Innovat sion

saqlab bo ‘Imaslik
- x iz m a tla rn i s a q la s h m u m k in e m a s lig i b a r - 
q a r o r ta la b s h a r o itla r id a k a tta a h m iy a tg a e g a e m a s , b u n d a x iz m a t 
k c T rs a tila y o tg a n m ijo z la r so n in i a n iq la s h m u a m m o t u g ‘d irm a y d i. 
T a la b
0
‘z a r u v c h a n s h a r o itla r d a q iy in c h ilik la r v u ju d g a k e lis h i m u m ­
k in . M a s a la n , j a m o a t tra n s p o r ti k o rx o n a la ri, a s o s a n , t i g ‘iz p a y tla r d a
fo v d a la n ilu v c h i k a tta s o n d a g i tra n s p o r t b irlik la rig a e g a b o i i s h i g a
t o 'g ‘ri k e la d i.
H o z ir g i p a y td a x iz m a t k o ‘rs a tis h so h a si h a r to m o n la m a o 's i s h
v a k e n g a y is h n i b o s h id a n k e c h irm o q d a . B u te n d e n s iy a I n te m e tn i 
h a m c h e tla b o ‘tg a n i y o ‘q, b u y e r d a x iz m a tla r b o z o r n in g en g k a tta
q is m la r id a n b irin i e g a lla g a n . B u s o h a d a a x b o ro t, t a ’lim , m o liy a v a
k a d r la r ta n la s h x iz m a tla r i y a n a d a riv o jla n g a n .
B u g u n g i k u n d a e n g riv o jla n g a n tu r s ifa tid a I n te r n e td a m o liy a v iy
x iz m a t k o 'r s a t i s h s o h a s in in g h o z irg i h o la ti v a riv o jla n is h is tiq b o lla - 
rin i k o ‘rib c h iq a m iz .
99

---

6.4-rasm.
In te r n e t o r q a li ta q d im e tilu v c h i
m o liy a v iy x iz m a tla r n in g o ‘z a r o bogM iqligi.
I n te r n e t d a m o liy a v iy x iz m a tla r. 
In te rn e t o rq a li k io 'rsa tilu v c h i 
x iz m a tla r o ra s id a m o liy a v iy x iz m a tla r en g riv o jla n g a a b o ‘lib, u la r, 
a so sa n , q u y id a g i fa o liy a t tu rlari h is o b la n a d i (6 .4 -ra sm ):
- In te rn e t o rq a li b a n k x iz in a tla rin i ta q d im e tish ;
- In te rn e t o rq a li v a lu ta va fo n d b o z o rla rid a is h la s h b o ‘y ic h a x iz ­
m a tla r ta q d im e tish ;
- In te rn e t s u g ‘u r ta - s u g ‘u rta la s h x iz m a tla rin i In te rn e t o rq a li 
ta q d im etish.
M o liy a v iy x iz m a tla r t o ‘laq o n li tiz im in in g b irin c h i d a ra ja li ele- 
m e n ti b a n k x iz m a tla r i d o ira si h is o b la n a d i. U m o liy a v iy m u n o - 
s a b a tla m in g b a r c h a q a tn a sh c h ila ri to m o n id a n n a z o ra t q ilis h v a
h is o b -k ito b o ‘tk a z is h n i t a ’m in la s h g a im k o n b e ra d i. B u g u n g i k u n - 
d a « b a n k - m ijo z » tiz im id a n m o liy a v iy v o s ita la m i In te rn e t o rq a li 
b o s h q a ris h g a o ‘tis h g a ta y y o r tu rg an k o rp o ra tiv fo y d a la n u v c h ila r 
u c h u n y a q q o l a fz a llik la rd a n ta sh q a ri tiz im x u s u s iy fo y d a la n u v c h ila r 
s o ‘ro v la rin i h a m q o n d iris h i lo zim . In te rn e t o rq a li b a n k x iz m a tla ri 
k o ‘rs a tis h tiz im in i o ‘m a tg a n b a n k d a y a g o n a h is o b ra q a m i o c h g a c h , 
fo y d a la n u v c h i o 't i r g a n jo y id a k o m p y u te r o rq a li In te r n e t x iz m a tla ri 
v a u y a li a lo q a t a ’m in o tc h ila ri b ila n h is o b -k ito b q ilis h i, k o m m u n a l 
x iz m a tla r u c h u n t o ‘lo v la rn i a m a lg a o sh irish i, v irtu a l d o ’k o n d a m a h - 
s u lo tla r x a rid q ila o lish i za ru r.
T a rm o q d a g i m o liy a v iy x iz m a tla r tiz im in in g ik k in c h i e le m e n ti 
v a lu ta v a fo n d b o z o r la rid a ish la sh b o ‘y ic h a x iz m a tla r ta q d im etish -
100

---

d ir. U b a rc h a x o h l o v c h i l a r g a in v e s tits iy a k o m p a n iy a la ri v a b a n k la r
b ila n b ir q a to rd a tu rib b i r j a m a y d o n c h a la rid a sa v d o d a is h tir o k e tis h - 
g a im k o n b e ra d i. V a lu t a v a fo n d b o z o rla rid a c h a y q o v c h ilik o p e - 
r a ts iy a la rin in g y u q o r i d a r o m a d lilig i b u tu n d u n y o b o ‘y la b k o 'p l a b
k is h ila rn i o ‘z ig a ja l b e t a d i v a u n i I n te m e td a en g te z r iv o jla n a y o tg a n
s o h a la r d a n b irig a a y la n ti r a d i.
V a , n ih o y a t, u c h i n c h i e le m e n t in te rn e t s u g ‘u rta h is o b la n a d i. B u
tu rd a g i x iz m a tla r m i j o z g a s u g ‘u r ta x iz m a tla ri k la s s ik t o ‘p la m i, s h u - 
n in g d e k , b a r c h a t o ‘l o v l a r I n te r n e t o rq a li a m a lg a o s h irilu v i s u g ‘u r ta
x iz m a tla rin i ta q d im e t a d i .
E n d i I n te r n e t o r q a l i k o ‘r s a tilu v c h i m o liy a v iy x iz m a tla r b o z o r i-
n in g u m u m iy h o la ti v a x u s u s iy a tla r in i b a ta fs ilro q k o ‘rib c h iq a m iz .
I n t e r n e t o r q a l i b a n k x i z m a t l a r i k o ‘r s a tis h . 
In te r n e t o rq a li b a n k
x iz m a tla r i k o ‘rs a tis h ta r m o q d a n fo y d a la n u v c h ila r s o n in in g o rtis h i 
b ila n ja d a l s u r ’a tla rd a . r iv o j la n i s h d a d a v o m e ta y o tg a n e le k tr o n tijo - 
r a tn in g e n g d in a m ik s e g m e n t l a r i d a n b iri h is o b la n a d i. B a n k o p e r a ts i-
y a la r in i In te r n e t o r q a l i a m a lg a o s h ira y o tg a n m ijo z la r so n i, s h u n in g - 
d e k , u la m in g b a n k l a r m ijo z la r i u m u m iy s o n id a g i u lu s h i h a m o rtib
b o rm o q d a .
In te r n e t o rq a li b a n k x iz m a t l a r i k o ‘rs a tis h , n a q d p u l b ila n o p e r a t- 
s iy a la m i is tis n o q i l g a n d a , b a n k o fisid a b a ja rilu v c h i b a r c h a s ta n d a r t 
o p e r a ts iy a la m i m a s o f a d a n tu r ib a m a lg a o s h iris h g a im k o n b e ra d i:
- b a r c h a k o m m u n a l t o ‘lo v la r n i (e le k tr e n e rg iy a s i, g a z , te le f o n , 
k v a r tir a t o l o v i , i s s i q l i k t a ’m in o ti) ;
- a lo q a ( I P - t e le f o n iy a , u y a li v a p e y jin g a lo q a , In te rn e t) v a b o s h - 
q a x iz m a tla r ( s u n ’ iy y o ‘ld o s h o rq a li te le v id e n iy a , m a s o fa v iy t a ’lim ) 
u c h u n h is o b -k ito b ;
- is ta lg a n b a n k d a g i i s ta lg a n h is o b ra q a m ig a p u l o 't k a z is h , j u m -
la d a n , x o rijiy v a l u t a d a ;
- in te rn e t d o ‘k o n l a r o r q a li x a r id q ilin g a n to v a rla r u c h u n t o ‘lo v la r;
- x o rijiy v a lu ta s o t i s h v a s o tib o lis h ;
- p la s tik k a r ta g a p u l o ‘tk a z is h /p u l o lis h ;
101

---

- tu r li h iso b ra q a m la ri (m udda.tli, j a m g ‘arm a , n a fa q a ) o c h is h v a 
u la r g a p u l o 4 k a z is h ;
- b e l g il a n g a n m u d d a t u c h u n h iso b ra q a m in in g h o la ti h a q id a tu rli 
s h a k ld a m a ’lu m o tn o m a o lish ;
- o n - l a y n re jim id a k e lib tu s h g a n t o ‘lo v la r h a q id a a x b o r o t o lish ;
- b o s h q a x il x iz m a tla r o lish : ju m a l v a g a z e ta la rg a o b u n a b o ‘lish , 
b r o k e r lik x iz m a tla ri (q im m a tli q o g ‘o z la r so tish /s o tib o lish , in v e s tit- 
s io n p o r t f e l y a r a tis h , s a v d o d a ish tiro k e tis h v a b.).
I n t e r n e t o rq a li b a n k x iz m a tla ri k o ‘rs a tis h b u g u n g i k u n d a e le k tro n
t i j o r a t n i n g d in a m ik a s i en g y u q o ri s e g m e n tla rid a n b iri h iso b la n a d i. 
H o z ir d a x i z m a t k o ‘rs a tis h b o z o rin in g u s h b u s e k to ri s h a k lla n ib ul- 
g u r g a n li g i h a q id a g a p iris h m u m k in , b u x iz m a tla rn i y ir ik b a n k la r- 
n in g a k s a r i y a t i k o ‘rs a tm o q d a . A Q S H d a b u b a n k la r q a to rid a C itic o rp , 
B a n k o f A m e r ic a , W e lls F a rg o , B a n k O n e, F irs t U n io n b a n k la rin i 
s a n a b o ‘t i s h m u m k in .
I n t e r n e t o rq a li b a n k x iz m a tla ri k o 'r s a tis h tiz im id a n fo y d a la n - 
ish b ir q a t o r u s tu n lik la r g a ega. B irin c h id a n , b a n k k a s h a x s a n ta s h r if
b u y u r is h z a r u r a ti n in g y o 'q li g i sa b a b li v a q t te ja la d i. Ik k in c h id a n , m i- 
j o z k u n d a v o m i d a 2 4 so a t m o b a v n id a o ‘z h iso b ra q a m in i n a z o ra t 
q ilib t u r i s h i v a m o liy a v iy b o z o r la rd a v a z iy a tn in g o ‘z g a ris h ig a q a ra b , 
m a s a la n , u y o k i b u v a lu ta n i so tib o lis h i y o k i so tib y u b o ris h i m u m ­
k in . B u n d a n ta s h q a ri, b u tiz im la r p la s tik k a r ta la r b ila n o p e ra ts iy a la r- 
n i k u z a tib b o ris h d a ju d a k a tta ro l o ‘y n a y d i. b u k a rta la rd a n b ir s o ;m
o lin s a h a m . b u n a rs a d a rh o l tiz im d a ta y y o rla n u v c h i m a 'lu m o tn o -
m a la r d a a k s e ta d i h a m d a m ijo z n in g o ‘z o p e ra ts iy a la rin i n a z o ra t qi- 
lish d a r a j a s i n i o s h iris h g a x iz m a t q ilad i.
I n t e r n e t o rq a li b a n k x iz m a tla r i k o ‘rs a tis h z a m o n a v iy tiz im la - 
r in i t a v s i f l o v c h i u c h ta e n g m u h im ta v s ifn o m a n i a jra tib k o 'r s a t is h
m u m k in :
- f u n k s i o n a l im k o n iy a tla r (m ijo z la r u c h u n o c h iq o p e ra ts iy a la r);
- t i z i m d a n fo y d a la n is h q u la y lig i (fo y d a la n u v c h i in te rfe y s i);
- m o l i y a v iy a x b o ro tn i s a q la sh v a u z a tis h x a v fs iz lig in i t a ’m in - 
la s h d a q o ^ lla n u v c h i u su lla ri.
102

---

In te r n e t o rq a li b a n k x T z m a tla r i k o ‘rs a tis h tiz im in in g f u n k s io n a l 
im k o n iy a tla ri q a n c h a lik k e n g , y a ’n i I n te r n e t o rq a li b a n k m ijo z la ri 
u c h u n q a n c h a lik k o ‘p o p e r a ts iy a l a r o c h iq b o ‘lsa, b u tiz im s h u n c h a - 
lik t o ‘la q o n li v a t a l a b c h a n b o 'l a d i . A s lid a h a m , In te r n e t o rq a li b a n k
x iz m a tla r i k o ‘rs a tis h tiz ir n i n i n g fu n k s io n a l im k o n iy a tla rin i b ilib tu - 
r ib y o k i m a jb u ra n c h e k la s h u la m in g ja v o b g a r lig in i b iro z k a m a y tir a -
d i, c h u n k i b u h o la td a mij o z b a n k k a t a s h r i f b u y u ris h g a m a jb u r b o ‘li- 
s h i m u m k in . S h u s a b a b d a n I n te r n e t o rq a li b a n k x iz m a tla ri k o ‘rs a tis h
tiz im in i ra q o b a tb a rd o s h q i l i s h g a in tilis h d a b a n k la r u la m i m ijo z la r g a
b a n k o fis id a ta q d im e t ilu v c h i b a r c h a x iz m a tla r b ila n t a ’m in la s h g a
h a r a k a t q ila d i.
In te r n e t o rq a li b a n k x iz m a tla r i k o ‘rs a tis h b o ‘y ic h a b ir o r - b ir
tiz im n in g q u la y lig i q o i d a g a k o ‘ra tiz im n in g m ijo z la r u c h u n m o 'l j a l -
la n g a n q is m in in g d o ‘s to rra in te r f e y s ig a , d a s tu riy t a ’m in o tn i o ‘m a t i s h
v a s o z la s h n in g q a n c h a l i k s o d d a v a o s o n lig ig a , tu rli b a n k x iz m a tla r i 
o lis h u c h u n tiz im d a o p e r a t s iy a l a r b a ja r is h n in g o d d iy u s u lla r i q a n ­
c h a lik o s o n v a q u l a y l i g i g a b o g ‘liq b o ‘lad i.
In te r n e t o rq a li b a n k x i z m a t l a r i k o ‘rs a tis h tiz im la rin i y a r a tis h v a
u la r d a n f o y d a la n is h d a x a v f s i z li k n i ta s h k il q ilis h m a s a la la ri d o lz a r b
a h a m iy a tg a e g a b o ‘lib , k e n g m u lo q o t d o ira s i e ’tib o rin i to rta d i. T iz im
m u h o f a z a s i k a m id a o ‘z a r o a lo q a d a b o ‘lu v c h i s u b y e k tla m i (m ijo z v a
b a n k n i) u z il-k e s il id e n t if ik a t s i y a l a s h n i , u z a tilu v c h i m o liy a v iy a x - 
b o ro tn i s h ifrla s h , a x b o r o t ta s h is h v o s ita la r in i h im o y a q ilis h i lo z im . 
B u g u n g i k u n d a u s h b u m a s a l a l a m i n g b a r c h a s i k o ‘p la b p ro f e s s io n a l 
h im o y a tiz im la ri t o m o n id a n liai e tila y o tg a n b o ‘lib , u la r m a h a lliy v a
c h e t el tiz im la rid a k e n g q o ‘lla n m o q d a .
I n t e r n e t o r q a li 
v a l u t a
v a f o n d b o z o r l a r i d a is h la s h . 
I n te r n e t 
o rq a li v a lu ta v a fo n d b o z o r l a r i d a is h la s h im k o n iy a ti I n te r n e t o rq a li 
k o ‘rs a tilu v c h i m o l iy a v iy x iz m a t la m i n g ik k in c h i tu rid ir. B u x iz m a t­
la r s ir a s ig a m ijo z g a I n t e r n e t o rq a li q im m a tli q o g ‘o z la r v a v a lu ta
o ld i-s o td is in i a m a lg a o s h i r i s h im k o n in i b e r u v c h i in v e s tits io n v o s i- 
ta c h ila r (b a n k y o k i b r o k e r l ik id o ra s i) k ira d i.
103

---

O d a td a , b u x iz m a tla rd a q u y id a g ila r n a z a rd a tu tila d i:
- o n - la y n re jim id a m o liy a v iy a k tiv la rn i b e v o s ita o ld i-s o td i q ilish
im k o n iy a ti;
- in v e s to r n in g in v e s tits io n p o rtfe lin i y a ra tish ;
- m ijo z n in g b irg a lik d a fo n d la rd a q a tn a sh is h im k o n iy a ti;
- m i jo z g a te z -te z y a n g ila n ib tu ru v c h i m o liy a v iy a x b o ro t: q im - 
m a tli q o g ‘o z la r k o tiro v k a s i v a v a lu ta la r k u rs in i ta q d im e tish ;
- m i j o z g a ta h liliy m a q o la la r, g ra fik a x b o ro tla r, p ro f e s s io n a l y o r- 
d a m k o 'r s a t is h ;
- q o 's h i m c h a x iz m a tla r k o 'r s a t is h - k re d it k a rta la ri v a c h e k d af- 
t a r c h a l a r i b e rish , q o 's h im c h a n a f a q a ra q a m la ri o c h is h v a y u ritis h , 
m i jo z n in g e le k tro n p o c h ta q u tis ig a a k s iy a la r n a rx i h a q id a a x b o ro t 
j o ‘n a t i s h v a h.k.