkan yutuqlariga ishonch, mehnatsevarlik xususiyatlari shakllanadi.

Dars jarayonida egallashlari lozim bo`lgan asosiy atamalar:

Bozor iqtisodiyoti,

tadbirkorlik;

aralash iqtisodiyot;

o’zbek modelining;

moliyaviy tadbirkorlik;

vositachilik, sug’urta, xususiy mulk, tovar, monopolistik, infratuzilma, valyuta, soliq.

Darsga tayorgarlik va darsga kerakli bo’lgan vosutalar;

Vositalar; darslik, Prezident I.A.Karimov ishlab chiqqan bozor iqtisodiyotiga o’tishning besh tamoyili aks etgan slaydalar.(1-ilova).

Sinf tayorgarligi: Dars jarayoniga guruxni shakllantirish, sinf partalarini joylashtirish va stol ustiga bank, plastic kartochka, tadbirkor, pabrika,bozor rasmlari aks etgan kartochkalar qo’yiladi.



Darsning turi: yangi mavzuni bayon etish;

Darsda qollanilgan metodlar; guruhlar bilan ishlash, ko’rsatish, suhbat;

Dars bosqichlari va vaqt taqsimoti:

1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni esga solish;	4 daqiqa
3	Yangi mavzuni yoritish: a) guruhda ishlash - 6 daqiqa b) taqtimot - 15 daqiqa c) umumlashtirish - 4 daqiqa	25 daqiqa
4	Yangi mavzuni mustahkamlash	6 daqiqa
5	Darsga yakun yasash va baholash	5 daqiqa
6	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning borishi.

I.Tashkiliy qism;
O’quvchilar sinfga kirishadi ularning har biriga stol ustidagi rasmlar aks etgan kartochkalar olish tavsiya etiladi va rasmlar bo’yicha stolga o’tirish kerakligi aytiladi

II. O’tilgan mavzular haqida suhbatlashish.

1. Bozor iqtisodiyoti deb nimaga aytiladi?

Javobi; (Bozor iqtisodiyoti sharoitida “Nima ishlab chiqarish kerak?”, “Qanday ishlab chiqarish kerak?”,”Kim uchun ishlab chiqarish kerak?”-degan savollarga, asosan, bozor javob beradi. Shu bois, bu tizimni bozor iqtisodiyoti deb ataladi.)

2.Bozor iqtisodiyotining asosiy xususiyatlari nechta turga bo’linadi? Javobi; (1.Erkin iqtisodiy faoliyat. 2. Xususiy mulkchilik. 3. Erkin narxlar. 4. Iqtisodiy manfaatdorlik va foyda olishga bo’lgan intilish.5. Monopoliyani rad etish.

6. Raqobat).

3.Raqobat deganda nimani tushunasiz. Javobi; (bozor iqtisodiyotining eng muhim xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Shunga ko’ra, bozor iqtisodiyoti monopoliyani rad etadi. Chunki monopoliya bor joyda erkin iqtisodiy faoliyat va raqobat bo’lmaydi.)

4. Aralash iqtisodiyot deganda nimani tushunasiz. Javob: (Aralash iiqtisodiyot jamiyat a’zolarining kam ta’minlangan qismini ijtimoiy himoya qilishga, ommaviy farovonlikni ta’minlashga yo’naltirilganligi bilan ajralib turadi. Mamlakatimizda kechayotgan bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayoni deganda, biz xuddi shu sifatlarga ega bo’lgan ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga, ya’ni aralash iqtisodiyotga o’tishni tushunamiz.)

III. Sizlar bilan bozor iqtisodiyotining asosiy xususiyatlari, bozor iqtisodiyotining noqobilligi haqida bilimlarimizni eslab oldek.

IV. Yangi mavzu: O’zbekiston bozor iqtisodiyoti sari

Mavzuning bayon qilish rejasi:

1).Mamlakatimiz mustaqil taraqqiyotining dastlabki bosqichlarida erishigan yutuqlari.

2). Davlat xususiy mulkdor huquqlari.

3).Tadbirkorlik faoliyati sohasida.

4).Mamlakatimiz iqtisodoyotida kichik biznes.

5).Bozor munosabatlarining asosi bo’lgan raqobatni rivojlantirishda monopoliyaga qarshi qonun hujjatlarining ahamiyati.

(Matnlar ilova qilinadi).

6).Yangi mavzuni guruxlardagi o’quvchilar mustaqil o’qish orqali amalga oshiriladi.

Guruxlarga: 1).Mamlakatimiz mustaqil taraqqiyotining dastlabki bosqichlarida erishigan yutuqlari.

2). Davlat xususiy mulkdor huquqlari.

3).Tadbirkorlik faoliyati sohasida.

4).Mamlakatimiz iqtisodoyotida kichik biznes.

5).Bozor munosabatlarining asosi bo’lgan raqobatni rivojlantirishda monopoliyaga qarshi qonun hujjatlarining ahamiyati.

Mavzular yozilgan kartochkalar har bir guruxlarga tarqatiladi.

Guruxlarga quyidagi topshiriqlar beriladi ya’ni 2010 yil 13 noyabrda chop etilgan “Ma’rifat” gazetasi tarqatiladi: Gazetada O’zbekiston Respublikasi Prezindenti I.Karimovning ”Mamlakatimizda demokratik islohatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.

1.Ma’ruzani o’qib chiqing.

2.Ma’ruzani bir- biringizga so’zlab bering.

3. Ma’ruzadagi tayanch so’zlarni ajrating.

4. Sinfda taqdimot qilish tayorgarligi, gurux ishi uchun (6 daqiqa) vaqt ajratiladi.

6). Curuxlarning ishlash jarayonini o’quvchilarning ishtiroki kuzatib boriladi va kerak bo’lgan joylarga ko’rsatmalar beriladi.

7). Curuxlarning taqdimoti. (15 daqiqa).

Curuxlarning taqdimot qilish jarayonida o’quvchilar tinglaydilar va savol berishi aytiladi.

8).O’qituvchi tomonidan mavzular umumlashtirilgan holda qisqacha bayon qilinadi.

V. Mustahkamlash.

O’quvchilarga o’tilgan mavzu bo’yicha qo’yidagi jadvalni to’ldirish topshiriladi.

Bilardim	Bilib oldim	Ya’na bilishni istayman.

VI. O’quvchilar bilimini baholash.

Topshiriqni bajarish uchun atamalarga mos kelgan talqinlarni qo’ying.

Atamalar:

1. 
   Tadbirkorlik
   
2. 
   Biznes reja
   
3. 
   Bank
   
4. 
   Mulk
   
5. 
   Raqobat
   
6. 
   Soliq
   
7. 
   Sug’urta
   

Talqinlar:

1. 
   tovarni sotib olib, so’ng boshqaga sotishdan iborat tadbirkorlik faoliyati
   
2. 
   xaridor va sotuvchini o’zaro uchrashtirib, tovar oldi – sotdi jarayonlarini tezlashtirishga qaratilgan faoliyat.
   
3. 
   Aholi, firma va tashkilotlar pul mablag’larini jamg’aruvchi va ularni boshqalarga qarzga beruvchi, qimmatli qogozlar oldi –sotdisi va boshqa moliyaviy xizmatlar bilan shug’ullanuvchi moliyaviy muassasa.
   
4. 
   Bozor ishtirokchilari manfaatlarining to’qnashuvidan yuzaga keladigan o’zaro kurash.
   
5. 
   Fuqaro, firma va korxonalardan davlat xazinasiga undiriladigan, qonunda ko’rsatilgan majburiy to’lov.
   
6. 
   Turli xil kutilmagan holatlar natijasida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan moliyaviy muammolardan muhofaza qilish.
   
7. 
   Odamlar tomonidan o’zlashtirilgan va egalik qilish mumkin bo’lgan barcha narsalar.
   

Topshiriqlarning to’g’ri javoblari doskaga ilib qo’yilib, o’quvchilar nechta topshiriqni to’g’ri bajarganlarini so’rash va ularning dars jarayonidagi faoliyatini hisobga olgan holda baho e’lon qilinadi.

. VII. Uyga vazifa:

“Shaxsiy mulk” mavzusida qisqa referat tayyorlash.

Foydalanish uchun matnlar..

Mamlakatimiz mustaqil taraqqiyotining dastlabki bosqichida, ya’ni 1991 yilda 2000 yilgacha bo’lgan davrda ulkan o’zgarishlarni amalgam oshirishda asosiy e’tiborimiz markazlashtirilgan ma’muriy – buyruqbozlik tizimiga barham berish va bozor iqtisodiyotining asoslarini, avvalambor, qonunchilik bazasini shakllantirish uchun sharoit yaratishga qaratildi.

Shu borada qabul qilingan o’ta muhim qonun va normativ hujjatlar qatorida Fuqarolik, Er, Soliq va Bojxona kodekslari, “Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish tug’risida”, “Banklar va bank faoliyati to’g’risida”, “Chet el investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risidagi”gi qonunlarni qayt etish mumkin.

Islohotlarimizning keyingi bosqichida “Tadbirkorlik faoliyati erkinliginining kafolatlari to’g’risida”, “Xususiy korxona to’g’risida”, “Valyutani tartibga solish to’g’risida”, “Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida”, “Fermer xo’jaligi to’g’risida”gi qonunlar, yangi tahrirdagi Soliq kodeksi va iqtisodiyni isloh qilish bo’yicha umumiy hisobda 400 dan ziyod qonun hujjatlari ishlab chiqilib, qabul qilindi va joriy etildi. Ularning barchasi iqtisodiyotimizni yanada liberallashtirish va medernizasiya qilishda nafaqat mustahkam huquqiy asos, balki amalga oshirilayotgan bozor islohatlarining ortga qaytmasligining kafolati bo’lib xizmat qilmoqda.

Islohatlarimizning mantiqi va izchiligi, ularning eng zamonaviy bozor normalariga muvofiqligini baholash iqtisodiyotni boshqarish tizimini yanada chuqurlashtirish, takomillashtirish va liberallashtirish bo’yicha jiddiy ehtiyoj mavjudlicini ko’rsatmoqda.

2. Xususiy mulkning xuquq va himoyasini mustahkamlashimiz, har qaysi xususiy mulkdor qonuniy yul bilan qo’lga kiritgan yoki yaratgan o’z mulkining daxlsizligiga aslo shubha qilmasligini ta’minlaydigan ishonchli kafolatlar tizimini yaratishimiz zarur. Har bir tadbirkor avvalo shuni aniq – ravshan bilib olishi kerakki, davlat xusisiy mulkdor huquqlarining himoyachisidir. Shuning uchun ham tadbirkorlar o’z biznesiga bexavotir investistiya kiritishi, ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirish mahsulot hajmi va olayotgan daromadini ko’paytirishi, o’z mulkiga o’zi egalik qilishi, foydalanishi, tasarruf etishi lozim. Ayni shu maqsadda bozor iqtisodiyotining negizi hisoblangan xususiy mulkka nisbatan davlat tomonidan berilayotgan asosiy kafolatlarni mustahkamlashga qaratilgan “Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi Qonunni ishlab chiqish va qabul qilishi zarur.

Shunindek, boshqaruv tizimini takomillashtirish, ortiqcha byurokratik to’siqlarni bartaraf etish maqsadida “Tadbirkorlik faoliyati sohasida ruxsat berish tartib – qoidalari to’g’risida”gi Qonunni ishlab chiqish va qabul qilish muhim ahamiyat kasb etadi.

Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi davrida mamlakatimiz moliya – bank tizimi o’zining barqaror va ishonchli `kanini isbotladi. Ushbu mavzuni o’tishda 2010 yil 12 noyabrdagi Prezidetimiz Islom Karimovning O’bekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisidagi “ Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasidan o’qituvchi dars jarayonida foydalanish tavsiya etiladi. “Ma’rifat” gazetasining 2010 yil 13 noyabr soni.

Iqtisodiy bilim asoslari fanidan “Tadbirkorlik”

mavzusidan ilg’or pedtexnologiya bo’yicha tayyorlangan dars ishlanmasining Texnologik xaritasi

Darsning mavzusi	Tadbirkorlik
Maqsad vazifalari	1.O’quvchilarga tadbirkorlik haqida tushuncha berish. 2. O’quvchilarda tadbirkorlik va uning xususiyatlari haqida bilim, ko’nikmalarni shakllantirish.
O’quv jarayonining mazmuni	Tadbirkorlik deganda kishilarning foyda olish maqsadida, tavakkalchilik asosida o’z mablag’lari, mulki, bilimi va imkoniyatlarini ishga solib, tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish faoliyati tushuniladi. Tadbirkorlik bozor iqtisodiyotiga xos bo’lgan faoliyatdir.
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi.	Metod: “Tushuncha tahlili” uslubi. Aqliy hujum. Og’zaki bayon qilish. Forma: Kichik guruhlarda ishlash. Yakka tartibda ishlash. Vosita: Tarqatma materballar. Tayanch tushunchalar ro’yxati, qalam (yoki ruchka) slayd. Usul: Yozma materiallar; Nazorat: Og’zaki nazorat, yozma javoblar. Baholash: Rag’batlantirish, 5 balli tizim asosida.
Kutiladigan natijalar	1.O’quvchilarni bilimi, faolligini oshirish. 2.O’quvchilarni darsga qiziqishi ortadi. 3. Mustaqil va jamoa bo’lib, ishlashga o’rganadi. 4.O’z- o’zini nazorat qilishga o’rganadi.
Kelgusi rejalar (tahlili., o’zgarishlar).	O’qituvchi O’z ustida mustaqil ishlash. Yangi pedagogik texnologiyalarni o’zlashtirish. Pedagogik mahoratini yanada oshirish. O’quvchi. Mustaqil ishlashni o’rganadi. Qo’shimcha materiallar topadi.