|
1.Буддизмнинг таълимоти ва унинг мазмуни. Буддизм учта дунё динлари ичида энг қадимийси ҳисобланиб, эрамиздан аввалги VI-V асрларда Ҳиндистонда юзага келган. Бу динга эътиқод қилувчилар асосан Жанубий, Жанубий-Шарқий, ва Шарқий Осиё мамлакатларида, Шри Ланка, Ҳиндистон, Непал, Бутан, Хитой, Сингапур, Малайзия, Монголия, Корея, Ветнам, Япония, Комбодже, Бирма, Тайланд, Лаосда ва қисман Европа ва Америка қитъаларида, Россиянинг шимолий минтақалари – Бурятия ва бошқа жойларда истиқомат қиладилар.
Ҳозирги кунда дунёда Буддизмка эътиқод қилувчилар сони 500 миллионга яқин бўлиб, ундан бир миллиони монахлардир.
Буддизмнинг турли миллатлар томонидан кенг қабул қилиниши ва унинг кенг доирада тарқалиб кетишининг сабаби унинг турли миллий ва диний анъаналар билан кириша олиши бўлиб, бу нарса Буддизмнинг хаётнинг барча соҳалари, жумладан, диний, маданий, сиёсий ва иқтисодий қатламларига кириб боришига сабаб бўлди.
Буддизмни дин ёки фалсафа, идеология ёки маданият қонунлари тўплами ёки хаёт тарзи деб баҳолаш мумкин.
Буддизмнинг асосчиси милоддан аввалги 1-минг йилликда яшаган Будда ҳисобланади. У тарихий шахс бўлиб, 80 йил яшаган. Унинг хусусида турли ривоятлар мавжуд. Унинг номи ҳинд тилида нурланган, олий ҳақиқатга эришган деган маънони англатади. Ривоятларга қараганда, кенг маънода кўп марта илоҳий туғилишлар туфайли мутлоқ баркамолликка эришган; бошқаларга ҳам диний нажот йўлини кўрсата оладиган одам бўлган. Буддизм асосчиси ҳақида хабар берувчи фолклор ва бадиий адабиётлар уни Сддхартха, Гаутама, Шакямуни, Будда, Тадхагата, Джина, Бхагаван каби исмлар билан тилга олинади. Бу исмларнинг маъноси қуйидагича:
Сиддхартха – шахсий исми.
Гаутама – уруғ исми.
Шакямуни – шаклар ёки шакия қабиласидан чиққан донишманд.
Будда – нурланган.
Тадхагата – шундай қилиб шундай кетган.
Джина – ғолиб.
Бхагаван – тантана қилувчи.
Бу исмлар ичида энг машҳури Будда исми бўлиб, шу исмдан унинг динига Буддизм номи берилган.
Ҳозирги кунда Будданинг бешта биографияси мавжуд.
Махавасту эрамизнинг II асрида ёзилган.
Лалитавистара эрамизнинг II-III асрида юзага келган.
Буддахачарита – будда файласуфларидан бири Ашвагхошей томонидан эрамизнинг I-II асрларида яратилган.
Ниданакатха эрамизнинг I асрида ёзилган.
Абнихишкрамансутра.
Бу биографиялар орасидаги асосий зиддият Будданинг қайси йилларда яшаганлиги хусусидадир. Улар эрамиздан аввалги IX-III асрлар орасидаги турли муддатларни кўрсатадилар. Расмий Буддизм ҳисобига кўра эса, Бутама-Будда эрамиздан аввалги 623 йилда туғилиб, 544 йилда вафот этган. Бироқ, кўпчилик тадқиқотчилар унинг туғилиши эрамиздан аввалги 564 йилда ўлими эса, 483 йилда деб ҳисоблайдилар. Баъзан эса, 560-480 деб тўлиқ сонлар билан кўрсатадилар.
Юқоридаги биографияларда Будданинг ҳақиқий хаёти билан унинг афсонавий хаёти ўзаро қоришиб кетган.
Тарихий манбаларнинг далолат беришича Буддизмнинг асосчиси –шаҳзода Сидхартхадир. У вафот этгандан сўнг Будда – "ҳақиқатга эришган" деб аталган; у ушбу олий мақсадга эришиш учун Гаутама уруғидан бўлган энг обрўли Шакъя қабиласини танлаган; ана шундан бу диний ривоятда Будда-Гаутама номи кенг тарқалган. Диний ривоятларга кўра Сиддхартха Шакя қабиласи ҳукмдорларидан бири Шудходанинг ўғли эди. Унинг саройи Химолай тоғлари этагида Капилавасти деган қишлоқда бўлган (Ҳозирги Непал ҳудудида). Онаси малика – Мая бўлган. Бола туғилганда мўъжиза юз берган: табиий ҳодисалар – ер қимирлаб, чақмоқ чақиб, момақалдироқ гумбирлаб турган; унинг овозини Коинотдаги илоҳий кучлардан ташқари барча тирик мавжудотлар ҳам эшитиб турганлар; чақалоққа Сидхартха (топшириқни бажарувчи) деб ном қўйганлар; У 7 кундан кейин юриб кетган ва гапира бошлаган.
Сидхартханинг отаси ўғлини дин йўлига бағишлашга рози бўлмай, унга яхши маълумот берган ҳамда яхши шароитларда тарбиялаган ва у ҳеч қандай қийинчилик кўрмай ўсган; ўспиринлигидаёқ ўзининг донолиги, кучлилиги ва эпчиллиги билан хаммани ҳайратга солар экан. Улғайгач, қўшни подшоҳлардан бирининг қизи Яшадхарага уйланади ва ўғил кўриб, унга Рахула деб исм қўяди. Хеч бир қийинчиликсиз ва камчиликсиз катта бўлган Сидхартха иттифоқо бир куни бир чолга дуч келган, касал ётган кишини, ўликни кўргандан сўнг ҳаётнинг моҳияти, мақсади, оғирликлари, касаллик ва ўлим ҳақида ўйлай бошлаган. Бинобарин, ҳаётнинг беҳудалигини англаб, тарки дунё қилган, дарвеш йўлига кирган; бу билан у кишилар бошига тушадиган кулфатлар, азоб-уқубатлар сабабларининг моҳиятига тезроқ етиб, улардан қутулиш йўлини топмоқчи бўлган. Бу вақтда у 30 ёшда эди. У бешта роҳибга қўшилиб, улар билан қишлоқма-қишлоқ кезиб юради. Узоқ вақт бу роҳибларга ҳамроҳлик қилиб, уларнинг йўлларида маълум мақсад йўқлигини ва бу йўл ўз олдига қўйган мақсади – инсониятни азоб-уқубатдан қутқаришга олиб бормаслигини англайди ва роҳиблар жамоасидан ажралади.
У чакалакзор, ўрмонларда кезиб юриб, чарчаб бир дарахт тагида дам олиш учун ўтиради ва ўзига токи ҳақиқатни топмагунча шу ердан турмасликни ваъда беради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
