Epifiz - pineal tana, yumshoq miya pardasi bilan tomirlar chigali orasida joylashgan, endokrin
Taraqqiyoti. Epifiz kurtaklari odam embrionining 5-7-haf-larida oraliq miya tomining kichik
bo’rtmasi sifatida paydo bo’ladi. Bo’rtmaning oldingi tomonida epifizning spongioblast-lar
to’plamidan uning ikkinchi kurtagi paydo bo’ladi. Keyincha-lik ikkala kurtak birlashib, ular orasida
torgina yoriq-pi-neal qorincha qoladi. Embrional taraqqiyot davrida epifiz ikki marta o’z tuzilishini
o’zgartiradi. Bu o’zgarishlar tug’ilgan bolaning 8-9 oyligigacha davom etadi. Epifizning to’la shaklla-
Tuzilishi. Epifiz tashqi tomondan biriktiruvchi to’qimali kapsula bilan o’ralgan. Kapsuladan bez
parenximasiga birikti-ruvchi to’qimali to’siqlar - septalar davom etib, ular tarkibi-da qon tomirlar
dan va to’plamlaridan iborat. Epifizda ikki xil hujayralar-tafovut etiladi: 1) parenxima hujayrasi -
281
173-rasm. Epifiz.
1 - kapsula; 2 - biriktiruvchi to’qimali to’siq-lar: 3 - epifiz parenximasi; 4 - v-ag’iz moddasi-nnng
«qumlari»; 5 - glioiit hujayrasi; 6 - to’q pinealotcit; 7 - och pinealotcit (E. G. Eliseevdan).
P i n e a l o tc i t l a p - epitelioid (bosh) hujay-ralar epifiz parenxima-sida asosiy hujayra hi-soblanadi.
Bu hujayralar yumalotc yoki noto’g’ri shakl-ga ega bo’lib, nozik tar-moqlangan o’simtalar tuta-di.
Hujayra o’simtalari-dan ayrimlari ko’pchib qon tomirlar atrofiga - bi-riktiruvchi to’qimaga yo’na-
ladi. Pinealotcitlarning ba’zilari elektron to’q tci-toplazmaga ega bo’lsa, ay-rimlarining tcitoplazma-
si elektron och bo’ladi. Bun-day bo’lishi shu hujayra-larning funktcional hola-tiga bog’lik bo’lsa
kerak. Elektron zich tcitoplazmali hujayralar och hujayra-larga nisbatan ko’p bo’ladi.
Pinealotcitlarning yadrosi yumaloq va yirik bo’lib, ko’p miqdordagi geteroxromatin yadro chekkasida
joylashadi. TCitoplazmasi ko’pgina er-kin ribosomalar va poli-somalar, mitoxondriya, do-nador va
agrapulyar endo-plazmatik to’rni tutadi. Gol’ji kompleksi yaxshi rivojlang Hujayrada birlamchi va
ikkilamchi lizosomalar mavjud. Ba’zan hujayrada lipid tomchilari ham ko’rinadi. Pinealotcitlarda
tcitoplazmatik filamentlar o’ta kam uchraydi (epifiz ney] •xujayralarida, aksincha bu tuzilma tez-tez
uchrab turadi), mik-ronaychalar esa ko’p bo’ladi. Pinealotcitlar o’simtalarida ko’pgi-na
mikronaychalar va noto’g’ri shaklli naysimon elsmentla: bo’-ladi. Hujayra o’simtalarining oxiri
o’
zla
R
ining
atrofidagi simpatik nerv oxirlariga nisbatan ko’p va noto’g’ri shaklda bo’-lib, perivaskulyar
zonada ayrim tutamlar hosil kiladi. Bu nerv oxirlari turli miqdorda har xil - elektron och markazli,
ba’zan esa o’rtasi elektron zich bo’lgan mayda vezilulalar tutadi. Epifizning neyrogliya (tayanch, yoki
interstitcip) h u-
:j a y r a l a p i yulduzsimon astrotcitlardan iborat bo’lib, bu och hujayralar epifizda ko’plab uchraydi.
Ul’trastrukturasi bo’-yicha ham bu hujayralarning tcitoplazmatik filamentlarga ega bo’lgan astrogliya
hujayralarga oidligi ko’rinib turadi. Bu hujayralar fibrillyar elementlarning mavjudligi, ularning
pinealotcitlarga emas, glial hujayralarga mansubligini ko’r-satish imkonini beradi. Neyrogliotcitlar
uzun tcitoplazmatik o’simtalarga ega bo’lib, bu o’simtalar pinealotcitlar tanasini va o’simtalarini
hamda simpatik nerv va nerv oxirlarini o’rab yota-di. Ko’pgina glial o’simtalar epifiz parenxima
bo’lagining yuza-sida - bazal membranada yakunlanadi. SHu o’simtalar membranasi biroz
yo’g’onlashgan bo’lib, tcitoplazmasida ingichka filamentlar-ning zich turi joylashadi.
Gliotcitlarning donador tcitoplazma to’ri pinealotcitlarga nisbatan anchagina rivojlangan. Erkin
ribosomalar kam. Gol’ji kompleksi hujayraning bir qancha joyida yotadi. Mitoxondriylar kam bo’ladi.
282
Birlamchi va ikkilamchi ribosomalar ko’p. Glikogen donalari ham mo’l bo’lib, butun tcitoplazma
bo’ylab joylashadi. Mikronaychalar gliotcitlarda ko’p bo’lmay, qalinligi 5-6 nm dir. Ular tutamlar -
fibrillalar hosil qiladi. Bu tuzilmalar hujayra yadrosining atrofida hamda o’simtalarida joylashgan
bo’ladi.
Epifizda qon tomirlar va kapillyarlar biriktiruvchi to’qima-li to’siqlarida uchraydi. Org’an
parenximasi kapillyarlarga boy. Kapillyarlar endoteliysi yupqa bo’lib, ko’plab fenestrlarga ega.
Epifizning sshga qarab bo’ladigan involyutciyasi etti yoshdan boshlanadi: uning hajmi kichrayadi va
unda ohak tuzlari to’plana boshlaydi. Pinealotcitlar hajmi va soni kamayadi, yadrolari may-dalashadi.
Qarilikda epifizning faoliyati keskin susayishiga karamay, maxsus tuzilishi saqlanib qoladi.
Epifizning kapeu-lasi va to’siqlari biroz zich biriktiruvchi to’qimadan iborat. Bu biriktiruvchi to’qima
qari odamlarda yoshlarga nisbatan rivoj-langandir.
Epifizning funktciyasi. Epifizda serotonin hosil bo’lib, u epifizning o’zida melatoninga aylanadi. Bu
gormonlar gipotala-musda hosil bo’luvchi gonadoliberinning va gipofizning oldingn bo’lagidan hosil
bo’luvchi gonadotrop gormonlarni sekreiiyasini susaytiradi yoki hatto to’xtatib qo’ysa kerak. SHu
bilan bnrga pinealotcit hujayralar bir talay oqsil gormonlarni (gipofiz-ning oldinp! bo’lagida hosil
bo’luvchi lyutropin gormoni sekre-tciyasini susaytiruvchi antigonadotropin, qonda kaliy miqdorini
oshiruvchi gormon va boshqalar) hosil qiladi. Hozirgi vaqtda mazkur hujayralarda hosil bo’luvchi
moddalarning soni 40 ga yaqin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
