Innovat sion

Bozordan oldingi sinab ko ‘risk usuli.
M a h s u lo t e k s p e r im e n t 
t a r t i b i d a c h e g a r a la n g a n b o z o r g a c h iq a r ila d i v a o lin g a n r e a k s iy a
v a s o t u v h a jm i b o ‘y i c h a b u tu n b o z o r r e a k s i y a s i h a q id a b a s h o ra t 
q ilin a d i.
3. 
Senariy yozish usuli - k e h ]
a k d a q a n d a y o ‘z g a ris h la r r o 'y b eri- 
s h i v a n a t i j a d a b o z o r n in g q an d a y o ‘z g a rish i h a q id a m a tn y o k i d ia- 
g r a m m a k o ‘rin is h id a s s e n a riy tu z is h ko ‘ z d a tu tila d i. B ir n e c h ta y o -
z ilg a n s s e n a r iy e k sp e rtla rg a u la rn in g h a r b irid a n b a h o o lish u c h u n
ta q d im e ti l a d i. B u u s u l, s h u n in g d e k , e k s p e rtla r b a h o s i u su li d e b h am
a ta la d i.
B o z o m i s e g m e n tla s h in a o v a ts io n m a rk e tin g tiz im i fu n k s iy a la - 
r id a n b i r i b o ‘lib , b o z o r g a c h iq a rila y o tg a n y o k i m a v ju d to v a rla r 
is t e ’m o lc h ila r i, y o k i x a rid o rla rin i ta sn ifla sh b o ‘y ic h a is h la m i a m a l­
g a o s h i r i s h b ila n b o g ‘liq b » ‘ladi.
108

---

7.3. I s te ’m o lc h i n u q ta y i n a z a r id a n in n o v a tsiy a la r tah lili
I n n o v a ts io n m a r k e t i n g n i n g a s o s iy v a z if a la rid a n b iri h a r b ir
m u a y y a n m a h s u lo t t u r i g a n is b a ta n p o te n s ia l v a m a v ju d i s t e ’m o lc h i- 
la r to m o n id a n f o y d a l a n i la d ig a n in n o v a ts io n to v a r x a rid i h a q id a q a - 
r o r q a b u l q ilis h m e z o n l a r i n i b ilis h h is o b la n a d i.
U y o k i b u so tu v s t r a t e g i y a s i n i is h la b c h iq is h d a n k o ‘ra y a n g i to - 
v a r la r x a r id o r la r i u n i n g y o r d a m i d a o ‘z q a ro rla rin i q ab u l q ila d ig a n
ja r a y o n n i c h u q u r v a h a r t o m o n la m a a n iq la s h tiris h m u h im a h a m iy a t 
k a s b e ta d i. I s t e ’m o l c h i n i n g x a r id h a q id a q a ro r q a b u l q ilis h i t o ‘r t 
b c s q ic h d a n ib o rat: y a n g i to v a r g a e h tiy o jn i a n iq la s h tiris h ; ra q o - 
b a tc h ila r o ‘r ta s id a t a n l o v v a r ia n tla r in i b a h o la s h ; ta n lo v s h u b h a la r in i 
b a r ta r a f q ilis h ; x a r i d n i a m a l g a o s h iris h .
Y a n g i to v a r g a e h t i y o j n i a n iq la s h tir is h . 
I s t e ’m o lc h ila r ilg a ri 
u m id b ild ir ilg a n m a h s u l o t l a r y o k i u la m in g t a ’m in o tc h ila rig a n is ­
b a ta n o ‘tk ir q o n i q m a s l ik h is s in i s e z a b o s h la g a n p a y td a r o ‘y b e r a d i. 
B u n d a y q o n i q m a s l ik i s t e ’m o lc h i to m o n id a n a n g la b y e tilg a n id a in ­
n o v a ts io n m a r k e tin g v a z if a s ig a p o te n s ia l i s t e ’m o l to m o n id a n h is e ti- 
la d ig a n b u q o n i q m a s lik n i a n iq la s h v a u n i k u c h a y tiris h a y la n a d i. B u
q o n iq m a s lik n i t a n l o v a s o s id a s o tu v c h i-k o m p a n iy a to m o n id a n t a k l i f
e tila y o tg a n m a h s u l o t t a ’m in la s h i m u m k in b o ‘lg a n fo y d a y o ‘n a lis h i- 
d a ta h lil q ilis h z a r u r .
Y a n g i a s b o b - u s k u n a n i x a r i d q ilis h g a eh tiy o j a s o s la n g a n e k a n lig i- 
g a is h o n c h h o sil q i l g a c h , x a r id h a q id a q a ro r q a b u l q ilis h u c h u n j a v o b
b e r a d ig a n ta s h k ilo t x o d i m l a r i u la r g a , m a s a la n , m o s k e lu v c h i ta rm o q
ju m a l la r i d a r e k l a m a y o k i u la r g a p o c h ta o rq a li t o ‘g ‘rid a n t o ‘g ‘ri 
m u ro ja a tla r d a n k e l i b tu s h a d ig a n r e k la m a s h a k lid a o la d ig a n , ra q o - 
b a tc h i t a ’m i n o tc h il a r d a n k e l ib tu s h a d ig a n m o s k e lu v c h i m a rk e tin g
« x a b a r la r i» n i y a x s h i r o q q a b u l q ila b o s h la y d ila r (o d d iy s h a ro itla rd a , 
y a ’n i x a r id g a z a r u r a t b o ‘lm a g a n h o lla r d a u la r b u x a b a rla rg a e ’tib o r
h a m q a r a tm a y d ila r ) .
109

---

I n n o v a t s i y a l a r n i n g p a r a m e t r i k v a f u n k s io n a l- q iy m a t ta h lili.
H a r q a n d a y in n o v a ts iy a , unirig m u a y y a n v a z if a la rid a n q a t’i n a z a r, 
q a to r k o 'r s a t k i c h l a r y o rd a m id a tav sifla n ish i m u m k in .
P a r a m e t r i k ta h liln in g m o h iy a ti b a r c h a ta d q iq e tila y o tg a n in ­
n o v a t s i y a
x u s u s iy a tla r in i ta v s ifla y d ig a n k o ‘r s a tk ic h la r z a ru riy
v a y e t a r l i y i g ‘ in d is in i a n iq la s h h a m d a in n o v a ts iy a n i q o 'l l a s h d a n
o lin a d i g a n u m u m iy s a m a r a n i ta v s if la y d ig a n b o g 'l i q l i k l a r s h a k lla n - 
ti r i s h h i s o b la n a d i.
P a r a m e t r i k u s u l ta d q iq e tila y o tg a n in n o v a ts iy a x u s u s iy a tla rin i 
s if a t v a s o n jih a tid a n ifo d a la sh g a a so sla n a d i. B u a m a liy m a ’lu m o t- 
la r a s o s id a o 'z a r o b o g 'la n g a n k o ‘rs a tk ic h la r b o g ‘liq lik s h a k lin i v a
u la m in g m iq d o r i y ifo d a sin i a n iq la s h im k o n in i b e ra d i. K o 'r s a tk ic h la r
b o g ‘liq lig i f u n k s io n a l (h a r b i r a l o h i d a k u z a t i la d ig a n h o l a t —k u z a tu v - 
d a a n iq v a r a v s h a n n a m o y o n b o 'la d ig a n ) y o k i k o rre la ts io n (k o rre la t- 
s io n u s u l a s o s i d a a n iq la n a d ig a n ) b o 'l is h i m u m k in .
N o r m a tiv - p a r a m e tr ik u s u lla r in n o v a ts iy a la m i ra q o b a tc h ila rn in g
s h u n g a o 'x s h a s h to v a rla ri v a t u r l i o ‘rin b o s a r to v a rla r b ila n ta q q o s - 
la s h n i o ‘z i c h i g a o lad i. U la rd a n fo y d a la n ish , k o 'p in c h a , i s t e ’m o l- 
c h in i x u d d i sh u n d a y eh tiy o jn i q o n iq tira d ig a n b o s h q a to v a rla r b ila n
t a q q o s l a g a n d a in n o v a ts iy a n in g u s tu n lik la rig a y a q q o l is h o n tiris h g a
im k o n b e r a d i .
N o r m a t i v - p a r a m e tr ik u s u lla r q a to rig a q u y id a g ila rn i k iritis h
m u m k i n :
- s o l i s h t i r m a k o 'r s a tk ic h la r u su li;
- s t r u k t u r a l i a n a lo g iy a la r u su li;
- a g r e g a t l i u s u l;
- k o r r e la ts io n - r e g r e s s io n tah lil;
- e k s p e r t l a r u su li;
- b a ll u s u l i ;
- j u f t l a b ta q q o s la s h u su li;
- r a n g k o r r e l a t s i y a u su li.
110

---

N a r x v a x a r a j a t l a m i a n iq la s h v a ta h lil q ilis h n in g p a r a m e tr ik u s u l-
la rin in g b a r c h a t u r l a r i b ir x il tu rd a g i m a h s u lo t g u ru h la ri d o ir a s id a
s ta tis tik m a ’l u m o t l a m i q a y ta is h la s h g a a s o sla n a d i.
7.4. B o z o r l a r d a g i r a q o b a t ta h lili v a in n o v a ts iy a la r n i 
b o z o r d a jo y la s h tir is h
B o z o rd a m u v a f f a q i y a t g a e r is h is h u c h u n in n o v a ts iy a la r ra q o -
b a tb a r d o s h lig in i t a ’m i n l a s h z a r u r b o ‘lib , b u h a q id a , o d a td a , y a n g i 
g ‘o y a la r iz la s h b o s q i c h i d a y o q o ‘y la b c h iq ila d i. R a q o b a tb a r d o s h to - 
v a r ra q o b a tc h ila m in g to v a r la r i y o k i u s h b u k o m p a n iy a to v a r la r in in g
b u n d a n o ld in g i v a r ia n t la r i g a n is b a ta n x a r id o r (p o te n s ia l i s t e ’m o lc h i)
s o ‘r o v la r in i y u q o r i r o q d a r a ja d a q o n d iris h i, u la m in g x o h is h - is ta k la -
rig a k o ‘p ro q j a v o b b e r i s h i lo z im . X a rid o rla r s o ‘ro v la r in in g q o n iq -
tirilg a n lik d a r a ja s i r a q o b a t b a r d o s h l ik o m illa r ig a b o g ‘liq b o ‘la d i, x u - 
stisa n :
- to v a rn in g te x n ik d a r a j a s i v a s ifa tin i ta v s ifla y d ig a n te x n ik o m il- 
la rg a ;
- te x n ik -iq tis o d iy o m i l l a r g a (is h o n c h lilik , e n e rg iy a s i g ‘im i, o ‘r- 
n a tis h q u la y lig i);
- ta s h k iliy - tijo ra t o m illa r ig a (n a rx , o 'm a t i s h m u d d a ti, t o ‘lo v
s h a r tl a r i ) ;
- is h la b c h i q a r u v c h i n in g is h b ila r m o n lik n u fu z i v a h a m k o r la r n in g
o 'z a r o m u n o s a b a tla r x a r a k t e r i g a .
T a ’k id la s h jo iz k i, m o s l a s h u v c h a n is h la b c h iq a rish s h a r o itla r id a
is te ’m o lc h ila r g a p r g o r e s s i v v a fu n k s io n a l m o d e l ta k l i f e ta o la d ig a n
k o m p a n iy a v a q t i n c h a li k r a q o b a tli u s tu n lik k a e g a b o ‘la d i. M a ’lu m
v a q t o ‘tg a c h , u y o ‘q o l a d i , c h u n k i b o s h q a k o m p a n iy a la r h a m y a n g i-
lik la m i j o r i y q ila d i. S h u n d a y q ilib , ra q o b a tli u s tu n lik in n o v a ts iy a la r ­
n i te z j o r i y q ilis h q o b i l i y a ti s a n a la d i.
F ir m a n in g b o z o r d a g i x u lq - a tv o r in i ta h lil q ilish , to v a rla r v a x iz -
m a tla r m a rk e tin g i s t r a t e g i k v a z if a la r in i q o ‘y is h , m a rk e tin g r e ja s in i
111

---

is h la b c h i q i s h u c h u n b o z o rn in g ra q o b a t x a rita la ri tu z ila d i. R a q o b a t 
x a r ita s i b o z o r d a g i k u c h la r n isb a tin i t o ‘g ‘ri a n iq la sh , firm a n in g h a r 
b ir m a t r i t s a y a c h e y k a s id a g i h o la ti b c f y ic h a m a rk e tin g v a z ifa la rin i 
a n iq la s h , m a v ju d v a istiq b o ld a g i ra q o b a tc h ila m i a n iq la s h , ra q o b a t 
s tr a t e g i y a s in i ta n la s h b o 'y ic h a ta v s iy a la r ish la b c h iq is h im k o n in i 
b e r a d i.
K e la ja k d a g i ra q o b a tli v a z iy a tn i b a s h o ra t q ilish ra q o b a t m u h i- 
ti y a q in k e l a j a k d a o ‘z g a rm a s o m illa r t o ‘p la m i b ila n s h a k lla n tirili- 
sh i s h a r ti d a a m a lg a o sh irilad i. B a s h o ra t q ilis h b o z o r te n d e n s iy a la ri 
v a k o ‘r s a tk ic h la r in i (b o z o r d in a m ik a si, b o z o r u lu s h la ri d in a m ik a s i, 
r a q o b a t q i z g ‘ in lig i, b o z o r m o n o p o lla s h u v i, ra q o b a t g u ru h la ri o ;zg a - 
r is h i, r a q o b a tc h ila r n in g b o z o r ra q o b a t x a rita sid a g i h a ra k a ti) e k stra - 
p o la ts iy a q ilish u s u lig a a so sla n a d i.
I n n o v a t s i y a l a r n i b o z o rd a jo y la s h tiris h v a q a y ta jo y la s h ti-
r is h . 
H a l i irm o v a tsio n m a h s u lo t ish la b c h iq ilm a s d a n tu rib , u n in g
k im u c h u n m o U ja lla n ish i, u qay si a n ’a n a v iy y o k i y a n g i e h tiy o jla rn i 
q o n d i r i s h i va q ay si m u a m m o la rn i h a l e ta o lish in i a n iq la b o lis h za ru r. 
B u n d a y y o 'n a l t i r i s h d a y a n g i m a h s u lo t (x iz m a t, te x n o lo g iy a ) ish la b
c h iq is h t o ‘g‘r i jo y la s h tir is h v a m a q s a d li b o z o rd a s iljitis h u c h u n y a x - 
sh i b o s h l a n i s h h iso b la n a d i.
I n n o v a ts iy a la r n i jo y la s h tir is h in n o v a ts iy a la r b o z o rin i se g m e n t- 
la s h v a m a q s a d l i s e g m e n tla m i ta n la s h n in g m a n tiq iy d a v o m i h i ­
s o b la n a d i . In n o v a ts iy a la rn i jo y la s h tir is h u s h b u s e g m e n t is te ’m o lc h i- 
la rin i m a z k u r to v a r a y n a n u la r u c h u n m a x su s , u la rn in g o ‘z ig a x o s 
e h tiy o j la r i g a m o s la b y a ra tilg a n i v a h o z irg i p a y td a u s h b u to v a r u la r 
u c h u n i d e a l e k a n lig ig a is h o n tiris h g a y o ‘n a ltirilg a n c h o ra -ta d b irla r 
m a j m u y in i (r e k la m a , P R v a li.k.) ifo d a la y d i.
T o v a r n i m u v a ff a q iy a tli jo y la s h tir is h u c h u n k o m p a n iy a m a q s a d li 
b o z o r s e g m e n tla r id a ra q o b a tc h ila r p o z its iy a la rin i, u la rn in g to v a rla ri 
im ijin i d i q q a t b ila n o ‘rg a n is h z:arur. S h u n d a n s o ‘n g k o m p a n iy a j o y ­
la s h tir is h h a q id a m o s k elu v ch i q a ro r q a b u l q ilis h i ta la b etila d i.
112

---

Q u y id a t o v a m i jo y la s h tir is h b o ‘y ic h a e n g ta rq a lg a n y o n d a s h u v la r
k e ltirilg a n :
- in n o v a ts io n to v a m in g b e lg ila n g a n u s tu n lik la ri n e g iz id a g i y o n -
d a s h u v . U s h b u y o n d a s h u v n i t a n la s h d a to v a r h a q iq a td a s h u n d a y
u s tu n lik la r g a ( j u d a o ‘z ig a x o s b o ‘ls a -d a , u s h b u s e g m e n t i s t e ’m o l-
c h ila ri u c h u n m u h i m b o ‘lg a n ) e g a b o ‘lish i zaru r;
- y a n g i t o v a r n i n g ilk x a r id o r la r i b o ‘lg a n is te ’m o lc h ila rn in g b e l g i ­
la n g a n to ifa s i o r q a l i y o n d a s h u v ;
- to v a m in g m a x s u s (u s h b u s e g m e n t u c h u n ) e h tiy o jla m i q o n d ir is h
im k o n iy a tla ri y o k i u n d a n u s h b u s e g m e n t fo y d a la n u v c h ila ri u c h u n
d o lz a r b s a n a lg a n m a x s u s f o y d a la n is h im k o n iy a tla ri n e g iz id a g i y o n ­
d a s h u v ;
- to v a r h a q i d a is te ’m o lc h ila r d a b a r q a ro r ta s a v v u rla r s h a k lla n ti-
r is h y o r d a m id a g i y o n d a s h u v .
R a q o b a t s h a r o itla r id a o ‘z to v a r in i m u s ta h k a m la s h n in g e n g s a m a - 
ra li y o ‘ llarin i t o p a d i g a n k o r x o n a g ‘o lib b o ‘lib ch iq ad i.
I n n o v a ts i y a l a r n i b o z o r d a j o y l a s h t ir is h q a d a m la ri b o z o r n i ta h lil 
q ilis h , j a l b e t u v c h a n m a q s a d li s e g m e n tla r n i ta n la s h n i o ‘z i c h i g a
o la d i.