Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

perilimfa 
deb ataluvchi suyuqliq yordamida ajralib turadi. 
Parda labirint ichida 
endo-limfa 
joylashadi. Endolimfa tutuvchi bo’shliq perilimfa tutuv-chi 
bo’shliq bilan tutashmaydi. 
Suyak labirintida 
dahliz, uch/pa yarim aylana kanal 
va 
suyak chig’a-nog’i 
tafovut qilinadi. 
Dahliz (vestibulium) o’rta quloqqa yondoshgan kichkinagina suyak bo’shlig’i bo’lib, u nog’ora 
bo’shlig’idan oval darchani (foramen ovale) berkitib turuvchi nozik parda yordamida ajraladi. 
YArim aylana kanallar uchta yoysimon bo’shliqdan iborat bo’lib, ular o’zaro perpendikulyar 
yo’nalishda yotadi. Ularning uchlari beshta teshik tarzida dahliz bo’shlig’iga ochiladi. SHu bilan 
bir-ga har bir yarim aylana kanalning oyoqchalaridan birida kengay-ma - yarim aylana 
kanalining ampulasi joylashadi. 
Suyak chig’anog’i o’z atrofida spiral shaklida 2,5 marta aylanuvchi suyak kanalidan iborat: 
Suyak chig’anog’ining bo’shlig’i spiral plastinka (lamina spiralis ossea) yordamida ikki qavapa 
bo’linadi. Ammo spiral plastinka chig’anoqning tashqi devoriga va uchiga etib bormasligi sa-
babli, bu erda ham ikkala qavat o’zaro tutashadi. 
YUqorida kayd qilinganidek, suyak labiritida undan perilimfa vos itasi bilan ajralib turuvchi 
parda labirint joylashadi. Parda labi-rintida dahlizda joylashgan yumaloq K,on4a(sacculus)Ba 

---

202 
elipssimon xal-tacha yoki bachadoncha (utericulus), uchta yarim aylana kanal 
EE 
chig’anoqning 
parda 
qismi 
parda 
qismi 
farq 
qilinadi. 
Sacullus 
va 
utericulus 
o’zaro ductus 
1Yepsi1ozasi1ap5yordamidatutashadi. 
Bu 
naychaning 
o’rta 
qismidan 
ductus 
endoIymphaticus6oimiaHaflH. Bu yo’l oxiri berk endolimfa qopchasi tarzida tugaydi. 
Bachadoncha yarim aylana kanallarning parda qismi hosil qilgan kengaymalar yoki ampulalar 
bilan tutashib turadi. Am-pulalar devorining ichki yuzasida eshituv qirralari (cristae am-pularis), 
qopcha va bachadonchalarda esa eshituv dog’lari (maculae acusticae) joylashadi. Eshituv 
dog’lari va eshituv qirralari muvoza-nat organlari hisoblanadi. YUmaloq qopcha tor kanalcha 
yordamida chi-g’anoqning parda kanaliga tutashadi. 
Eshituv va muvozanat organining taraqqiyoti. Embrional hayot-ning uchinchi haftasida miyaning 
orqa pufagi atrofidagi birynchi jabra yirig’i sohasida ektoderma bir oz qalinlashadi. Tezda bu 
qalinlashgan joy eshituv chuqurchasiga aylanib, bu chuqurcha ychka- 
riga botadi va uning chekkalari keyinchalik qo’shilib ketadi. Na-tijada eshituv chuqurchasi berk 
eshituv pufakchasiga aylanadi. Eshituv pufakchalari ektodermadan ajralib, kalta tasma yorda-
mida cho’zinchoq miya bilan tutashadi. Bu tasma eshituv nervi va eshituv gangliysining kurtagi 
bo’lib xizmat qiladi. Eshituv gangliylarining neyroblastlari o’simtalar hosil qiladi. Mar-kaziy 
o’simtalar miyaga qarab o’sib eshituv nervini hosil qila- . di, periferik o’simtalar esa eshituv 
pufakchalari devorida ri-vojlanayotgan sezuvchi hujayralarga yaqinlashib, ularning tanasidagi 
tugmasimon kengaymalar shaklida tugaydi. 
Embrional taraqqiyotning to’rtinchi haftasidan boshlab, eshi-tuv pufagi asta-sekin murakkab 
labirint shakliga kira boshlay-di. Dastavval eshituv pufagining devori yuqoriga yo’nalgan bo’rt-
mani hosil qiladi. Eshituv pufagining o’zi esa, bir oz pastdan yuqoriga cho’ziladi va ductus 
endolumphaticus sohasidagi burma yordamida pastki va yuqorigi qismlarga bo’linadi. YUqorigi 
qism ellipssimon xaltacha yoki bachadonchani va yarim aylana kanal-larni hosil qiladi. Eshituv 
pufakchasining pastki qismidan yumaloq qopcha va u bilan bog’liq bo’lgan chig’anoq kanali 
hosil bo’ladi. YUqorigi qismdan dastavval yarim aylana kanallar pay-do bo’ladi. Umumiy 
kurtakdan taraqqiy etgani sababli vertikal kanallar o’zaro tutashish joyida umumiy kanal hosil 
qiladi va kanal ellipssimon bachadonchaga ochiladi. Ampulalar yarim ay-lana kanallar 
oyoqchalarining kengayish yo’li bilan hosil bo’ladi. 
Eshituv pufagi yuqorigi bo’limining yarim aylana kanallarga sarf bo’lmagan qismidan 
ellipsimon xalgacha hosil bo’ladi. YArim aylana kanalchalarga ega bo’lgan bu bachadoncha 
eshituv pufagining pastki qis-midan asta chuqurlashib boruvchi burma yordamida ajrala boradi 
m nihoyat u bilan faqat ductus uterico - sacculus vositasida tutashadi. 
Eshituv pufagining pastki bo’limida ikkinchi egat hosil bo’-lib, u asta-sekin chuqurlashadi va 
rivojlanib kelayotgan chig’anoq kanalini pufakcha pastki bo’liminini qolgan qismidan ajrata-di. 
Qolgan qismidan yumaloq qopcha hosil bo’lib, u cho’zilib ke-layotgan chig’anoq kanali bilan 
tutashadi. Bu kanal spiral singa-ri 2,5 marta buraladi. 
Pufakchaning shakli o’zgarishi bilan birga uning hujayralari tayanch va sezuvchi (yoki retceptor) 
hujayralarga differentciallashadi. Ayni vaqtda, eshituv nervining gangliysi eshituv pufagining 
ikki bo’li-miga differentciallashuvi sababli ikki chig’anoq va dahliz gangliy-lariga (g. cochlearis 
et g. vestibularis) bo’linadi. 
Suyak labirint esa ichki quloq kurtagini o’rab turuvchi mezen-ximadan hosil bo’ladi. Ushbu 
kurtakka bevosita tutashuvchi me-zenxima qatlamlari parda labirint devorining biriktiruvchi 
to’qima qismini hosil qiladi. Parda labirintdan uzoqroq joy-lashgan mezenxima qavatlari avval 
tog’ay, keyin esa suyak labi-rintini hosil qiladi. Suyak labirintida, nog’ora bo’shliqqa qa-ragan 
yuzada parda bilan yopilgan ikkita teshik - oval va yumaloq darchalar hosil bo’ladi. 
CHig’anoqning markaziy qismida uning o’zagi - modulus hosil bo’-lib, bundan suyak chig’anoq 
ichiga dastlab fibr z plastinka o’sib kira-di. Plastinkaning ichki qismi spiral suyak plastinkaga 
aylanadi. Buning natijasida parda kanal tashqi tomonga suriladi va uning tashqi devori bu erdagi 
spnral bog’lamni hosil qiluvchi suyak ust pardasi bilan birlashib ketadi. Vujudga kelgan 
perilimfatik bo’sh-liqlar dahliz narvonini (scala vestibuli) va nog’ora narvonini (scala tympani) 
hosil qiladi. 

---

203 
Urta quloq (nog’ora bo’shliq) va undan boshlanuvchi Evstaxiy naychasi birinchi jabra yirig’idan 
hosil bo’ladi. Nog’ora parda birinchi jabra yirig’ini berkituvchi pardasidan va shu erdagi jabra 
yoylaridan taraqqiy etadi. 
Quloq suprasi tashqi eshituv yo’li teshigini keng, noto’g’ri d.alqa tarzida o’rab turuvchi oltita 
do’mboqchaning qo’shilishi na-tijasida yuzaga keladi. Bu do’mboqchalar esa birinchi va 
ikkinchi jabra yoylaridan taraqqiy etadi. 
Eshituv suyakchalari nog’ora bo’shlig’ini o’rab turuvchi mezenxi-madan rivojlanadi. 
SHunday qilib, ichki quloq takomilida asosan ikki embrion varag’ining (mezoderma va 
ektoderma) hosilalari ishtirok etadi. Ektoderma hisobiga uning qoplovchi, tayanch, sezuvchi 
hujayralari va nerv gangliylari hosil bo’lsa, mezodermadan, jumladan, me-zenximadan, uning 
suyak, tog’ay va biriktiruvchi to’qimali qismla-ri takomillashadi. 
Eshituv va muvozanat organining sezuvchi yoki retceptor hujay-ralari ikkilamchi sezuvchi