Iqtisodiy bilim asoslari 8

MEHNAT UNUMDORLIGI VA UNGA TA’SIR QILUVCHI OMILLAR
Ishlab chiqarish jarayoni resurslarning o‘zaro birikishi natijasida vujudga keladi. 
Resurslarning muayyan miqdoridan ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori ushbu resursning 
mahsuldorligi deb ataladi. Har bir korxonaning maqsadi kam resurs sarflab, ko‘p miqdorda 
mahsulot ishlab chiqarishdan, ya’ni mahsuldorlikni oshirishdan iborat bo‘ladi. Chunki 
ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi nafaqat qancha ishchi ishlayotganiga, balki qanday 
ishlayotganiga ham bog‘liq bo‘ladi. Bu ko‘rsatkich mehnat unumdorligi yordamida 
aniqlanadi.
Mehnat unumdorligi deb vaqt birligi ichida bir birlik resursdan foydalanib ishlab 
chiqarilgan tovar va xizmat miqdoriga aytiladi.
Mahsuldorlik
 
— resurslarning muayyan miqdoridan ishlab chiqarilgan mahsulot 
miqdori.
Texnologiya
— mahsulot ishlab chiqarishda qaysi resurslardan foydalanish, qanday 
usul va ketma-ketlikda ishlov be rish yo‘l-yo‘rig‘i.
Mehnat unumdorligi
— vaqt birligi ichida bir birlik resursdan foydalanib ishlab 
chiqarilgan tovar va xizmatlar miqdori.
Tadbirkorlik layoqati 
— odamlarning iqtisodiy qarorlar qabul qilishi bilan bog‘liq 
tovarlar va xizmatlar ishlab chiqa rish layoqati.
Qurilish uchun eng zarur bo‘lgan sement ishlab chiqarishni tashkil qilish misolida ishlab 
chiqarish omillarini aniqlaylik. Ma’lumki, sement ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun 
birinchidan, tabiiy resurs — yer maydoni va sement olinadigan tog‘ jinsi bo‘lishi kerak. 
Ikkinchidan, sement ishlab chiqarish uchun mehnat resurslari — odamlar— ishchi kuchi 
talab etiladi. Mehnat omili — odamlarsiz, ularning jismoniy kuchisiz, aqli va malakasisiz 
hech narsa qilib bo‘lmaydi. Uchinchidan, tog‘ jinslariga ishlov berishda qo‘llaniladigan 
asbob-uskuna, bino va inshootlar, ya’ni kapital resurslar ham bo‘lishi kerak. 
Bu omillarni o‘zaro birlashtirish — to‘rtinchi omil — tadbirkorlik layoqati evaziga 
amalga oshiriladi. Tadbirkor sement ishlab chiqarish imkoniyatlarini hammadan oldin 
ko‘rib, tashabbusni qo‘lga oladi. Bu ishni amalga oshirish uchun uchala omilni birlashtiradi. 
Mavjud resurslarni jalb etadi, kuch-g‘ayrati, bilimini sarflaydi, ma’lum darajada tavakkal 
qiladi va ishbilarmonligini ishga soladi. Oxir-oqibat uning xatti-harakatlari, tadbirkorligi 
sement ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishga sababchi omil bo‘ladi. Demak, ishlab chiqarish 
tabiiy, ishchi kuchi, kapital va tadbirkorlik layoqati omillarining birlashishidan yuzaga kelar 
ekan. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkorlik layoqati omili alohida ahamiyat kasb etadi.
uskuna
kompyuter
AQSH
el. energiya
йqahva
shokolad
Muzqaymoq
Ukraina
shakar
sut

---