|
Qattiq tanglay. Qattiq tanglay tanglay suyagi va uni qopla-
gan pardadan iborat bo’lib, shilliq parda ko’p qavatli yassi mu-guzlanmaydigan epiteliy bilan
qoplangan. Qattiq tanglayda shilliq osti parda bo’lmaydi. Siyrak tolali shakllanmagan bi-riktiruvchi
to’qimadan iborat xususiy qatlamda kollagen tola-lari o’ta rivojlangan bo’lib, suyak ustki pardasi
bilan birikkan. Qattiq tanglayning o’rta qismlarida, suyak usti pardasi va shil-liq parda orasida so’lak
bezlarining gruppasi joylashgan.
YUmshoq tanglay va tilcha. Bular o’z asosida ko’ndalang-targ’il mushak va zich tolali biriktiruvchi
to’qima tutadi. YUmshoq tang-layning og’iz yuzasi va tilcha ko’p qavatli yassi muguzlanmaydigan
epiteliy bilan qoplangan va uning tagida ko’plab so’rg’ichlar hosil qiluvchi xususiy qavat joylashadi.
SHilliq parda yaxshi-gina rivojlangan shilliq osti pardasi bo’ylab yotadi. YUmshoq tanglay burun
yuzasining shilliq pardasi ko’p qatorli hilpil-lovchi qadahsimon hujayrali epiteliy bilan qoplangan. Bu
er-da shilliq osti pardasi bo’lmaydi. YUmshoq tanglayning ovqat-larni yutish jarayonida roli bor.
YUtish vaqtida yumshoq tanglay burun-halqum yo’lini berkitadi va ovqat luqmasini burun to-monga
yo’naltirmaydi.
TIL
Til dastavval uzunligi 65 mm keladigan pushtda paydo bo’la boshlab, birinchi jabra yoyi o’rta qismida
toq do’mboq holida vu-judga keladi. So’ngra juft yon o’simtalar hosil bo’lib, ular o’za-ro qo’shilib,
toq do’mboqlarni o’rab oladi. Bu tuzilmalar ento-dermaning hosilasi hisoblanadi va til uchini hamda
til tanasini paydo qiladi. Tilning orqa bo’limi 2-3 jabra yoylaridan, de-mak, entodermadan paydo
bo’lib, tilning tanasi bilan qo’shiladi va til ildizini hosil qiladi. Til ildizi va tanasining tutash-gan
qsmida oxirgi egat hosil bo’ladi.
Til mushaklari esa miotomlarning bilateral o’simtalaridan paydo bo’ladi. Pusht rivojlanishining 5-
haftasida til sathining ko’pgina qismi bir qavatli epiteliy bilan qoplangan. Bu paytda til ichida
keyinchalik tilning yirik qon tomirlariga aylanuvchi bir qancha tomirlar joylashgan bo’ladi. 6 haftalik
pusht tili-ning epiteliysi jadal ko’payishi natijasida til yuzasining ko’p-gina qismi ko’p qavatli
hujayralar bilan qoplanadi. Tilda qon tomirlar hosil bo’lishi bilan nerv tolalarining tilga kirib kelishi
kuchayadi. 8 haftalik pusht tili o’z shakliga ega bo’ladi.
Hosil bo’la boshlagan til bezlari pusht taraqqiyotining oxir-gi oylarida oqsil bezlari, aralash va shilliq
bezlar gruppasiga ajraladi.
Til so’rg’ichlari homila hayotining bir xil davrida paydo bo’l-maydi. Dastavval uzunligi 20-30 mm
embrion tilida epiteliy
«bo’rtmasi sifatida tarnovsimon so’rg’ich hosil bo’lsa, bargsimon so’rg’ichlar homila hayotining 8-
oylaridagina shakllanadi. Til taraqqiyoti, shakllanishi, uni innervatciya qiluvchi omillar bilan uzviy
bog’langan.
T i l - mushakli a’zo bo’lib, uning asosini o’zaro perpendi-kulyar yo’nalgan 3 gruppa ko’ndalang-
targ’il mushak tashkil etadi. Tilning pastki shilliq parda yuzasi yupqagina ko’p qavatli yas-si
muguzlanmaydigan epiteliy bilan qoplangan, xususiy plastin-.kasi epiteliyga botib kirib, uncha baland
bo’lmagan so’rg’ichlar hosil qiladi. Xususiy plastinka ostida bevosita til mushakla-riga tegib yotuvchi
shilliq osti pardasi joylashgan. Tilning ustki va yon yuzalari esa ko’p qavatli yassi epiteliy va xususiy
plastinkadan iborat shilliq parda bilan qoplangan bo’lib, shil-.liq osti pardasi bo’lmaydi. Xususiy
qavat mushaklararo birik-tiruvchi to’qima bilan qo’shilib ketadi. Tilning sathida 4 xil so’rg’ich -
xususiy qavatning epiteliyga botib kirishidan hosil bo’lgan tuzilmalar tafovut etiladi:
;3. Ipsimon so’rg’ichlar -papillae filiformes.
'2. Zamburug’simon so’rg’ichlar - papilae fungiformes.
3. Tarnovsimon so’rg’ichlar - papillae vallata.
4. Bargsimon so’rg’ichlar - papillae foliata.
Tilning ipsimon surg’ichlari shilliq pardadan bo’rtib chiqib, til ustki yuzasini qoplagan turli
uzunlikdagi o’simtalarni ho-sil kiladi (184-rasm). Ipsimon so’rg’ichlar ko’p kavatli yasg.i mu-
297
184- rasm. Tilning ipsimon so’rg’ichlarp. Gematoksilin-eozin bilan bo’yalgan.
06. 3, 5. ok. 10.
1 - kup kavggli yassi epiteliy: ? - xu..usi8 tcavat; 3 - xususiy pardaning nkkilam»
chi so’rgichlari.
guzlanuvchi epiteliy bilan qoplangan. So’rg’ich epiteliysining
tashqi qavatlarida, ayniqsa tuzilma cho’qqisida, muguzlangan epiteliy tanachalari so’rg’ichni qoplab
yotadi. Bu so’rg’ichlar asosi-da birlamchi va ikkilamchi biriktiruvchi to’qimali so’rg’ichlar
joylashadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
