«iqtisod-moliya»


хирож  солиги хисобланган. Хусусан давлат девони КУШИН ва хон саройи сарф-  харажатлари учун  «ихражат»



Download 7,14 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/132
Sana13.03.2022
Hajmi7,14 Mb.
#492366
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   132
Bog'liq
O\'zbekistonda soliqlar tarixi (N.Oblomurodov, F.Tolipov)

хирож 
солиги хисобланган.
Хусусан давлат девони КУШИН ва хон саройи сарф- 
харажатлари учун 
«ихражат» 
йигилган, боглар, полизлар, бедазор- 
лардан алохида соликлар олинган. Давлат пул ва мол-мулкка 
мухтож булганда фавкулотда соликлар тупланган. Бу айникса, 
урушлар махали янада авжига чиккан. Ахоли солик ва улпонлар 
тулашдан танщари, мажбурий мехнатга хам тортилган. Оммавий 
Хашар, мажбурий арик ва зовурлар казиш, курилиш ишларига барча 
беклик ва туман лардан ахоли жал б этилган. Улар узлари билан 
бирга зарур егулик, озик-овкат, зарур асбоблари билан келиши 
шарт булган. Улар шу оркали давлатга текин ишлаб беришиб, бу
71
www.ziyouz.com kutubxonasi


айрим пайтларда кайсидир маънода хукмдорлар учун кушимча 
бойиш манбаи булиб хизмат килган. Доимий ва мувавдат 
соликларнинг олинавериши ахоли турмуш тарзига салбий таъсир 
курсатганлиги шубхасиз.
Шундай шароитда хонлар мамлакатда баъзан пуд ислохот- 
ларини хам утказиб турганлар. Шайбонийлардан Кучкунчихон 
(1515) ва Абдуллахонлар хам пул ислохоти утказадилар ва бу 
мамлакатдаги иктисодий ахволни яхшилашга олиб келади. Хусусан 
Абдулазизхон ва Абдуллахон II даврларида катта кутубхоналар 
мавжуд булган. Бу даврда математика, астрономия, тиббиёт, тарих, 
адабиёт сохаларида кузга куринарли ажойиб асарлар яратилган. 
Шайбонийлар даврида курилган Мир Араб мадрасаси (1535-1536), 
Масжиди Калон (1540-1541), Токи Заргарон (1559), Токи Саррофон 
(1559) каби иншоотлар ва Модарихон мадрасалари шулар 
жумласидандир. Шайбонийлардан Абдуллахон II даврида марказий 
хокимиятни мустахкамлаш йулида олиб борилган урушлар 
натижасида темурийлар давридаги купгина иншоотлар вайрон 
килинган булса, иккинчи томондан у куплаб работ, сардоба, 
Мадраса, масжид, куприк, сув омборларини курдириб, мамлакат 
ободончилигига катта хисса кушганлар.
Шайбонийлар даврида хам иктисодиётнинг асосини кишлок 
хужалиги, 
савдо-сотик, 
хунармандчилик 
ташкил 
этарди. 
Дехкончилик асосан лалмикор ва обикор-сугориладиган ерларда 
булган. Бугдойнинг ун икки нави 
етиштирилган ва бошка 
анъанавий экинлар экилган. Дехкончилик учун кулай булган ва 
хосилдор ерлар йирик амалдорлар ва харбийлар хамда дин 
пешволарига карашли булган. Шайбонийлар давлати ижтимоий- 
иктисодий хаётида Бухоро якинидаги Жуйбор кишлогидан чиккан 
Жуйбор хожалари катта таъсирга эга эди. Улар сиёсий хокимият 
бошкарув ишларига таъсир курсатиш билан бирга кагга ер 
мулкларига хам эгалик килардилар.
Шайбонийлар даврида амалга оширилган ислохотлардан яна 
бири 
каровсиз 
ётган 
ерларни 
узлаштиришга 
эътибор 
каратилганлиги 
эди. 
Чорвачилик 
хам 
яхши 
ривожланган. 
Хунармандчиликнинг 60 дан ошик тури мавжуд булган. Ички 
савдога катта эътибор берилган. Ташки савдода Туркия, Эрон, 
Хиндистон, Россия, Хитой каби давлатлар билан савдо алокалари 
олиб борилган. 1588 йилда Бухорода булган инглиз сайёхи Антони 
Женкинсон хам уз маълумотларида Бухоро шахрида хар йили
72
www.ziyouz.com kutubxonasi


йирик савдогарлар курултойи булиши, бу ерга Х,индистон, Эрон, 
Балх, Россия 
ва бошка мамлакатлардан 
катта-катта савдо 
карвонлари келишини ёзиб колдирган эди.
Шайбонийлар ва аштархонийлар даврида Дашти кипчокда 
истикомат 
килган ярим кучманчи 
халклар хам шариатга 
асосланган закот тулаганлар. Бу уша даврда мазкур минтака 
табиий шароити ва ахоли турмуши билан боглик равишда чорва 
микдорига караб йигиладиган солик булиб, хон ва султонлар 
фойдасига хар бир чорвадорлар жамоаси ва якка шахслардан 
олинган. Бундай закот (хунармандчилик ва савдо закотидан 
фаркли равишда) 
савоим
закот деб аталган (утлаб юрган чорвага 
караб закот) ва у чорванинг киркдан бири туланган. Мажбуриятлар 
эса куйидагилардан иборат булган:
Сугим - кадимдан ярим кучманчи халкларда кишга гушт 
тайёрлаб олиб куйиш одати булган ва шунинг учун чорванинг бир 
кисмини суяр эдилар. Буни сугим стйиш деб аталган. Сугим суйиш 
пайтида хар бир кучманчи хонга, султонга ва зодагонларга сугим 
учун мол олиб келиши шарт булган.
Шибагу 
- хон, султонларга ёзги яйловдан яйловга кучиш 
пайтларида берилган инъомни англатган. Шибагу асосан озик- 
овкатдан иборат булиб, фавкулодда холларда пиширилган гуштдан 
иборат булган.
Совари (совурин тарзида хам учрайди) - купинча «пешкаш» 
(форс - «тортик») сузи билан ва баъзан тансукот сузи билан 
биргаликда эслатилади. Совари номи «совга», «тортик» булиб, 
аслида ахолидан амалдорлар томонидан мажбуран йигиб олиниб 
хон, 
подшохдарга 
овуллар 
ва 
унинг 
атрофларидан 
у™б 
кетаётганларида берилган. Умуман совари - «тортик» килинганда 
фукаронинг ёки маглуб томоннинг хонга ё подшохга тобеълиги 
далили ва садокати хакидаги касами деб хам тушунилган.
Пешкаш 
(форс-«совга», «тортик») - пешкаш чорва моллари, 
ов кушлари, кимматбахо кийимлар, навд пул, жавохир кабилардан 
иборат булган. Ноёб китоб ва хатто чоракор хам пешкаш килинган. 
Амирлар козокларга карши юришдан олдин (1508— 1509 й. 
кишида) кушинлари билан Шайбонийхон хузурига келганларида 
унга «бехисоб совгалар» топширган. Шайбонийхон козоклар 
юртига карши юришдан кайтгандан сунг бехисоб пешкаш тортик 
килган. Хон йигилган барча пешкашни уч кисмга булишни 
буюрган, учдаР! бирини Хамза султонга инъом ва икром этган,
73
www.ziyouz.com kutubxonasi


Хамза султон килинган инъомни уз аскарлари ва одамлари орасида 
булиб бериши зарур булган, яна учдан бирини Шайбонийхон 
узининг хос одамларига ва якинларига булиб берган, колган 
учинчи кисмини хон узига колдирган1.
Юкорида кайд этилганидек соликлар ва бошка туловларнинг 
ошиб кетиши шайбонийлар хукмронлиги, К^укон, Хива, Бухоро 
амирликлари хукмронликлари даврида ахоли турмуш шароитла- 
рини олдинги даврларга Караганда бирмунча огирлашувига олиб 
келган. 
Бунга асосий сабаб, хокимиятда мутлак бонщарув 
тизимининг жорий этилганлиги булиб, унга кура хон ва унинг 
атрофидаги хукмдорлар уз вазифалари буйича мутлак ваколатларга 
эга булганлар. Бундай холат солик тизимида хам кузга ташланган. 
Яъни ахолидан тупланадиган солик йигишга масъул кишилар 
томонидан кимда-ким соликларни уз вактида туламаса, уларга 
нисбатан чоралар курилган. Масалан, ер солигини туламаганлик 
учун хон ва амирга тегишли ерларда ишлаш учун юзлаб мехнаткаш 
ахоли мажбурий мехнатга тортилганлар.
Хонга тегишли мол-мулк омборига хамда хазинага тушувчи 
нарса яъни мол-мулк, кимматбахо буюмлар, пул, танга кабиларни 
назорат килувчи ва хазинага тушувчи маблагни хисоб-китоб 
Килувчи масъул кишилар булиб, улар хам хон девонининг масъул 
шахсларидан хисобланганлар.
Масалан, Ку^он хони саройида хизмат килган 

Download 7,14 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   132




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish