Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

 

QALQONSIMON BEZ OLDI BEZI (GLANDULA PARATHYROIDEA) 

Qalqonsimon bez oldi bezi mayda bo’lakchalardan iborat bo’-lib, ularning soni 2 tadan 8 tagacha, 

umumiy og’irligi esa 0,13- 0,36 grammdir. 

Taraqqiyoti. Qalqonsimon bez oldi bezi embrional hayotning 5-6-haftalarida buqoq bezi kurtagidan 

orqaroqda, 3-4 jabra 

 

J76-rasm. Qalqonsimon va qalqonsimon bez oldi bezi. Gematoksilin - eoznn 

bilan bo’yalgan. 06. 10. ok. 10. 

1- qalqonsimon bez fellikullari; 2 - qalqonsiion bez olli bezining parenximasn; 3 - biriktiruvchi 

tuqimali umumiy kapsula. 

cho’ntaklarining entodermal epiteliysidan o’sib chiqqan hujayra-larning kompakt  massasi shaklida 

vujudga  keladi.  Intensiv  o’sish  natijasida  bu  o’simtalar  «kurtaklarga»  aylanadi,  7-8  haftaga  borib 

o’zlari  o’sib  chiqqan  erdan  ajraladi  va  hosil  bo’layotgak  qalqonsimon  bez  bo’laklarining  orqa 

yuzasiga  birikadi.  Qalqon-simon  bez  oldi  bezlarining  embrnonal  davrdai  boshlab  funktcio-nal 

aktivlikka ega ekanligi aniqlangan. 

---

 

286 

 

177- rasm. Qalqonsimon bez oldi bezi to’q bo’yaluvchi bosh hujay-rasshshpg elektron 

mikrsfotsgrafiyasi. xYU.OOE. 

1 - tcitoplazka; 2 - plastinkasimon kompleks; 3 - yadre; 4 - interdi-gntatciya; 5 - gemokapillyar; 6 - 

endoteliy. 

 

---

 

287 

178- rasm. Qalqonsnmon bez oldi bezi och bo’yaluvchi bosh hujay-rasining elektron 

mikrofetografiyasi. xYU.OOO. 

1 - tcitoplazma; 2 - mitoxondriyalar; 3 - Gol’ji kompleksi. 

Tuzilishi.  Bezchalar  qalqosimon  bezning  umumiy  biriktiruvchi  to’qimali  kapsulasi  bilan  o’ralgan 

bo’lib,  har  bir  bezcha,  yana  o’z  navbatida  biriktiruvchi  to’qima  orqali  epiteliy  tasmalariga  ajralib 

turadi (176-rasm). Tasmalar 2-4 qator hujayralardan iborat bo’lib, ular orasida sinusoid kapillyarlar 

joylashadi. Bezda zich joylashgan ikki xil epiteliy hujayrasi: bosh va ok-sifil hujayralar tafovut etiladi. 

Aniqlanishicha,  yosh  organizm-larda  qalqonsimon bez  oldi  bezlari  faqat bosh hujayralardan iborat 

bo’lib,  4-7  yoshda  ularda  oksifil  hujayralar  paydo  bo’la  boshlaydi. 

YOSH 

ulg’ayishi  bilan  oksifil 

hujayralarning  soni  ko’payib,  qari  organizmda  ular  bezning  asosiy  massasini  tash-kil  etadi.  Bosh 

hujayralar unchalik yirik bo’lmay, poligonal shaklga ega va ular tcitoplazmasiga qarab to’q va och 

rangli bo’li-shi mumkin (177, 178-rasm). Bosh hujayralar tcitoplazmasida 

barcha umumiy organellalardan tashqari glikogen kiritmalari, lipid tomchilari va sekretor granulalari 

uchraydi. Oksifil hujayralar tcitoplazmasi kislotali bo’yoqlarga bo’yalishi va yuMa-loq shakli bilan 

bosh  hujayralardan  yaqqol  ajralib.  turadi.  Ularning  tcitoplazmasida  kristalarga  boy  bo’lgan 

mitoxondriya-lar va yaxshi rivojlanmagan Gol’ji kompleksi joylashgan. 

Funktciyasi. Qalqonsimon bez oldi bezi organizm uchun nihoyat-da muhim bez hisoblanadi. Agarda 

qalqonsimon bez oldi bezi olib tashlansa, qonda kal’tciy miqdori keskin kamaiib ketadi va natijada 

skelet  mushaklarida  tetanik  tirishish  ro’y  beradi  va  bu  holat  tezda  o’limga  olib  kelishi  mumkin. 

Qalqonsimo» bez oldi bezida paratgormon ishlab chiqariladi va bu gormon qonda kal’tciy va fosfar 

almashinuvini tartybga solib turadi. 

Qonda kal’tciy miqdori kamayganda paratgormon ta’sirida suyak to’qimasidan kal’tciy qonga yuvib 

chiqariladi. Bundan tdsh-qari, qondagi kal’tciy miqdorini bir xilda syqlab turish uchun, paratgormon 

buyrak kanalchalariga ta’sir etib, u erda kal’iiy va fosforni qayta so’rilishini ta’minlaydi.