|
interfollikulyar hujayralar joylashadi. Pa-rafollikulyar hujayralar ikki tipga bo’linadi. Birinchi xil
hujayralar elektron mikroskopda tuzilishi jihatidan tireo-tcitlarga o’xshashdir. Bu hujayralar o’sib,
takomillashish natija-sida yangi follikullarni hosil qiladi.
Parafollikulyar hujayralarning ikkinchi turi yumaloq shakl-dagi hujayralar bo’lib, ular K-hujayralar
(S-hujayralar) deb nomlanadi. Bu hujayralarning funktciyasi yaqinda aniqlangan bo’lib, ularning
tcitoplazmasida sekretor granulalar topilgan {175-rasm). Bu hujayralar tireokal’tcitonin gormoninn
ishlab chiqaradi. Tireokal’tcitonin kal’tciy almashinish jarayonlarida ishtirok etib, qonda kal’tciy
miqdorini kamaytiradi va qalqon-simon bez oldi bez gormonining antagonisti hisoblanadi.
Qalqonsimon bez funktciyasi gipofizning tireotrop gormoni vositasida boshqarib turiladi. Gipofizda
tireotrop gormonning kup miqdorda ishlanishi qalqonsimon bezi faoliyatini kuchayti-radi. Tireotrop
gormonining kam ishlab chiqarilishi ega bez funk-tciyasining susayishiga olib keladi.
Qalqonsimon bez hujayralarining sekretor tcikli. Qalqon-
simon bez gormonlari - tiroksin va triyodtironin o’z tarkibida yod tutadi. SHu sababli bu
gormonlarning sintez qilinishi uchun ko’p miqdorda yod zarur. Qalqonsimon bez hujayralari qondagi
yodni o’zida yig’ib qolish xususiyatiga ega. Qalqonsimon bezdagi yod butun organizmdagi yodning
36% ini tashkil qiladi. Qal-qonsimon bez hujayrasining sekretor tcikli murakkab jarayon . bo’lib, u
gormonlarni hosil qnlish va to’plash hamda ularni bez-dan qonga chiqarishdan iborat ikki bosqichni
o’z ichiga oladi.
Birinchi bosqichda tarkibidagi yod tutuvchi murakkab modda - tireoglobulin hosil qilnnadi. Bu modda
hujayradan follikula bo’shlig’iga chiqariladi va kolloid sifatida yig’iladi. Bu bosqichda boshqa bez
hujayralaridagi sekretor tcikl kabi bir necha fazani ko’rish mumkin.
Birinchi bosqich o’z navbatida bir necha fazani o’z ichiga oladi.
Birinchi faza. Bu fazada gormonlar sintezi uchun asos qilib
olinadigan xom ashyo qondan tireotcitlarga o’tadi. Bunday mod-
dalarga aminoknslotalar, monosaxaridlar, yog’ kislotalari, mi-
neral tuzlar va yodidlar kiradi.
Ikkinchi faza. Tireoglobulin tarkibiga kiruvchi oqsil mole-kulasini sintez qilish fazasi. Hujayralarga
kirgan' amynokis-lotalardan (tirozin aminokislotasi) endoplazmatik to’r membra-nalarida oqsil
molekulasi sintez qilinadi.
Uchinchi faza. Bu fazada sintez qilingan oqsil molekulasig’a karbonsuvli qism birikadi. Bu qism
tireotcit hujayralar plas
:
tinkasimon kompleksida monosaxarilardan sintez qilinadi. SHunday qilib,
murakkab karbonsuvli oqsil tabiatga ega bo’lgyan tireoglobulin molekulasi vujudga keladi.
To’rtinchi faza. Bunda tireoglobulinga yod atomlari birikti-riladi. Hujayraga kirgan yodid oksidlanib,
undan yod atomlari ajraladi va tnreoglobulin oqsil molekulasi tarkibidagi har bir tirozin
aminokislotasiga 1 yoki 2 tadan yod atomi birinadi. Bu protcess tireotcit hujayralarning
plastinkasimon kompleks zonasida borib, sekretor granulalar hosil bo’lishi bilan yakun-lanadi.
Beshinchi faza. Bu fazada sekretor material-merokrin sek-retciya yo’li bilan follikul bo’shlig’iga -
kolloidga chiqariladi.
Ikkinchi bosqich uchta etapdan iboratdir. 1. Qolloid moddaning tireotcitlar tomonidan qayta so’rilishi
- reabSvrb-tciya. 2. Tireglobulinning parchalanishi - proteoliz. 3. So’nggi etapda hosil bo’lgan tiroksin
va triyodtironin gormonlar tconga chiqariladi.
^ Gormonning qayta qonga chiqarilishi quyidagicha yuz beradi. Bo’shliqdagi kolloid modda tireotcit
hujayralarning fermeit-lari ta’sirida suyuqlanadi va shu hujayralarga (tireotcitlarga) pinotcitoz yo’li
bilan qayta so’riladi. Reabsorbtciya qilingan ti-reoglobulin hujayra lizosomalarida proteolitik
fermentlar ta’sirida parchalanadi. Parchalanish natijasida monoyodtirozin va diyodtirozinlar ajralib
chiqadi. Monoyodtkrozin vz diyod-
tirozinlarning birikishi natijasida qalqonsimon bezning ak-tiv gormonlari tiroksin (tetrayod^ironin va
triyodtironinlar) hosil bo’ladi. Ular hujayralarning bazal tomoni orqali qonga chiqariladi. Parchalanish
natijasida hosil bo’lgan b;>shqa mod-dalar
tireoglobulin sintez qilinishida qayta ishlatiladi.
285
Triyodtironin tiroksinga nisbatan kuchliroq ta’sir etish xususiyatiga ega. Bulardan tashqari,
monoyodtirozin va diyoti-rozin gormonlari ishlab chiqariladi, lekin ular qonda juda oz miqdorda
bo’ladi. Qalqonsimon bez gormonlari organizmda umu-miy modda almashinish jarayonlarini
boshqarish bilan birga, o’sish jarayoniga, organlar regeneratciyasiga, oqsil, karbonsuvlar almashinuvi
kabi protcesslarga stimullovchi ta’sir ko’rsatadi. Parafollikulyar K-hujayralarda ishlanadigan
tireokal’tcitonin gormoni qonda kal’tciy miqdorini kamaytirish xususiyatiga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
