«iqtisod-moliya»

 
Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети таркибида давлат мақсадли жамғармалари 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Давлатнинг мақсадли 
жамғармалари 
Ўзбекистон 
Республикасининг 
Бюджетдан 
ташқари Пенсия 
жамғармаси
 
Ўзбекистон 
Республикасининг 
Иш билан 
таъминлашга 
кўмаклашувчи 
жамғармаси 
 
Ўзбекистон 
Республикасининг 
Йўл жамғармаси 
Ўзбекистон 
Республикаси 
Давлат Мулк 
қўмитасининг 
махсус ҳисоб 
рақами 
Ўзбекистон 
Республикасининг 
тикланиш ва 
тараққиёт 
жамғармаси 

---

51 
Мулкчиликнинг ижтимоий ривожланиш масалаларига йўналти-
рилган ва макроиқтисодий доирада алоҳида аҳамиятга эга бўлган 
фондлари вужудга кела бошлади. Амалиётдан маълум бўлишича, 
хўжалик юритиши билан ажралиб турувчи нотижорат ташкилотла-
рига айланган трастлар ижтимоий, хайрия, маданий, таълим, илмий 
ва бошқарув мақсадларига ҳамда фуқароларнинг соғлиғини сақлаш, 
жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш, фуқароларнинг мод-
дий ва маънавий эҳтиёжларини қондириш учун ташкил этилади. 
Бу ташкилотлар бюджети бир қатор манбалар: таъсисчилар-
нинг таъсис ҳужжатида белгиланган тушумлари, ҳукумат субси-
диялари ва солиқ тўлашдаги имтиёзлари кўринишида, аъзоларнинг 
бадаллик тўловлари ва ихтиёрий бадаллари, ташкилотлар ва жис-
моний шахсларнинг мулкий бадаллари ва хайрия улушлари ҳи-
собидан, нотижорат ташкилотлар тузилишига сабаб бўлган ижти-
моий мақсадларга эришиш учун зарур бўлган тадбиркорлик фао-
лиятидан олинган тушумлар, акция, облигация ва бошқа қимматли 
қоғозлардан олинадиган дивидентлар, нотижорат ташкилотлари 
мулкидан олинадиган даромадлардан шаклланди. Бу ташкилотлар 
фаолияти фойда олиш мақсад бўлмагани ҳолда бозор манфаатлари 
соҳасидан ташқарига чиқади. Бироқ ушбу ташкилотларнинг фао-
лияти маблағларнинг шаклланиши ва ундан фойдаланиш техноло-
гияси бозор қоидалари асосида амалга оширилади.
Макроиқтисодий таркиб ва хўжалик манфаатларини элтувчилари 
ўртасидаги алоқа етарли даражада кескиндир. Биринчидан, қулай мак-
роиқтисодий ривожланиш иқтисодиётнинг ўсиш суръатлари ортиб 
боришида, хўжалик таркибининг яхшиланишида, бандликнинг ўсиши-
да, тўлов баланси соғломлашувида, инфляция суръатларининг пасайи-
шида, турмуш фаровонлигининг ошишишида намоён бўлади.
Иккинчидан – бу қулай ривожланиш доимо ижтимоий кескин-
лик, жамиятнинг ижтимоий табақаланиши, атроф-муҳитнинг ҳола-
ти, шаҳар ва қишлоқ жойлардаги турмуш шароити ва бошқаларда 
акс этади. Жамиятнинг ижтимоий жиҳатдан энг муҳтож кам таъ-
минланган меҳнатга яроқсиз аъзоларининг ва болали оилаларнинг 
турмуш даражаси пасайишининг олдини олишдан иборат зарурият 
юзага келди. Аҳолини ижтимоий ҳимоялашнинг самарали тизими 
бундай ҳимояга бевосита муҳтож фуқаролар тоифасигагина эмас, 
балки, иқтисодиётни энг юқори даражада ривожлантириш, жамият-
нинг меҳнатга яроқли ҳар бир аъзосининг меҳнатини рағбатланти-

---

52 
риш, у ишлаб пул топишини истайдиган ва топа оладиган шароит 
яратишга ҳам мўлжалланган.
Молиявий муносабатлар вужудга келишининг дастлабки соҳа-
си ЯИМнинг бирламчи тақсимланиши жараёни бўлиб, пул даро-
мадлари ва жамғармаларининг турли шаклларининг вужудга кели-
ши содир бўлади. ЯИМ нинг хўжалик субъектлари ўртасида кейин-
ги қайта тақсимланиши ва ундан мақсадли фойдаланишнинг аниқ-
лаштирилиши энди молия негизида амалга оширилади.
Молиявий ресурслардан асосан, махсус мақсадларга мўлжал-
ланган пул фондлари орқали фойдаланилади. Жамғарма шакли аф-
залликларига ҳар қандай эҳтиёжни қондиришни иқтисодий имко-
ниятлар билан бевосита боғлаш, ресурсларни ижтимоий ишлаб чи-
қариш ривожланишининг асосий йўналишларида жамлашни таъмин-
лаш мумкин бўлади.
Давлат молияси таркибидаги давлатнинг мақсадли жамғарма-
лари шакли афзалликларига ҳар қандай эҳтиёжни қондиришни иқ-
тисодий имкониятлар билан бевосита боғлаш, ресурсларни ижти-
моий ишлаб чиқариш ривожланишининг асосий йўналишларида 
жамлашни таъминлаш, жамиятда жамоа ва шахсий манфаатларини 
бир-бири билан тўлароқ мувофиқлаштириш имкониятини беради.