«iqtisod-moliya»

4.2.Макроиқтисодий барқарорлик ва давлат бюджети 
 
Республикамизда бозор муносабатларининг ривожланиши, 
бир томондан халқ эҳтиёжларини қондира боришни, иккинчи то-
мондан ишлаб чиқариш тараққиёти учун пойдевор вужудга келти-
ришни талаб қилади. Бозор муносабатлари шароитида янгидан ҳо-
сил қилинадиган қийматнинг тақсимлаш алоҳида аҳамият касб 
этади. Бу янги ҳосил қилинган қийматни бир қисмини давлат со-
лиқлари воситасида ўзига оладики, бу унинг асосий даромад манбаини 
ташкил қилади. Шу боисдан ҳам солиқларнинг иқтисодий моҳиятини, 
уларни олиш тамойиллари ва услубларини, турлари ва аҳамиятини, 
одатда, жамиятнинг иқтисодий тизими белгилаб беради. Шуни ҳисоб-
га олган ҳолда, жамият тараққиётининг иқтисодий муаммоларини тад-
қиқ этишда давлат бюджети иқтисодий асосининг энг муҳим шакли 
бўлган солиқлар моҳияти ва табиатига алоҳида эътибор берилади.
Бюджет муносабатлари объектив характерга эгадир, чунки 
давлат ўз олдидаги вазифаларини ва мажбуриятларини бажариши 
учун ўз ихтиёрида миллий даромаднинг маълум қисмини жамлаши 
шарт. Сабаби иқтисодий тармоқларда шундай соҳалар ва бўғинлар 
мавжудки, кенг масштабли кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш-
ни, аҳолини ҳимоялаш ва ижтимоий-маданий ривожлантириш тад-
бирларини, давлат мудофаааси ва бошқарув масалаларини қоплаш 
билан боғлиқ бўлган харажатларни фақат давлат ихтиёридаги мар-
казлаштирилган фондларга таяниб иқтисодий таъминлаши мумкин.
Давлатнинг қуйидаги вазифаларини бажаришда бюджет муҳим 
аҳамиятга эга: 

мамлакатимизда миллий даромад ва бойликларни қайта тақсимлаш; 

миллий маҳсулот таркибини ўзгартириш мақсадида ресурслар 
тақсимотини тартибга солиш; 

иқтисодиётни барқарорлаштириш, ишсизлик ва инфляция дара-
жаларини назорат қилиш ҳамда иқтисодий ўсишни рағбатлантириш.
Бозор иқтисодиёти шароитида давлат мамлакат иқтисодиётига 
бевосита аралашади. Ўзбекистоннинг бозор иқтисодиёти ривожла-
нишига аралашувининг асосий мақсади, иқтисодиётга янги демокра-
тик усуллар билан раҳбарлик қилиш, барча хорижий мамлакатлар би-
лан самарали иқтисодий интеграцияга ўтиш, чет эл ютуқларидан фой-
даланиш асосида аҳолининг турмуш даражасини кўтаришдан иборат. 
Давлатнинг мамлакат иқтисодиётига аралашуви макроиқтисо-
дий сиёсат орқали амалга оширилади. Давлат бюджет харажатла-
рининг кўпайтирилиши ёки қисқартилиши орқали мамлакат иқти-

---

74 
содиётига аралашади. Давлат томонидан тартибга солишнинг бе-
восита усуллари товар ва хизматларнинг давлат хариди, ЯММни 
тақсимлаш ва қайта тақсимлаш, ижтимоий дастурларни ишлаб чи-
қиш ва амалга ошириш, давлат бюджетининг даромадлар ва хара-
жатлар қисмидаги мутаносибликни таъминлаш, ишлаб чиқувчи-
ларга молиявий ёрдам шаклларини кўрсатиш, нархлар устидан на-
зорат ўрнатиш, экспорт ва импорт қилинадиган товарларга квота-
лар ўрнатиш, шунингдек, мамлакат аҳолисининг ижтимоий ҳимоя-
лаш мақсадида олиб бораётган чора-тадбирлар мажмуасидан иборат.