Insonning butun hayoti doimo o'tkir va dolzarb vazifalar va muammolar bilan duch keladi

1.2.Kichik yoshdagi o`quvchilarning kreativ qobilyatini mantiqiy fikrlash usullari orqali o`rganish
Har doim fikrlash amaliyotida yoki maxsus o'rganish orqali olingan mantiq bilimisiz bilimli odam yo'q deb hisoblangan. Hozirgi vaqtda inson mehnati tabiatini tubdan o'zgartirish sharoitida bunday bilimlarning qiymati ortib bormoqda. Kompyuter savodxonligining tobora ortib borayotgan ahamiyati elektron hisoblash texnikasining nazariy asoslaridan biri bo‘lgan mantiqiy bilimlarning muhimligidan dalolat beradi. Inson tafakkuridan ko'ra ko'p qirrali va murakkab hodisani topish qiyin. Uni ko'plab fanlar o'rganadi va mantiq ulardan biridir. Tafakkurimizning haqiqat, ezgulik va go‘zallikni idrok etuvchi har bir harakati mantiqiy qonuniyatlarga asoslanadi. Biz ulardan bexabar bo'lishimiz mumkin, lekin biz doimo ularga ergashishga majburmiz. Mantiq - maxsus fikrlash fani. Shunday qilib, uni quyidagicha aniqlash mumkin to'g'ri fikrlash qonunlari va operatsiyalari haqidagi fan.
Mantiq tafakkurning tahlili va tanqididir. bilan boshlanadi haqiqatda qo'llaniladigan fikrlash usullarini o'rganish, lekin bu bilan to'xtamaydi. U haqiqatni samarali bilishga hissa qo'shadigan texnikalarni xato va boshi berk ko'chaga olib kelishi mumkin bo'lgan usullardan ajratishga intiladi. Mantiq, shuningdek, fikr yuritishning to'g'ri va samarali usullarini tizimlashtirishi va asoslashi kerak. Buning uchun ularni bir tizimga keltirish, munosabatlarini aniqlash, fikrlash nazariyasi bilan fikrlash amaliyoti o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatish va h.k.
Tafakkurni mantiqiy o'rganish tarixi taxminan ikki yarim ming yillikni o'z ichiga oladi. Boshqa fanlardan, ehtimol, faqat matematika va falsafa mantiqdan oldin shakllana boshlagandir. Mantiq IV asrda paydo bo'lgan. Miloddan avvalgi. Qadimgi Yunonistonda. Uning asoschisi qadimgi yunon faylasufi Arastu (miloddan avvalgi 384-422 yillar).
Mantiqning uzoq va voqealarga boy tarixida ikkita asosiy bosqichni aniq ajratib ko'rsatish mumkin. Birinchidan - qadimgi yunon mantiqidan o'tgan asrda zamonaviy mantiqning yuksalishiga qadar. Ikkinchisi - hozirdan hozirgi kungacha. Birinchi bosqich deyiladi an'anaviy mantiq, ikkinchi bosqich - zamonaviy mantiq. An'anaviy mantiq shunday zamonaviy tarixdan oldingi. An'anaviy mantiqning barcha to'g'ri mantiqiy mazmuni zamonaviy mantiqning bir qismiga aylandi va uning ahamiyatsiz va ayniqsa muhim bo'lmagan qismini tashkil etdi. Birinchi bosqichda mantiq juda sekin rivojlandi. Unda muhokama qilingan muammolar Aristotel qo‘ygan muammolardan unchalik farq qilmagan. Bu 17-asr oxirida faylasuf I. Kantning paydo boʻlishiga olib keldi. mantiq Evklid geometriyasi kabi Aristotel davrida bir qadam ham oldinga chiqmagan va o'z tarixiga ega bo'lmagan to'liq fan ekanligini ta'kidlash. Ushbu tushunchaning noto'g'ri ekanligi so'nggi yuz yil ichida aniq ko'rsatildi. Mantiqda ilmiy inqilob yuz berdi, bu uning qiyofasini tubdan o'zgartirdi. An'anaviy mantiq o'rnini zamonaviy mantiq egalladi.
An'anaviy mantiq falsafiy fan edi: u falsafalar doirasida rivojlandi, umuman falsafa kabi faqat tabiiy tildan, bir nechta qo'shimcha maxsus ramz va tushunchalardan foydalanildi, falsafiy talqin va asoslash mantiq qonuni bilan berildi. Zamonaviy mantiq mustaqil fan sifatida falsafa va matematika kabi turli fanlar tutashgan joyda, matematik usullarning mantiqiy tadqiqotlarga kiritilishi tufayli vujudga keldi.
Zamonaviy mantiq ko'pincha deyiladi matematik mantiq, shu bilan uning yangi usullarining ilgari qo'llanilganlarga nisbatan o'ziga xosligini ta'kidlaydi. Ushbu yangi usullar, birinchi navbatda, to'g'ri fikrlashni tahlil qilish uchun sun'iy (rasmiylashtirilgan) tillardan foydalanishni o'z ichiga oladi, bu tabiiy tilning noaniqliklari va mantiqiy noaniqligidan qochish imkonini beradi.
Ramziy vositalarning keng qo'llanilishi yangi mantiqning ham nomlanishiga asos bo'ldi ramziy.
Hozir ham keng tarqalgan bo'lib qo'llaniladigan "matematik mantiq" va "ramziy mantiq" nomlari bir xil narsani - zamonaviy mantiqni anglatadi. U mantiq har doim qiladigan narsani qiladi, to'g'ri fikr yuritish usullarini o'rganadi. Biroq, u tomonidan qo'llaniladigan usullar eski mantiqqa xos bo'lgan usullardan tubdan farq qiladi. Rossiyada har doim o'z davrining mantiqiy yutuqlari darajasida turgan va uning rivojlanishiga muhim hissa qo'shgan odamlar bo'lgan. Matematik va mantiqchi P.S. Loretskiy mantiqning algebraik nazariyalarining rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. U Rossiyada birinchi bo'lib matematik mantiq bo'yicha ma'ruza o'qishni boshladi, bu haqda u "o'z mavzusida bu mantiq, lekin o'z uslubida bu matematik" deb aytdi. Fizik P.Erenfest 1910-yildayoq fan va texnikada zamonaviy mantiqni qo‘llash imkoniyati haqidagi farazni bayon qilgan edi. Kelajakda uning gipotezasi elektron hisoblashda ajoyib timsolini topdi. Mantiqchi N.A.Vasilev asrning boshida u an'anaviy mantiqda asosiy qonunlardan biri hisoblangan istisno qilingan o'rta qonunini tanqid qilgan. Keyinchalik bu qonunning cheklangan qo'llanilishi va unga yaqin matematik isbotlash usullari haqidagi g'oyalar matematiklar tomonidan ishlab chiqilgan. A.N.Kolmogorov, V.A.Glivenko, A.A.Markov va boshqalar.
Mantiq asoslarini bilish har bir inson uchun muhimdir, chunki to‘g‘ri fikr yurita olish, o‘zining yoki o‘zgalarning gaplari, gaplari (hukmlari), taxminlarining haqiqat yoki yolg‘onligini isbotlay olish hayotiy zaruratdir. Mantiqni bolalikdan, mavhum emas, balki faqat aniq fikrlash shakllanganda o'rganishingiz kerak. Bolalar bog'chada mantiqiy fikrlashning ma'lum usullarini o'rganishni boshlaydilar: masalan, tahlil va sintez, taqqoslash va farqlash, tavsiflash va tavsiflash. Maktabda mashg'ulotning birinchi kunlaridan boshlab o'quvchilar barcha darslarda ushbu mantiqiy texnikalar yoki operatsiyalar bilan faol ishlaydilar, bilimlarini rivojlantiradilar, chuqurlashtiradilar va tizimlashtiradilar. Ammo, albatta, to'g'ri fikrlash shakllari va qonuniyatlari bo'yicha asosiy bilimlarning eng tizimli taqdimoti mantiqni falsafiy fan sifatida o'rganish orqali ta'minlanadi, u IV asrdan beri rivojlanmoqda. Miloddan avvalgi e. Aristotelning asarlaridan beri. Mantiq qonunlari har doim, barcha millatlar, barcha kasblar (shifokorlar, o'qituvchilar, muhandislar, olimlar, huquqshunoslar, kosmonavtlar va boshqalar) uchun amal qiladi. Mantiqni bilish shaxsning madaniy va intellektual rivojlanishiga yordam beradi.
Tafakkur, boshqa jarayonlardan farqli o'laroq, ma'lum bir mantiqqa muvofiq amalga oshiriladi. Shunga ko'ra, tafakkur strukturasida quyidagi mantiqiy operatsiyalarni ajratish mumkin: taqqoslash, tahlil, sintez, abstraktsiya va umumlashtirish. Taqqoslash narsalarning o'ziga xosligini va farqini ochib beradi. Taqqoslash natijasida tasniflash ham mumkin. Ko'pincha u nazariy va amaliy bilimlarning asosiy shakli sifatida ishlaydi.
Tahlil- bu butunning qismlarga bo'linishi yoki uning tomonlari, harakatlari, munosabatlaridan aqliy ajralish. O'zining elementar shaklida tahlil ob'ektlarni ularning tarkibiy qismlariga amaliy parchalanishida ifodalanadi. Masalan, stolni qopqoq, oyoqlar, tortmalar, ajratgichlar va boshqalar kabi qismlarga bo'lish mumkin. Bolalarni o'simlik bilan tanishtirishda ularga uning bir qismini (magistral, novdalar, barglar, ildizlar) ko'rsatish taklif etiladi. Tahlil amaliy (fikrlash jarayoni bevosita nutq faoliyatiga kiritilganda) va aqliy (nazariy) bo'lishi mumkin. Agar tahlil boshqa operalardan ajralgan bo'lsa, u yovuz, mexanik bo'ladi. Bunday tahlilning elementlari bolada tafakkur rivojlanishining dastlabki bosqichlarida, bola o'yinchoqlarni alohida-alohida ishlatmasdan, alohida qismlarga ajratganda kuzatiladi.
Sintez- bu qismlarning, xususiyatlarning, harakatlarning bir butunga aqliy birlashishi. Sintez operatsiyasi tahlilga qarama-qarshidir. Uning jarayonida alohida ob'ektlar yoki hodisalarning elementlar yoki qismlar sifatida ularning murakkab bir butunligi, ob'ekti yoki hodisasiga munosabati o'rnatiladi. Sintez qismlarning mexanik aloqasi emas va shuning uchun ularning yig'indisiga kamaymaydi. Mashinaning alohida qismlarini ulashda, ular sintez qilinganda, metall qoziq emas, balki harakatga qodir bo'lgan mashina olinadi. Kislorod va vodorodning kimyoviy birikmasi suv hosil qiladi. O'quv jarayonida sintez ham, tahlil ham muhim o'rin tutadi. Shunday qilib, tovush va harflarni o'qishni o'rganishda bo'g'inlar, bo'g'inlardan - so'zlar, so'zlardan - gaplar tuziladi.
Taqqoslash- bu narsa va hodisalar yoki ularning individual belgilari o'rtasidagi o'xshashlik yoki farqlarni o'rnatish. Amalda taqqoslash bir ob'ekt boshqasiga qo'llanilganda kuzatiladi; masalan, bir qalam ikkinchisiga, chizg'ichdan stolga va hokazo. Biz bo'shliqni o'lchaganimizda yoki og'irliklarni tortganimizda, taqqoslash jarayoni shunday amalga oshiriladi. Taqqoslash bir tomonlama (to'liq bo'lmagan, bitta xususiyatga ko'ra) va ko'p tomonlama (barcha atributlar bo'yicha to'liq) bo'lishi mumkin; yuzaki va chuqur; vositachiliksiz va vositachi. Taqqoslash operatsiyasining asosiy talabi uning bir munosabatda amalga oshirilishidir. Faoliyatni chuqurroq va aniqroq bilish uchun eng o'xshash ob'ektlardagi farqlarni va turli ob'ektlardagi o'xshashliklarni topish qobiliyati kabi fikrlash sifati alohida ahamiyatga ega.
Abstraktsiya sub'ektning o'rganilayotgan ob'ektning har qanday xususiyatlarini, belgilarini ajratib, boshqalardan chalg'itishidan iborat. Shunday qilib, yashil rangga ega bo'lgan ob'ektlarni aniq belgilamasdan, insonning ko'rish qobiliyatiga foydali ta'sir sifatida yashil rang haqida gapirishimiz mumkin. Bu jarayonda predmetdan ajratilgan atribut ob'ektning boshqa belgilaridan mustaqil fikrlanadi, mustaqil fikr ob'ektiga aylanadi. Abstraktsiya odatda tahlil natijasida amalga oshiriladi. Aynan mavhumlik orqali uzunlik, kenglik, miqdor, tenglik, qiymat kabi mavhum, mavhum tushunchalar yaratildi. Abstraktsiya murakkab jarayon bo'lib, o'rganilayotgan ob'ektning o'ziga xosligi va tadqiqotchi oldida turgan maqsadlarga bog'liq. Mavhumlik tufayli odamni individuallikdan, konkretlikdan chalg'itishi mumkin. Shu bilan birga, mavhumlik hissiy yordamsiz mavjud emas, aks holda u ma'nosiz, rasmiy bo'ladi. Abstraksiya turlari kiradi amaliy, faoliyat jarayonida bevosita ishtirok etuvchi; hissiy yoki tashqi; yuqoriroq vositachilik qilgan, tushunchalarda ifodalangan.
Spetsifikatsiya mazmunini ochish uchun fikrni umumiy va mavhumdan konkretga qaytarishni nazarda tutadi. Konkretlashtirish, aytilgan fikr boshqalarga tushunarsiz bo'lib qolsa yoki umumiylikning shaxsda namoyon bo'lishini ko'rsatish zarur bo'lgan taqdirda amalga oshiriladi. Bizdan misol keltirish so'ralganda, so'rov avval aytilgan narsalarni ko'rsatish uchun mo'ljallangan.
Umumlashtirish- predmet va hodisalarning umumiy va muhim belgilariga ko‘ra psixik birlashmasi. Masalan, olma, nok, olxo‘ri kabilarda uchraydigan o‘xshash xususiyatlar bir tushunchada birlashtirilib, biz “meva” so‘zi bilan ifodalaymiz. Fikrlash faoliyati doimo natijaga erishishga qaratilgan. Shaxs ob'ektlardagi umumiy naqshlarni aniqlash va ularning xususiyatlarini bashorat qilish uchun ularni tahlil qiladi. Psixolog odamlarni rivojlanishning umumiy qonuniyatlarini aniqlash uchun o'rganadi. Bir qator ob'ektlardagi ma'lum xususiyatlar to'plamining takrorlanishi ular orasidagi ko'proq yoki kamroq muhim aloqalarni ko'rsatadi. Shu bilan birga, umumlashtirish ob'ektlarning o'ziga xos maxsus xususiyatlarini umuman rad etishni anglatmaydi, balki ularning muhim aloqalarini ochishdan iborat. Muhim, ya'ni. majburiy ravishda o'zaro bog'langan va aynan shu sababli muqarrar ravishda takrorlanadi. Eng oddiy umumlashtirishlar ob'ektlarni alohida, tasodifiy belgilar asosida birlashtirishdan iborat. Ko'proq murakkab - bu murakkab umumlashtirish, unda ob'ektlar turli sabablarga ko'ra birlashtiriladi. Tushunchalar tizimiga o'ziga xos va umumiy xususiyatlar va ob'ekt aniq ajratilgan eng qiyin umumlashtirish kiradi.