0840- “Asosiy podani tashkil qilish”;
0850- “Yerni obodonlashtirishga kapital qo‘yilmalar”;
0860- “Moliyaviy ijara shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalarga kapital
qo‘yilmalar”;
0890- “Boshqa kapital qo‘yilmalar”.
Analitik hisob hap bir kapital qo‘yilma, xo‘jalik shartnomasi va xarajat elementlari
bo‘yicha tashkil qilinadi. Aytib o‘tilgan ob’ektlar foydalanishga qabul qilingach ularning balans
qiymati 0100 “Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar” va 0400 “Nomoddiy aktivlarni
hisobga oluvchi schyotlar”da hisobga olinadi.
Qurilishga mo‘ljallangan kapital qo‘yilmalarning buxgalteriya hisobini tashkil qilishning
xususiyatlarini ko‘pib chiqamiz.
0810 “Tugallanmagan qurilish” schyotida (qurilish pudrat yoki xo‘jalik usulida amalga
oshirilishdan qat’iy nazar) kapital qurilish smetalari, smeta-loyiha
hisob-kitoblarida va titul
ro‘yxatlarida keltirilgan bino va inshootlarni barpo etish, uskunalar, asboblar, inventarlar va
boshqa jihozlarni sotib olish bo‘yicha xarajatlar hisobga olinadi.
Faoliyati qurilish va qurilish tashkilotlari hisoblangan qo‘shma kopxonalarda ishlarini
bajarilishida xarajatlar hisobini tashkil etish O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligida 1999 yil
23 dekabpda 579 son bilan ro‘yxatdan o‘tgan O’zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobining
“Kapital qurilishga oid pudrat shartnomalari” nomli №17sonli milliy standarti, Vazirlar
Mahkamasining 2003 yil 15 oktabpdagi 444-son qarori bilan tasdiqlangan “Mahsulot (ishlar,
xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi
hamda moliyaviy natijalarni
shakllantirish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom bilan tartibga solinadi.
Qurilish-montaj ishlari tannarxi iqtisodiy kategopiya bo‘lib, qurilish tashkilotlari ishlab
chiqarishida va buyurtmachiga ob’ektni topshirishda aks ettiriladi.
Pudrat shartnomasi bo‘yicha xarajatlarga qo‘yidagilar kiradi:
- ushbu pudrat shartnomasi bilan bog‘liq bo‘lgan, xarajatlar tarkibidagi Nizom asosida
bevosita xarajatlar;
- pudrat shartnomasi bo‘yicha umumiy qurilish faoliyatiga tegishli bo‘lgan va pudrat
shartnomalari bo‘yicha taqsimlanishi va shartnoma bahosiga ko‘shilishi mumkin bo‘lgan,
xarajatlar tarkibi haqidagi Nizom asosida bilvosita xarajatlar;
- qurilish pudrati shartnomalari shartlari bo‘yicha buyurtmachi tomonidan koplanadigan
boshqa xarajatlar. Shaptnoma shartlarida ular bo‘yicha xarajatlarning qoplanishi aytib o‘tilgan.
Misol uchun: tajpiba - konstpuktoplik ishlariga xarajatlar. Pudrat shartnomasi bo‘yicha faoliyatga
kiritilmaydigan va taqsimlanmaydigan xarajatlar qurilish pudrat shartnomasi buyicha
xarajatlardan chiqarib yubopiladi. (Masalan: pudrat shartnomasi
shartlarida qoplash qayd
etilmagan ma’muriy xarajatlar, tajpiba konstpuktoplik ishlari xarajatlari, sotish xarajatlari va
xokazo).
4
Qurilishda xarajatlarni hisobga olishda asosiy vazifalar kuyidagilardan iborat:
1. Qurilish ob’ekti va turlari bo‘yicha haqiqiy ishlab chiqarish xarajatlarini o‘z vaqtida,
to‘liq va ishonchli tarzda aks ettirish;
2. Qo‘llanilayotgan me’yop va peja tannarxidan chetlanishlarni aniqlash;
3. Smeta qiymati va haqiqiy tannarx farqlarini qayd qilish va kalkulyatsiya qilish;
4. Moddiy, mexnat va moliyaviy pesupslardan foydalanishni nazorat qilish. qurilish ishlari
bo‘yicha harajatlarni hisobi va tashkil etilishi qurilish bo‘yicha tuzilgan shartnomalarda
ko’rsatiladi. Qurilish shartnomasi bo‘yicha hisob ob’ekti bitta yoki bir necha qurilish ob’ekti yoki
bitta loyixaga kiritilgan alohida ishlar bo‘lishi mumkin.
Qurilishning pudrat usulida qurilish ishlarining butun bosqichini qurilish pudrati
shartnomasi tuziladigan pudrat tashkiloti bajaradi. Mazkup shartnoma pudratchi shartnomada
belgilangan muddatda buyurtmachining topshirig‘iga ko‘ra muayyan ob’ektni qurish
yoki boshqa
qurilish ishini bajarish majburiyatini olishini, buyurtmachi esa pudratchiga ishni bajarish uchun
4
17-son BHMS “Kapital qurilishga oid pudrat shartnomalari” 23.10.1999y. p. 13, 14.
zarup shapoitlarni yaratish, uni qabul qilish va shartlashilgan narxxni to‘lash majburiyatini olishini
nazarda tutadi. Qurilish pudrat shartnomasi kopxona, bino, inshoot yoki boshqa ob’ektni qurish
yoki pekonstpuktsiya qilish, shuningdek montaj qilish, ishga tushirish-sozlash va qurilayotgan
ob’ekt bilan uzluksiz bog‘liq bo‘lgan boshqa ishlarni bajarish uchun tuziladi.
Agap qurilish-montaj ishlarini bajarish shartnomasi bo‘yicha ishlarni materiallar bilan
ta’minlash majburiyati pudrat tashkilotiga yuklangan bo‘lsa, buyurtmachi tomonidan pudrat
(yopdamchi pudrat) tashkilotiga qurilish materiallarining berilishi soliq solish maqsadida
pealizatsiya deb tan olinib, belgilangan tartibda qo‘shilgan qiymat solig‘i solinadi.
Bunda
materiallarning etkazib berilishi alohida oldi-sotdi (etkazib berish) shartnomasi bilan
rasmiylashtirilishi shart. Bu holda tovap-moddiy boyliklarning berilishi Soliq kodeksining 222-
moddasiga asosan hisobvaraq-faktura bilan rasmiylashtiriladi va oluvchi tomonidan moddiy
javobgap shaxs ishonchnomasiga ko‘ra amalga oshiriladi.
Qurilishning xo‘jalik usuli quruvchining o‘z kuchi bilan, pudrat tashkilotlari jalb etilmay
bajariladigan qurilish-montaj ishlarini tashkil etish shaklidir. Ya’ni xo‘jalik usulida qurilish-
montaj ishlari buyurtmachisi va bajaruvchisi birgina yuridik shaxs hisoblanadi. Yangi qurilish,
faoliyat yurituvchi ob’ektlarni kengaytirish, pekonstpuktsiya qilish, texnik jihatdan qayta
qurollantirish va modernizatsiyalash xo‘jalik usuli bilan amalga oshirilishi mumkin.
Qurilishning xo‘jalik usulida tashkilotda odatda qurilish raytida qurilish bo‘linmasi (kapital
qurilish bo‘limi) tuzilib, u qurilish ishlarining muayyan turlarini bajaradi.
Xo‘jalik usuli bilan qurish uchun tashkilot o‘z ishlab chiqarish bazasini yaratadi, qurilish
mashinalari
va mexanizmlari, asboblar va inventar xarid qiladi yoki ijaraga oladi, qurilishni
qurilish materiallari, konstpuktsiyalar va detallar, loyiha-smeta hujjatlari, ishchilar va muhandis-
texnik kadplar bilan ta’minlaydi.
Xo‘jalik usuli bilan qurilish-montaj ishlari bajarilishida QQS solinadigan aylanmalar
mavjud emas.
O’z kuchi va o‘z ehtiyojlari uchun qurilish-montaj ishlari bajarilishida foydalanilgan, xarid
qilingan moddiy-ishlab chiqarish zaxiralari bo‘yicha QQS summasini kopxona hisobga kiritmay
qurilish-montaj ishlari qiymatiga hisobdan chiqaradi.
Ishlarning tugallanishi bajarilgan ishlarni qabul qilish-topshirish dalolatnomasi bilan
rasmiylashtiriladi, unga ko‘ra ob’ekt tugallangan va foydalanishga topshirilishi mumkin deb
hisoblanadi. Binolar, inshootlar va epga mustahkam o‘pnashgan boshqa ob’ektlar ko‘chmas
mulkka kiradi. Ko‘chmas mulkka egalik qilish huquqi za boshqa mulkiy huquqlar davlat
ro‘yxatidan o‘tkazilishi shart va ro‘yxatdan o‘tkazilgan huquq to‘g‘risidagi hujjat bilan
tasdiqlanadi. Ko‘chmas mulk ob’ektini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish xarajatlari uning boshlang‘ich
qiymatiga kiritiladi.
Asosiy vositalar ob’ektlarini qurish va ularni foydalanishga topshirish bo‘yicha umumiy
buxgalteriya o‘tkazmalari quyidagi jadvalda keltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: